پۋلەمەتشى ءپىرنازار
ادام عۇمىرىندا ەلەۋلى ءىز قالدىرعان وقيعالار ۇمىتىلماسى انىق. مىسالى، وتكەن كۇننىڭ ءار ءساتى سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرى ءپىرنازار مىرزاتايەۆتىڭ ساناسىندا وشپەستەي جازۋلى تۇر. ءوزىنىڭ عاسىرعا قادام باسقان ءومىر جولىندا اتامىز نەبىر كەپتى باسىنان وتكەردى.
ايماقتىڭ باس باسىلىمى وبلىستىق «سىر بويى» گازەتىندە (اۆتورى جۇمابەك تابىنبايەۆ) جاريالانعان ماقالانى «قازاقپارات» ح ا ا وقىرماندارىنا ۇسىنادى.
«بۇگىنگى كۇن - ەرتەڭگى تاريح» دەگەن بار. نەتكەن كەرەمەت ءسوز. اشارشىلىقتىڭ اپاتىنان، سوعىستىڭ سۇراپىلىنان امان قالىپ، بار عۇمىرىن ۇرپاعىنىڭ ءوسىپ- وركەندەۋىنە ارناعان اعا بۋىن وكىلدەرى قانداي سىي- قۇرمەتكە دە لايىقتى. ءبىزدىڭ ەگەمەندى ەلىمىزدە سولاي بولىپ تا كەلەدى. سونىڭ ءبىرى وسى قان مايداندا پۋلەمەتشى بولعان ءپىرنازار اقساقال دەسەم ارتىق ەمەس. ءپىرنازاردىڭ بالالىق شاعى اۋىر جاعدايدا ءوتتى.
ەسىن ەندى بىلە باستاعاندا جالپاق جۇرتتى باۋداي تۇسىرگەن اشتىقتىڭ زاردابىن تارتتى. ءار جەردە ءىسىنىپ- كەبىنىپ ءولىپ جاتقان مايىتتەردى كوزىمەن كوردى. تەڭىزگە جاقىن ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارى جاعاعا تولقىن شىعارعان بالىقتاردىڭ قۋراعان سۇيەك- قاڭقاسىن قارا سۋعا قايناتىپ قورەك قىلاتىن. كەڭەستىك سولاقاي ساياساتتىڭ سالقىنى تيگەندەردىڭ ءبىرى - مىرزاتايەۆتار اۋلەتى.
ولاي دەۋىمىزگە تومەندەگى دەرەك دالەل بولادى. ءپىرنازاردىڭ اكەسى قۇلسارى ۇلكەن عۇلاما، تاقۋا ادام ەدى. ەل- جۇرتىنا بەدەلى زور تۇعىن. ال دىنگە جاۋ بولعان كوممۋنيستىك يدەولوگيا ىزىمەن جۇرگەن قوعامدا جاس ءپىرنازاردىڭ كومسومولعا الىنباۋ قاۋپى تۋىندادى. امالسىزدان اكەسىنىڭ اتىنا ەمەس، اتاسى مىرزاتايدىڭ ەسىمىنە جازىلۋعا ءماجبۇر بولدى.
ۇلى وتان سوعىسى بۇلاردىڭ شاڭىراعىنا اۋىر قازا اكەلدى. ناق وسى كۇنى ءپىرنازاردىڭ اناسى ءجاميلا دۇنيەدەن وزدى. كولحوزدا باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاراتىن جالعىز اعاسى قايىپنازار العاشقىلاردىڭ لەگىندە اسكەرگە اتتاندى. سوعىستىڭ قاتال زاڭىنان ءتىپتى اناسىنىڭ جەرلەۋىنە دە قاتىسا المادى. لەنينگرادتا، سۆەردلوۆسكىدە اسكەري زاۋىتتا جۇمىس ىستەگەن اعاسى دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى كەيىن ەلگە ورالدى. جازىلعان سوڭ قايتادان مايدانعا جىبەرىلدى.
ءپىرنازاردىڭ ءوزى قاقاعان قاڭتاردا تۇڭعىش رەت سوعىسقا قاتىستى. ادەپكىدە ورىنبور قالاسىندا اسكەري جاتتىعۋدان وتكەن بۇلاردى ستالينگرادتى قورعاۋعا اكەلدى. №200 -اتقىشتار پولكىنىڭ اتقىشى رەتىندە جاۋمەن شايقاستى. مۇنان سوڭ كيەۆ، حاركوۆ، مينسك، كيشينيەۆ، ۆارشاۆا، بۋداپەشت، ۆەنا قالالارىن ازات ەتۋگە باستان-اياق قاتىستى. قۇرالايدى كوزگە اتقان قازاق بالاسى بۇل كەزدە پۋلەمەتشى بولاتىن. جاۋ مەرگەندەرىنىڭ كەڭەستىڭ كومانديرلەرى مەن پۋلەمەتشىلەرىن اڭدىپ اتاتىن ادەتى بار-دى. ءپىرنازار تالاي اجالدان امان قالدى. سوۆەت جاۋىنگەرلەرى دنەپر وزەنىنە جەتتى. وسى جەردە قيان- كەسكى شايقاس باستالدى. جاۋعا وقتى قارشا بوراتقان پۋلەمەتشى مىرزاتايەۆ باتىرلىعىمەن كوزگە ءتۇستى. « قىزىل جۇلدىز»، «ۇلى وتان سوعىسىنىڭ Ⅱ دارەجەلى» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. جەڭىس كۇنىن ءپىرنازار نەمىستىڭ ءىرى قالاسى ميلكتە قارسى الدى. كەڭەس جاۋىنگەرلەرىنەن ۇرەيلەنگەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار ۇيلەرىنىڭ توبەسىنە سامساتىپ قىزىل تۋلاردى ءىلىپ قويىپتى. سول قالادا، ىشىندە ءپىرنازار دا بار، ەشەلون تولى ادام جولعا شىقتى. تۇتاس تاۋلىكتەر ءجۇردى. اقىرى ءبىر قالاعا كەلىپ توقتادى. سولداتتاردىڭ ءبارىن ساپقا تۇرعىزدى. كەۋدەسىندە باتىردىڭ التىن جۇلدىزى جارقىراعان مايور قاتار تۇزەپ تۇرعان جاۋىنگەرلەردىڭ اراسىنان 37 سولداتتى تاڭداپ، جازىپ الدى. سولاردىڭ ءبىرى ءپىرنازار بولاتىن.
كەلەسى كۇنى ىرىكتەلگەن ادامدار قايتادان جولعا شىقتى. تاعى دا الىپ قالاعا ەندى. اسكەردى باستاپ كەلگەن مايور «بۇل چەحوسلاۆاكيا مەن گەرمانيانىڭ شەكاراسىنداعى گوموند دەگەن قالا. سەندەر بۇگىننەن باستاپ اسكەري كومەنداتۋراعا باعىناسىڭدار» دەپ ءمان- جايدى ۇعىندىردى. گوموندتا ءپىرنازار تۋرا ءبىر جىل قىزمەت ەتتى. 1946 -جىلى ءپىرنازار اۋىلعا قايتتى. سول جىلى اقتوبەنىڭ شالقار اۋدانىنىڭ تۋماسى حاديشا ەسىمدى قىزبەن باس قوستى.
ەلدەگى اعايىننىڭ سوعىس اۋىرتپالىعىنان ءالى ارىلماعان كەزى بولاتىن. كورشىلەس اۋداندا تۇراتىن قارىنداسىنا قىدىرىپ بارعان ءپىرنازار قيىندىققا تاپ كەلدى. تەڭىز ايدىنىنىڭ مۇزى بۇزىلىپ، اۋدان ورتالىعىمەن قاتىناس ۇزىلەدى. جاعالاۋداعى بالىقشىلاردىڭ ۇيىندە ازىق-تۇلىك تاۋسىلدى. اشتىق باستالدى. ادامداردىڭ الدى اشتىقتان ىسىنە باستادى. بالىقشىلاردا سويىپ جەيتىن جاندىق دا، ءىرى مالدا جوق. ورتاداعى جالعىز جىلقىنى سويۋعا تۋرا كەلدى. ابدەن تيتىقتاعان اش ادامدار بيەنىڭ سويىلىپ ءبىتۋىن كۇتپەستەن باۋىزداۋ قانىنا تاپ بەردى.
وسىنداي ساتتە ءپىرنازار كوكە حاديشانىڭ شۇڭقىردا تالىپ، قۇلاپ جاتقانىن بايقايدى. ايەلىنىڭ اۋزىنا نە تامىزارىن بىلمەي جان ۇشىرادى. اجالى جوق ەكەن. ەگىلىپ جىلاپ جۇرگەن قارىنداسى ءبىر ءتۇيىر شەكەر تاۋىپ الىپتى. سونى سۋعا شايىپ ەرىتىپ بەرىپ، امان الىپ قالدى. كوپ ۇزاماي اۋدان ورتالىعىنداعىلار ارنايى ۇشاق جىبەردى.
ادەپكىدە ۇشقىش بۇلاردى تابا الماپتى. كەلەسى اينالىمدا بايقاپ قونباستان اينالا ۇشىپ ازىق- تۇلىك تاستاپ كەتتى. وسىلايشا ءبىر قاۋىم ەل تىرشىلىكپەن قايتا قاۋىشتى. ءپىرنازار مىرزاتايەۆ فەرما ەسەپشىسى، ساۋدا ورتالىعىندا قىزمەت اتقاردى. ۇيالى بالىق زاۋىتىنىڭ بالىق قابىلداۋ بارجاسىندا، سۋ تاسيتىن دۆينادا شكيپەر بولىپ جۇمىس ىستەدى.
بەرتىن كەلە قازالى اۋدانىنا قونىس اۋداردى. مۇندا دا ءتۇرلى سالادا ەڭبەك ەتتى. ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى ءپىرنازار مىرزاتايەۆ «قازالىنىڭ قاھارماندارى» اتتى كىتاپقا ەندى. جۇبايى حاديشا اجەمىزبەن بىرگە ۇلدارىن ۇياعا، قىزدارىن قياعا قوندىردى. قازىرگى تاڭدا مايدانگەر اقساقال باۋىرىنان وربىگەن پەرزەنتتەرىنەن 22 نەمەرە، 21 شوبەرە ءسۇيىپ وتىر.
اۆتور: ەلۋباي اۋەزوۆ
