وسپان باتىردىڭ شولعىنشىسى ءالىباي مەرگەن تۋرالى نە بىلەمىز؟
ارينە، بۇگىنگى جۇرتشىلىقتىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا قاتىستى كوزقاراسى مۇلدەم بولەك. دەسە دە وڭىرلىك ب ا ق ايماقتاردا ەلباسى ساياساتىن ناسيحاتتاي وتىرىپ، بىرلىك پەن تۇراقتىلىقتى نىعايتۋدى، ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋدى ءوز ءىسىنىڭ التىن ارقاۋى ەتۋى كەرەك.
بۇنداي ىرگەلى ىسكە «قازاقپارات» ح ا ا دا ارالاسۋدى ءجون سانايدى، وسى ارقىلى ايماقتاعى باسپا ءسوز كوتەرگەن ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ مەيلىنشە تارالۋىنا قولداۋ جاساماق.
بۇل ماقساتتا اپتا سايىن وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ جاساۋدى ءجون ساناعان ەدىك. الداعى ۋاقىتتا اۋدان، قالا دەڭگەيىندەگى باسپا سوزبەن بايلانىسىمىزدى جاقسارتا ءتۇسۋ نيەتىمىزدى دە بىلدىرگىمىز كەلەدى.
ەندەشە ايماقتاعى قولىمىز جەتكەن باسپا سوزدەن «بۇيىمتايلاردى» العا تارتامىز.
***
شارل دە گولدىڭ قولىنان وردەن العان قازاق - مەنىڭ ولكەم گازەتى
شىعىس قازاقستان وبلىسىندا شىعىپ تۇرعان «مەنىڭ ولكەم» گازەتىنىڭ رەسمي سايتىندا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تاقىرىبى كەڭىنەن قوزعالعان.
ماقالالارى buqara.kz سايتىنا ورنالاساتىن گازەتتىڭ جاقىنداعى سانىندا «فرانسيا پرەزيدەنتى شارل دە گولدىڭ قولىنان وردەن العان شىعىس قازاقستاندىق پارتيزان» اتتى ماقالا جارىق كوردى.
«ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە قازاقتىڭ ەرجۇرەك ۇلدارى جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ، جاۋىنگەرلىك جولدا ناعىز باتىرلىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتە ءبىلدى.
سولاردىڭ ءبىرى - ۇلى اباي تۋعان وڭىردە دۇنيەگە كەلگەن، فرانسۋز قارسىلاسۋ كۇرەسىنىڭ مۇشەسى، ايگىلى پارتيزان، سپورت شەبەرى قابىش وماروۆ.
فرانسيانىڭ بەسىنشى ۇكىمەتىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى شارل دە گولدىڭ قولىنان داڭق وردەنىن الىپ، ەلگە ورالعان باتىر جايىندا ونىڭ جيەنى ەرلان ىقىلاسوۆ اڭگىمەلەپ بەردى»، - دەي كەلە، ماقالادا ايگىلى پارتيزاننىڭ سوعىس جىلدارىندا تۇتقىنعا تۇسكەن كەزى ەگجەي-تەگجەيلى باياندالادى.
اتى اڭىزعا اينالعان ءالىباي باتىر. ول كىم ەدى؟ - مەنىڭ ولكەم گازەتى
«ءالىباي مەرگەن جونىندە كەزىندە باسپا ءسوز بەتتەرىندە ءبىرشاما اڭگىمە، ماقالالار جارىق كوردى. باتىر جايلى ەل اۋزىنداعى اڭىز-اڭگىمەلەر نەگىزىندە قيسسا-داستاندار تاراتىلىپ جۇرگەنىمەن، ءالىبايدىڭ سوڭعى ءومىرى مەن ونىڭ ۇرپاقتارى تۋراسىندا ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيدى»، - دەپ جازادى «مەنىڭ ولكەم» گازەتى «زايساندىق ءالىباي مەرگەن ايگىلى وسپان باتىر اسكەرىنىڭ شولعىنشىسى بولعان» اتتى ماقالادا.
اۆتور ءالىباي مەرگەن تۋرالى دەرەكتەرگە شولۋ جاساي كەلە، ونىڭ شىققان تەگى ءومىر سۇرگەن ورتاسىنا دا نازار بۇرادى. قاساڭ زاماندا ءومىر ءسۇرىپ، قيسىنسىز ساياساتقا قارسى شىققان باتىر تۋرالى تەبىرەنبەي وقۋ مۇمكىن ەمەس. سول جىلدارى «قىزىل تەرروردىڭ» قىسىمىنا شىداماعان ءبىر رۋلى ەل شەتكە ۇدەرە كوشكەن كەزەڭ ەدى.
«جامانتاي اسۋىنداعى شايقاس» تا وسىنداي باس ساۋعالاي ۇدەرە كوشۋدەگى ارپالىستى سۋرەتتەيدى. «...ءالىباي ات-كولىگى، تاۋىرىرەك كيىم-كەشەكتەرىنە دەيىن تونالىپ، جاڭا شىققان كۇندى جانسىز جانارلارىمەن قارسى الىپ، قان قۇشىپ جاتقان ولىكتەردى ءبىر-بىردەن كوتەرىپ، بەتتەرىن قۇبىلاعا قاراتىپ، اعاش ءۇيدىڭ ىشىنە ءتىزىپ جاتقىزدى دا، بەت-جۇزدەرىن ءوز كيىمدەرىمەن جابادى. از تىنىستاعان ول ەكىنشى ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ، تاڭىرقاعان كۇيى تۇرىپ قالدى. تۇگەلدەي ساپ-سارى الا كيىنگەن سولدات مۇردەلەرى ەكەن. ءبىر عاجابى، ءتىرى قالعاندارى ولگەندەرىنىڭ ءبارىنىڭ باستارىن كەسىپ اكەتىپتى. ءالىباي ساناپ كورىپ ەدى، تۇپ-تۋرا 23 ادام بولدى. «جارايسىڭ» دەدى ول ىشتەي وزىنە-ءوزى ريزا بولىپ «سەن بىزدەن ون توعىز ادام جالماساڭ، مەن سەنەن ءتورتىن ارتىق ەتىپ ورىنداعان ەكەم. شاحيتتەردىڭ قانى تەگىن كەتپەپتى!»... مەرگەننىڭ اڭگىمەسى وسىلاي ەكەن.
ارالدان ءازىل وزدىرعان... - قازالى گازەتى
«بيىل قازاق ساتيراسىنىڭ ساڭلاعى، «تاماشا» ءازىل-وسپاق وتاۋىنىڭ نەگىزىن سالعان مايتالمانداردىڭ ءبىرى، سانالى عۇمىرىن ساحنا تورىندە وتكىزگەن قۇدايبەرگەن سۇلتانبايەۆ ءتىرى بولسا مەرەيلى 70 جاسقا تولار ەدى. اللانىڭ بۇيىرعان تاعدىرىنا قارسى تۇرار شاما بار ما، دوڭگەلەنگەن دۇنيەدە قۇدايبەرگەنسىز تاڭ اتىپ، كۇن باتقالى جەتى جىلعا جاقىنداپتى».
قازالى اۋداندىق گازەتى قۇدايبەرگەن سۇلتانبايەۆ تۋرالى حالىق ءارتىسى تۇڭعىشباي ءال- ءتارازيدىڭ وسىنداي ەستەلىگىن كوشىرىپ باسقان ەكەن.
«...سونىمەن مەن كەتتىم. قۇدەكەڭنىڭ وكپەسى ءبىراز جىلدار تارقاماي، كوڭىلىندە كەرىش بوپ قالا بەردى... مەنىڭ ءوزىم دە الاي-دۇلەي كۇي كەشىپ، ەڭ ءبىر قىمباتىمنان ايرىلعانداي، جالعىز قۇدەكەڭە عانا ەمەس، ونەرگە وپاسىزدىق جاساعانداي، سول قادامىم قاتەلىك بولمادى ما دەپ نەشە جىل ازاپ شەككەنىم وزىمە عانا ايان عوي، قايسىبىرىن ايتايىن، ءوز دەرتىم - وزىمدە... كەيىندەرى قۇدەكەڭ دەپۋتات بولىپ جۇرگەنىندە ونىڭ سول ءبىر كەرىشتى كۇيىن مەنىڭ قارسىلاس وپپونەنتتەرىم - «الگى» اعالارىمىز بەن سولاردىڭ توڭىرەگىن جاعالاعان «تاعالارىمىز» جاقسى-اق پايدالانىپ ۇلگەرگەن...» دەپ ەسكە الادى تۇڭعىشباي ءال-تارازي ءبىر كەزدەگى ۇزەڭگىلەسى تۋرالى اڭگىمەنى اقتارا وتىرىپ.
قيىر شىعىستان كەلگەن كەلىن -سىر بويى گازەتى
ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ولشەمىمەن العاندا جەردىڭ شەتى سانالاتىن، كەڭەس وداعىنىڭ تىنىق مۇحيتىنا اشىلعان قاقپاسى - ۆلاديۆوستوك شاھارى سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا ماسكەۋدەن 9172 شاقىرىم قاشىقتىقتا بولسا دا، قايناعان تىرشىلىك مەكەنىنە اينالعان ايماق ورتالىعى ەدى.
توڭكەرىسكە دەيىن مۇندا 65 مىڭعا جۋىق حالىق تۇردى. ال 1940-جىلدارى تۇرعىن سانى 210 مىڭنان اسىپ، 200 گە جۋىق ونەركاسىپ ورنى قارقىندى جۇمىس اتقارىپ تۇرعان الىپ قالاعا اينالدى.
وبلىستىق «سىر بويى» گازەتىندە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە سوناۋ قيىر شىعىستىڭ قىزى قازاق ازاماتىنا تۇرمىسقا شىعىپ، كەيىن ءبىر قاۋىم ەلگە اينالعان لەنا ماكسيم قىزى جايلى شۋاقتى ماقالا جاريالاعان ەكەن.
ماقالا اۆتورى «ۇلتى بولەك بولسا دا تاعدىر قوسىپ، تىلەگى توعىسقان جانداردىڭ ماحابباتقا بايلانعان باقىتتى جىلدارىن» جازا وتىرىپ، ولاردىڭ ءومىر جولدارى ارقىلى قالىڭ وقىرمانعا وي سالادى. «تەڭىز بەتى ستاليننىڭ تاپسىرماسىمەن جاپون باسقىنشىلارىنا قارسى قۇرىلعان تۇنىق مۇحيت اسكەري-تەڭىز فلوتىنىڭ بالىق، ءتىپتى كيت اۋلايتىن فلوتيليا كەمەلەرىنەن كورىنبەيتىن.
ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز 19 جاسار ەلەنا بويجەتكەن - وسى جەرگىلىكتى جەردىڭ تۇرعىنى. ول بويىنىڭ الاسالىعىنا بايلانىستى مايدانعا بارا المادى. الايدا، حات تاسۋ، پوچتا جۇمىسىنىڭ كۇندىز-ءتۇنى بىتپەيتىن تىرلىگى ارقىلى جەڭىستى جاقىنداتۋعا ۇلەس قوستى»...
بوتەلكەلەردەن اۋلا سالعان اقساقال - سىرىم ەلى گازەتى
بوتەلكەلەردەن اۋلا سالعان حاميدوللا جاناديلوۆ باتىس قازاقستان وبلىسى سىرىم اۋدانىنىڭ ورتالىعى جىمپيتىعا ىرگەلەس ولەڭتى اۋىلىندا تۇرادى ەكەن. كەيىپكەر تۋرالى سىرىم اۋداندىق «سىرىم ەلى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى مۇسىربەك ايتاشيەۆتىڭ ماقالاسى جارىققا شىققان. «ارينە، وتكەن جىلدار ەنشىسىندە بوتەلكەلەردى ارنايى قابىلدايتىن ورىندار بولاتىن.
بۇگىندە بۇل جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان دا حابەس اعانىڭ اۋلاسىندا جينالىپ تۇرعان بوتەلكەلەردى ءۇيدىڭ ەدەنى استىنا پايدالانۋ ءۇشىن سۇراۋشىلار لەگى جىمپيتى، العاباس اۋىلىنان، ورال قالاسىنان بارشىلىق. ال قاجەتتەرى ءۇشىن مۇنداي سۇراۋشىلارعا حابەس اعا بوتەلكەلەردى تەگىن بەرە سالسا، كەيبىر ازاماتتار بۇل ءۇشىن ازىن-شوعىن بولسا دا اقىسىن تولەيتىندەرى بولادى»...
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
