دوساي كەنجەتاي. مەملەكەت قايدا؟ ونىڭ تاريحقا دەگەن سۇرانىسى قايدا؟
قازاقتا تاريحي سانانىڭ بولۋ سەبەبى، قازاق دەگەن بولمىس بار، ءتىرى، ەگەمەن ەلى بار. ەندى سول تاريحي سانانىڭ يەسى ادام، ياعني قازاق ءوز تاريحي تانىمى مەن تاريحي تاجىريبەسى اراسىندا ساباقتاستىقتى عىلىمي تانىمدىق دەڭگەيدە قۇرىپ، ونى قاجەتىنە جاراتا الماسا، جالعىز تاريحي سانا ەشتەڭە دە ىستەي المايدى. سوندىقتان قازاقتىڭ تاريحي ساناسىن جاڭعىرتىپ، وياتىپ، ءۇش ۋاقىتىن: وتكەنى، بۇگىنى مەن بولاشاعىنا سەنىم ۇيالاتاتىن تۇعىرى ول - تاريحي تانىم ەكەندىگى ءمالىم.
تاريحي تانىم دەگەن - ول قازاقتىڭ تاريحي تاجىريبەسىندەگى بارلىق قاباتتاردىڭ عىلىمي اينالىمدا بولۋى. ءبىراق ءبىز بەلگىلى سەبەپتەرمەن، تاريحي تانىمىن عىلىمي اينالىم ارقىلى جاڭعىرتۋدى ءالى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ساياسات نە جوبا رەتىندە قولعا العان ەمەسپىز. تەك قانا ءبىرلى- جارىم جەكەلەگەن عالىمدار بولماسا.
تاريحي سانا مەن تاريحي تانىمنىڭ تۇتاستىعى ەڭ ءبىرىنشى ساياسي ينستيتۋت - مەملەكەتكە، بيلىككە نەگىزگى تۇعىر بولۋى كەرەك ەدى. "ماڭگىلىك ەل" يدەياسىن كوتەرىپ جۇرگەن ەل الدىمەن، ماڭگىلىككە ءوزىنىڭ وتكەن تاريحىمەن عانا ۇمتىلا الادى. ول ماڭگىلىگى قۇندىلىقتارى مەن سول مەملەكەت سۇيەنگەن بولمىس تۋرالى بولماق. مەملەكەت بولمىسىندا ونىڭ قۇرۋشىسى، ساياسي- قۇقىقتىق جۇيەسى مەن تاجىريبەسى، وتكەنى مەن بولاشاعى تۇتاستاي ونىڭ تاريحي تاجىريبەسىنىڭ قاباتتارىنان تۇرادى. مەملەكەت سول قاباتتارداعى كەز كەلگەن قۇندىلىقتارى مەن ترانسفورماتسيالىق قۇبىلىستارىنا ءمان بەرگەنى ابزال. ەگەمەن ەل بولىپ جاريالاعان سوڭ، كەشەگى كەڭەستىك ينەرتسيانىڭ ۇستانىمدارى مەن ىقپالىنان اجىراپ، سانا دەربەستىگى مەن ساياساتىن دا ناقتىلاپ الۋ ءۇشىن دە تاريح فيلوسوفياسى - شارت.
پلاتون ايتپاقشى، مەملەكەت دە ادام سياقتى. ونىڭ دا جاستىعى، جىگىتتىگى مەن قارتىعى كەلەتىن شاقتارى بار. نيەتىم، مەملەكەتىمىز جاس بولا تۇرا قارتايىپ قالماس ءۇشىن دە وسى سالاعا دۇرىستاپ كوڭىل بولگەنى ابزال دەپ بىلەم. جەكە ويىم. بيلىكتەگىلەر وزدەرى ءبىلىپ بىردەڭە ىستەپ جاتقان بولار دەگەن ءۇمىتىم دە جوق ەمەس. ءبىراق تاريحي سانادا جاڭعىرىق جوق. وسى ءوتىپ بارا جاتقان جىلدى يۋنەسكو ياساۋي جىلى دەپ جاريالادى. بۇل قۇبىلىس، مەملەكەت ءۇشىن دە بۇگىنگى يسلاموفوبياعا دا قالقان رەتىندە ۇستاناتىن ءىس شارا بولۋى ءتيىس ەدى. مەملەكەتتىك ينستيتۋتتان دا، نۇروتان دەگەن ساياسي پارتيادان دا، بعم مەن ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگىنەن دە ءۇن شىقپادى. تۇركيادا بەلسەندىلىك تانىتىلدى. وزبەكستان دا قۇر قالمادى. قىرعىز بەن ازەربايجان دا شەت قالعان جوق. ءبىراق قازاقستان بۇعان قوسىلا المادى، ءۇن قاتا المادى.
جازدا ق م د ب- عا ايتىپ ءجۇرىپ ون شاقتى زەرتتەۋشىنىڭ باسىن قوسىپ "دوڭگەلەك ستول" وتكىزدىك. كۇزدە "تۇركى اكادەمياسى" دەگەن اتىڭ بار عوي دەپ، ياساۋي اتىن "كىتاپ كورمەسىندە" زىكىر ەتتىك. نەگىزى بۇل ءىستى تاريحقا دەگەن ءسال دە بولسا قۇرمەت سەزىمى بارلارمەن عانا تىراشتانىپ وتكىزدىك. ءبارى قوعامدىق نەگىزدە بولعان ارەكەتتەن اسپادى. سوندا مەملەكەت قايدا؟ ونىڭ تاريحقا دەگەن سۇرانىسى قايدا؟
قازاقستاندا مەملەكەت بولمىسى ءۇشىن تەوريا مەن پراكتيكا قاشان ۇندەسىپ، ۇيلەسەدى ەكەن دەگەن ويدان تۋعان پىكىرىم... ءوز ءسوزىم - وزىمدىكى... ەگەر بيلىكتى ورىنسىز سۇراقتارمەن مازالاسام، كەشىرىم وتىنەمىن. سەبەبى بيلىك دەگەن قازاق ءۇشىن سوكرالدى قۇبىلىس. قازاقتىڭ قامىنا نازارىن سالماسا دا، ەرتەڭ ەسى كىرگەسىن ويلانار دەگەن ءۇمىت تە جوق ەمەس.
دوساي كەنجەتاي تەولوگ، ءدىنتانۋشى، پروفەسسور
ult.kz
