ەرعالي باقاش. تۋعان جەردىڭ توپىراعى
ۇلكەن ۇلى ەرسىن بىردەن «جوق» دەپ جاۋاپ بەردى. ەكىنشىسى ەدىل ويلانباستان كوسەمدى تاني كەتتى. ەرداۋلەت كىشى ۇلىنىڭ جاۋابىنا قۋانىپ، مارقايىپ قالدى. جات ەل، جات جەردە جۇرگەنمەن، اتاقونىس تاريحي وتاننىڭ ازاتتىق الار كۇنىن كۇتىپ جۇرگەلى قاشان...
ەكى ساندىقتان باسقا تۇگى جوق جۇپىنى ءۇيدىڭ تورىنە الدى اينەك كونە كىتاپ سورەسى ورنالاسقان-دى. كوسەمنىڭ ەزۋ تارتىپ كۇلىپ تۇرعان سۋرەتىن ەرداۋلەت ادەمىلەپ قيىپ الىپ، سورەگە جاپسىرىپ قويدى.
سودان كەيىن، ۇلدارىنا نىقتاپ تۇرىپ: «ەندى ءبىزدىڭ ءوز وتانىمىز بار، سەندەردىڭ كىشكەنتاي جۇرەكتەرىڭ سول وتان دەپ سوعۋى كەرەك. امان بولساڭدار ءالى-اق ارۋ الماتىنىڭ كوشەسىندە الشاڭ باسىپ جۇرەتىن بولاسىڭدار» دەدى. سوزگە پىسىق ەدىل: - بىزگە مۇعالىمىمىز: «سەندەردىڭ وتاندارىڭ ۇلى قىتاي ەلى، استانالارىڭ - پەكين» دەپ ۇيرەتكەن. سوندا بىزدە ەكى وتان بولعانى ما؟ - دەپ، اكەسىنە تاڭدانا قارادى.
ءۇي ىشىندە ءبىر ءسات تىنىشتىق ورنادى. شىنىن ايتقاندا، ەرداۋلەت نە دەپ جاۋاپ بەرەرىن بىلمەدى. سالدەن سوڭ جوتكىرىنىپ الىپ: «بالالارىم، سەندەر جاقسى وقىڭدار. ەرتەڭ ازامات بولعاندا كوپ ەلدى ارالايسىڭدار. سول كەزدە ءبارىن تۇسىنەسىڭدەر، ال قازىر ساباقتارىڭا دايىندالا بەرىڭدەر»، - دەپ، اڭگىمەسىن قىسقا قايىردى.
- اكە، ءسىز مەنىڭ سۇراعىمدى جاۋاپسىز قالدىردىڭىز عوي؟!
- بالام، ءالى-اق تۇسىنەسىڭ، - دەپ باۋىرىنا باسىپ، كوزىندەگى جاسىن جەڭىنىڭ ۇشىمەن ءسۇرتىپ الدى. ەدىل دە، اكەسىنىڭ جانىن تۇسىنگەندەي، ودان ارى مازالامادى.
سول ءتۇنى ەرداۋلەت ۇيىقتاي المادى. وزگە ەلدىڭ ەزگىسىنە ءتۇسىپ، تابانىندا تاپتالماعانمەن، بىرتە- بىرتە رۋحىنىڭ شوككەن نارداي جەر باۋىرلاپ جاتىپ قالاتىنىن سەزدى. مارقۇم اكەسى كوز جۇمار الدىندا «زامان وزگەرەر، قايتسەڭ دە سابەتتەگى ناعاشىلارىڭدى تاۋىپ ال. كوز مايىمدى تاۋىسىپ جۇزدەگەن حاتتار جازعانىممەن، بىردە- ءبىر جاۋاپ كەلمەدى. مىنە، جارىق جالعاندى ارتقا تاستاپ، كەلمەستىڭ كەمەسىنە مىنگەلى وتىرمىن. ارمانىم - شەشەڭدى تۋعان جەرىنە اپارىپ، اتا-باباسىنىڭ باسىنا ءتاۋ ەتكىزسەم دەپ ەدىم. اجال ءبىراق مەن سورلىنى ول ارمانىما جەتكىزبەيتىندەي، سىرقاتىم اسقىنىپ، شوگىپ بارامىن. ەگەر، الاي- بۇلاي بولىپ كەتسەم، قوناعاسىما الا بيەنى سويىڭدار. سۇيەگىمە كىم تۇسەتىنىن شەشەڭە ايتتىم. ايتقاندارىمدى بۇلجىتپاي ورىنداساڭدار بولعانى. ءولىم دە سىن. اكەسى ءولىپ ەدى، تەنتىرەپ كەتتى دەمەسىن. ىنتىماقتى، بەرەكەلى بولىڭدار! شەشەلەرىڭە كوپ جىلاما دەپ ەسكەرتتىم. الدىنان وتپەي، سىيلاڭدار»، - دەپ قايسارلانا ءتىل قاتقانى كۇنى كەشە عانا سياقتى ەدى.
ودان بەرى دە، سىناپتاي سىرعىپ ون شاقتى جىل وتە شىعىپتى. قايىستاي قارا شالدىڭ ايتقانى كەلدى. زامان وزگەردى! ەل جاڭاردى! الاش بالاسىنىڭ ۇلانى اتقا قوندى...
اكەسىنىڭ ءسوزى ساناسىندا جاڭعىرىپ، بوساپ تۇرعان كوڭىلىن ودان ارى مازاسىزداندىرىپ جىبەردى. جانىن جەگىدەي جەگەن مۇڭدى ويلار، بۇدان بىلايعى ومىرىندە ىلعي دا الدىنان شىعارىن سول ساتتە عانا ىشتەي سەزىپ، باعامداي الدى. ءبىراق وعان شاتتانباسا، قاپالانبايدى. سەبەبى، اكەسىنىڭ اماناتىن ورىندايتىن كۇن الدا. دەگەنمەن، ەدىلدىڭ سۇراعىن جاۋاپسىز قالدىرعانى جون ارقاسىن قامشىمەن وسقانداي كوكىرەگىنە شەمەن بوپ قاتىپ تۇر. نەگە باتىلدىق تانىتا الماعانىن ءوزى دە تاپ باسىپ ايتا المايدى. اكەسىنىڭ ازات، شىنشىل مىنەزى ءوز بويىنان تابىلماعانىنا وكىندى. ءبىراق، ارايلى، شۋاقتى كۇندەر الدا عوي دەگەن ءۇمىت ساباسىنا ءتۇسىردى.
ەرداۋلەت باستاعان ءبىر توپ جىگىت ءوز ىشتەرىندە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العان كۇنىن اتاپ ءوتتى. اقىن دوسى قۇسايىن تاۋەلسىزدىككە ارناعان «ازاتتىق الدى قازاعىم» ولەڭىن شابىتتانا وقىعاندا كوز جاستارىنا ەرىك بەرىپ، جىلاپ الدى...
سول كەشتە بالالارىمىزدى قازاقستاننان وقىتامىز دەپ ۋاعدالاسقاندا اسەتتەن باسقاسىنىڭ ءبارى ءبىراۋىزدان قولداعان. تەك اسەت قانا ءۇنسىز قالعان. مۇمكىن كىشكەنە كەزىنەن وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن كوپ ارالاسىپ، باسقاشا تاربيە العاندىعىنان بولار...
ەكەۋارا وڭاشا قالعاندا: «اسەت وتىرعان جەردە كوپ اشىلىپ سويلەمەيىكشى. مەن... مەن... بايقاماي قالامىن» دەپ قۇسايىن ءسوزىنىڭ ارتىن جۇتىپ قويدى. دوسىنىڭ سونشا ۇرەيلەنگەنىن ەرداۋلەت تۇسىنە الماي از وتىردى دا، كۇيدەي كۇمبىرلەپ اعىتىلىپ كەتتى. ول سويلەگەندە ءجۇزى نۇرلانىپ، كوزى كۇلىمدەپ كەتەدى. بەت-جۇزىنە قاراپ-اق، ىشتەگى شەرىڭ تارقاپ، جايماشۋاق اۋەلگى قالپىڭا كەلگەنىڭدى ءوزىڭ دە سەزبەي قالاسىڭ. كەسەك سوزدەرىنەن بۇلت بۋسانىپ، قارا تاس بالقىپ كەتەردەي. جان جولداسى قۇسايىنعا قاتتى ايتتى:
- قولىڭدا ەڭ كۇشتى قارۋىڭ بار سەن كولەڭكەڭنەن قورىقساڭ، مىنا ءبىز جەر باسىپ ءجۇرمىز دەپ ايتپاي- اق قويايىق. اللا ەكىنىڭ بىرىنە بايلىق، مانساپ بەرەر، ءبىراق كىم- كورىنگەنگە ءسوزدىڭ اۋىرتپاشىلىعىن ارقالاتپايدى. سەن اۋزىڭنان وت شاشقان اقىنسىڭ. كەشەگى ماحامبەت، ماعجانداردىڭ سارقىتىسىڭ. بۇگىن جىرلارىڭ باسپا بەتىن كورمەگەنمەن، وقىرمانىم جوق دەپ نالىما. سەنىڭ وقىرمانىڭ ەسەيۋ كەرەك. سونداي-اق، سەن بۇل توپىراقتان وزىڭە وقىرمان تابا المايسىڭ. سول ءۇشىن ۇرەيلەنبە. ەسىڭدە مە، ادەبيەتتەن ساباق بەرگەن ۇستازىمىزدىڭ: «ۇرەي مەن قالتىراۋ تەك قانا تاياز ادامداردا بولادى» دەگەن ءسوزى؟
- ارينە، ەسىمدە، - دەدى، ەكى بەتى نارتتاي بوپ قىزارىپ كەتكەن قۇسايىن.
- ءبىز قاراپايىم حالىقتىڭ اتاجۇرتقا دەگەن ساعىنىشىن قادىرلەۋىمىز كەرەك، وسى ەلدىڭ كوبى قۋعىن- سۇرگىن كەزىندە قاشىپ كەلگەندەر. كىم اتا- باباسىنىڭ وت جاعىپ، ءتۇتىن تۇتەتكەن اتامەكەنىن اڭسامايدى دەيسىڭ؟ سول ۇزىلگەن ۇمىتتەردى جالعايتىن مىنا ءبىز ەمەسپىز بە؟ ءبىزدىڭ موينىمىزداعى جۇكتى اتان تۇيەگە ارتساڭ دا كوتەرە المايدى. سول جۇكتىڭ استىندا قارتايماۋ ءۇشىن قاناتىمىزدى كەڭ جايۋعا ءتيىسپىز... ەرتەڭ اۋىلدىق ۇكىمەتكە بارىپ، شەشەم ەكەۋمىزگە قۇجات جينايمىن. ەستۋگە قاراعاندا ساۋداگەرلەر كوپ دەيدى ەكى جاققا قاتىنايتىن. شەكارا دەمەسەڭىز ايعاي سالىم جەر عوي. ءبىر بارىپ كورىپ كەلىپ، ەدىلدى سولاي جىبەرەمىن. ءبىر بۇتاعىمىز تامىر جايا بەرسىن، - دەدى.
كەزىندە ۋاعدالاسقاندارى ەسىنە تۇسكەن بولار. ەرداۋلەتتىڭ بۇل ويىن قۇسايىن قۇپتاي كەتتى: «مەن دە التىنگۇلدى جىبەرەمىن. كىشكەنە كەزدەرىنەن بىرگە ءوستى عوي. ەدىل ەكەۋى ءبىر- بىرىنە باس- كوز بولسىن. مەنىڭ قىزىما دا شاقىرتۋ الا كەل» دەدى قولىن ۇسىنىپ. اقىن دوسىنىڭ بۇل باتىل شەشىمىنە ەرداۋلەت قۋانىپ قالدى.
***
سارشا تامىزدىڭ جايماشۋاق كۇندەرى باستالدى. ەرداۋلەت الا جازداي شەشەسى كۇنبيكە ەكەۋىنىڭ قازاقستانعا شىعۋ قۇجاتتارىن زورعا ءبىتىردى. اللا ءساتىن سالسا الدا ۇلكەن ساپار...
سوناۋ قۋعىن-سۇرگىن جىلدارى كۇنبيكەنىڭ اكەسى قاجىم وتىز وتباسىمەن بىرگە الاتاۋ اسىپ، وسى ەلگە كەلىپ سىڭگەن. كۇنبيكە وندا 7 جاستاعى قىز ەدى. سودان بەرى 60 جىل ءوتىپتى... بايدىڭ تۇقىمى دەپ اتامەكەنىنەن تۇراق تاپپاعان قانداسىنا جات ەلدەگى اعايىندار قۇشاق اشىپ، الدىنا مال سالىپ بەردى. شارۋاعا پىسىق قاجىم بۇنداعى ەلمەن ءتىل تابىسىپ، بىرگە تۋعان باۋىرداي بولىپ كەتتى.
ارادا شيرەك عاسىر وتكەن سوڭ، زامان تىنىشتالىپ، باي- ماناپتاردى قۋعىنداۋ توقتاتىلعاننان كەيىن 1962 -جىلى قاجىم اتاجۇرتىنا قونىس اۋدارعان. كۇنبيكە وندا ءورىسى ءبىر باسقا اۋىلعا ۇزاتىلعان. كوز جاسىن سىعىپ قالا بەردى. ودان بەرى دە تالاي جىل ءوتتى. مىنە، ەل جاڭارىپ، كوك بايراق كوكتە قالىقتاعاننىڭ ارقاسىندا كىندىك قانى تامعان جەتىسۋعا ات باسىن بۇردى. كوز الدىنان بۇلا شاعى جارق ەتىپ وتە شىققانداي. اكە-شەشەسى ەجەلگى قونىسقا ورالعان سوڭ 10 جىل جارىق دۇنيە ديدارىن كورىپتى. جەرمەن- جەكسەن بولۋعا اينالعان ەسكى قورىمعا كەلىپ، دۇعا قىلدى. ەلدى، جەردى ويلاپ كارى كوزدىڭ سۋالعانى قاشان... شەرىن شىعارىپ جىلاعىسى كەلسە دە، جىلاي المادى. اۋىر كۇرسىنىپ، اللاعا شۇكىر، ءتاۋبا، بۇل كۇنگە دە جەتتىم. ەندى، ارمانىم جوق دەپ تاعدىرىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
ەرداۋلەت شەشەسىنە شەكارا اتتاماي تۇرىپ، باۋىرلارىڭىزدى كورگەندە كوپ بوساماڭىز، السىرەپ قالاسىز دەگەن. ۋىس- ۋىس ءدارىنىڭ كۇشىمەن جۇرگەن ادام، اۋىرىپ قالا ما دەپ قورىققانى عوي.
تۋعان جەردىڭ قاسيەت كۇشى دەمەدى مە، كۇنبيكەنىڭ زار قاقساپ اۋىراتىن ەكى اياعى سىر بەرمەي، سەرگەك، كوڭىلدى ءجۇردى. ەرداۋلەتتىڭ دە قۋانىشىندا شەك جوق. اكەسىنىڭ اماناتىن ابىرويمەن ورىندادى.
بىرگە تۋعان ءىنىسى تاڭىربەرگەن ەلگە ورالعاندا 16 جاستاعى بالا ەدى. بۇل كۇندە ءوز ورتاسىنا بەدەلى بار، اقساقالعا اينالىپتى. داۋلەتى شالقىپ، دەسى ءجۇرىپ-اق تۇر ەكەن. كۇنبيكە ەكەۋى ءار نارسەنى ايتىپ، بىردە كۇلىپ، بىردە مۇڭايىپ وتىرىپ قالادى.
قوناقتاردىڭ قۇرمەتىنە جايىلعان مول داستارحاندا تاڭىربەرگەن اعىنان جارىلىپ بىلاي دەدى: ء«ومىربويى كوكىرەگىمدى تىرناپ كەلگەن ۇلكەن وكىنىشتىڭ بۇگىن ورنى تولدى. اكەم قاجىم ارعى بەتتە اپايىڭ قالدى، زامان تىنىشتالسا ىزدەرسىڭ دەپ وسيەت ايتىپ ەدى. اكەمنىڭ سول ءسوزى تىنىشتىق بەرمەي جۇرەتىن. مىنە، شەكارانىڭ اۋىرتپالىعىنا قاراماي، كۇنبيكە اپايىم جول اشتى. ءبىر اتادان تاراساق تا، تارىداي شاشىلىپ كەتكەن ۇرپاقتار تابىسىپ جاتىرمىز. قۋانىشتان توبەم كوككە ەكى- اق ەلى جەتپەي تۇر. بۇل كۇن - ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ ارمانى ورىندالعان كۇن. مەن باقىتتىمىن! اناسىن تۋىستارىمەن قاۋىشتىرعان ەرداۋلەت جيەنگە دە اللا ابىروي بيىگىنەن كورىنە بەرۋدى جازسىن. قىرىق شۇبار تايىڭ دايىن. راحمەت، قاراعىم»، - دەپ مەيىرلەنە قارادى. - وقاسى جوق، ناعاشى. مەن اكەمنىڭ ارمانىن ورىندادىم، - دەدى ەرداۋلەت سىپايى عانا ءتىل قاتىپ.
- ءبىزدىڭ دە تۋىستارىمىز ءسىز قۇساپ كەلىپ قۋانتىپ كەتسە عوي، - دەيدى داستارحان باسىنا جينالعان كورشىلەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى. ەندى قايتسىن، ءبىرىنىڭ اعاسى، ەندى ءبىرىنىڭ قارىنداسى جات ەلدە دەگەندەي...
«تۋعان اي تۋراعان ەتپەن بىردەي» دەمەكشى، ءبىر-اي دا وتە شىقتى. اتاقونىسقا مەيىرى قانباسا دا قايتۋعا جينالا باستادى. قوشتاساردا كۇنبيكە ءىنىسى تاڭىربەرگەننىڭ ماڭدايىنان ءسۇيىپ: «انا دۇنيەدە كەزدەسەمىز عوي»، - دەپ كوزىنە جاس الدى.
- وي، اپاي، و نە دەگەنىڭىز، ءالى- اق كوشىپ كەلەسىزدەر. قازىر زامان جاقساردى. اتامەكەنگە كەلىپ جاتقان قانداستارىمىز سونىڭ دالەلى ەمەس پە؟ ءسىز دە ورتامىزعا ورالىڭىز. قۇشاق جايا قارسى الامىز، - دەدى.
- ە، باۋىرىم، نيەتىڭە راحمەت! ەرداۋلەت كوشىپ كەلەر، كوز قىرلارىڭدى سالارسىڭدار. مەن شيرەك عاسىر وتاسقان قارا شالىمنىڭ جانىندا قالامىن. كەتىپ قالسام، - تاستاپ كەتتىڭ، - دەپ رەنجىپ قالار، - دەپ كوڭىلى بوساپ تۇرعان جۇرتتى دۋ كۇلدىردى.
اۋىلدان ۇزاپ اپتىقتارىن باسقان سوڭ، كۇنبيكە اجە ەرداۋلەتكە مەيىرلەنە قاراپ، «اتامەكەنىممەن قاۋىشتىرعانىڭا مىڭ العىس، بالام! اق ءسۇتىمدى اقتادىڭ. ەكى دۇنيەدە دە ريزامىن»، - دەدى. شەشەسىنىڭ جۇرەكجاردى ءسوزىن ەستىگەن ەرداۋلەت بالاشا ەركەلەگىسى كەلدى.
ولاردىڭ قازاقستانعا بارىپ كەلگەنى كىشكەنتاي اۋىلعا سونشالىق اڭىز بوپ تارايدى دەپ ويلاعان جوق. «قۇسايىن مەن ەرداۋلەت ۇلى مەن قىزىن بەسىكتە اتاستىرىپ قويىپتى. ەندى، ەكەۋى قازاقستانعا بارىپ وقۋلارىن جالعاستىرادى ەكەن» دەگەن سوزدەر ەل اراسىنا تەز تاراپ كەتتى.
ەرداۋلەت قازاقستاننان كەلگەلى اسەت ونى كورسە تەرىس اينالىپ، كورمەگەن بولادى. كەزدەسە قالعان جاعدايدا تەز كەتىپ قالۋعا اسىعادى. بۇرىنعىداي ەمەس، ول باسقا ورتانىڭ ادامدارىمەن ءجيى باس قوسادى. قۇسايىن مەن ەرداۋلەت تالاي رەت قوناققا شاقىرىپ، كەلتىرە المادى. ەستۋگە قاراعاندا قىزمەتى جوعارىلايدى دەگەن ءسوز بار. جاقسى عوي. ءبىراق ءبىز بالا كەزىمىزدەن بىرگە وسكەن دوستار ەمەسپىز پە دەپ كۇيەدى عوي ەكەۋى. ونى تۇسىنەر اسەت قايدا؟!
ۇشەۋى دە جوعارى ساناتتاعى بىلىكتى ماماندار. كەز كەلگەن تاقىرىپ توڭىرەگىندە اڭگىمە وربىتە الادى. ءبىراق ادامدىق مىنەز- قۇلىقتارى ءارتۇرلى. ەرداۋلەت باتىل، اقكوڭىل جىگىت. قۇسايىن ءبىلىمدى، اقىندىعى بار ازامات. اسەت ءىشىن بەرمەيتىن، اشىلىپ تا سويلەمەيتىن ساراڭداۋ جان. وسى مىنەزدەرىنە قاراماي، ولار ءبىر بايلامعا كەلە الاتىن... كەزىندە قۇسايىن اسەت تۋرالى ايتقاندا ەرداۋلەت استىنان سۋ شىققانداي ىرشىپ ءتۇسىپ ەدى. ونىسى دوسىن جاماندىققا قيماعاننان بولاتىن.
***
ەدىل مەن التىنگۇل جاستاردىڭ الدى بولىپ، اتامەكەنگە وقۋعا اتتاندى. اكەسىنىڭ «ەندى ءبىزدىڭ ءوز وتانىمىز بار» دەگەن ءسوزى ساناسىنا ءسىڭىپ قالعان ەدىل وسى كۇنگە دەيىن ءتاتتى ارماننىڭ قۇشاعىندا تەربەلىپ كەلگەن. سىنىپتاستارىنا «دوستارىم، ءبىز قازاقستانعا بىرگە كەتۋىمىز كەرەك. سەبەبى، ول جاقتا ءبىز سياقتى سارى ادامدار تۇرادى »، - دەپ ازىلدەيتىن. ونىڭ بۇل سوزىنە ءبارى كۇلەتىن. سول بالا ارمان جەتىلگەن قۇستاي قاناتىن جايدى. الاتاۋدىڭ ەتەگىندەگى سۇلۋ شاھارعا بىردەن ءسىڭىپ كەتپەسە دە، باۋىر باسىپ قالدى. جەر- جەردەن ءبىلىم قۋىپ كەلگەن وزدەرىندەي ءوندىر جاستارمەن ارالاسىپ، دوس بولىپ تا كەتتى. ءبىر جىل دايىندىق كۋرسقا التىنگۇل ەكەۋى ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە قابىلداندى. ارينە، بۇل ۇلكەن ارمانعا قول سوزار الدىنداعى كىشكەنە باسپالداق. ونى ەكەۋى دە جاقسى تۇسىنەدى. وسى مۇمكىندىكتى قولدان بەرمەي، قالاعان ماماندىقتارىنىڭ بىلىمگەرى اتانۋ ءۇشىن كوپ ىزدەنۋ كەرەك. قۇربى- قۇرداستارى ءجيى شاقىراتىن ويىن- تاماشاعا مويىن بۇرماي، جۇپتارىن جازباعان كۇيى ۇنەمى كىتاپحانادا وتىرادى. جارىق جۇلدىز كىمنىڭ دە بولسىن جۇرەگىن تولقىتادى ەمەس پە؟ التىنگۇل كوپ جىگىتتىڭ ارمانىنا اينالدى. كۇن قۇرعاتپاي عاشىقتىق حاتتار كەلىپ جاتادى، كەلىپ جاتادى.. . ءبىراق ونىڭ بىردە-ءبىرى وقىلعان ەمەس. سوندا دا ءۇمىتىن ۇزبەدى جىگىتتەر جاعى. ءسوزى جەتپەگەن سول سەرىلەر ەدىلدى قاراداي جەك كورىپ كەتتى. ال، ەدىلدىڭ ەشتەڭەدەن حابارى جوق ەكەنىن، ول جازعاندار قايدان ءبىلسىن.. .
سىناق مەرزىمى تاياپ قالدى. الدا مەملەكەتتىك ەمتيحان. ءار كۇندەرىن بوس وتكىزبەگەن ەكەۋى وزدەرىنە سەنىمدى. شەشۋشى كەزەڭگە ءتاستۇيىن دايىن ەكەندىكتەرىن الدەنەشە رەت دالەلدەگەن. ۇستازدار قاۋىمى دا ەكى شاكىرتتەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ وتىر. اسىعا كۇتكەن كۇن دە كەلىپ جەتتى. سەنىم اقتالدى! ەدىل مەن التىنگۇل قالاعان ماماندىقتارىنىڭ ستۋدەنتى اتاندى. بۇل قۋانىشتى ەستىگەن ەرداۋلەت پەن قۇسايىن بورىكتەرىن اسپانعا لاقتىرىپ، ءدۇيىم ەلدى جيناپ قۋانىشتارىن ءبولىستى. الىستا جۇرگەن قوس قۇلىنعا اۋىل اقساقالدارى نيەت- تىلەكتەرىن ايتىپ، باتا بەردى.
***
ءبىر قۋانىشتىڭ ءبىر وكىنىشى بارداي.. . ەدىل مەن التىنگۇل بۇرىنعىداي ءجيى كەزدەسە بەرمەيدى. سەبەبى، ەكەۋىنىڭ جاتاقحاناسى دا، ءبىلىم الاتىن ورداسى دا قالانىڭ ەكى شەتىندە. ءبىراق ءبىر- بىرىنە دەگەن قۇرمەتتەرى بولەك. وتكەندە ورتالىق كىتاپحانادا كەزدەسكەندە التىنگۇل: «بيىلعى كانيكۋلدا اۋىلعا بارمايمىن. جۇمىس ىستەيمىن، قوسىمشا اعىلشىن ءتىلىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن كۋرسقا قاتىسامىن» دەگەن. ال ەدىل اجەسىن ساعىنىپ ارەڭ ءجۇر.
- ءبىزدىڭ ۇيدەگىلەرگە اماندىعىمدى جەتكىزەرسىڭ. كەلگەن سوڭ، اۋىلدىڭ دامىنەن سارقىت جەۋگە شاقىراسىڭ عوي، - دەپ ەركەلەي ءتىل قاتقان التىنگۇلگە - مىندەتتى تۇردە شاقىرامىن، - دەپ قوشتاستى. ارالارىندا قۇرمەتتەن دە بولەك تىلسىم سەزىمنىڭ بارىن ەكەۋى دە سەزەتىن سياقتى.
***
ارادا ون بەس كۇن ءوتتى. سوڭعى ەمتيحانعا ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن دايىندالىپ جاي جاتقان ەدىلدى بولمەلەسى جۇلقىپ وياتتى. كوزىن اشسا ەڭگەزەردەي ەكى پوليتسيا قىزمەتكەرى تۇر ەكەن.
- التىنگۇل، سەنىڭ كىمىڭ بولادى؟ ءبىر بالە بولعانىن سەزگەندەي ەدىلدىڭ ءوڭى سۇرلانىپ كەتتى.
- جاۋاپ بەر؟
- اۋىلداسىم. جەرلەسىم. جاي سۇراپ تۇرسىزدار ما؟ وعان نە بولدى؟
- ول قايتىس بولدى، - دەدى، ءتۇسى سۋىق پوليتسيانىڭ ءبىرى. ەدىل وكىرىپ جىلاپ جىبەردى.
ارجاعى ەسىندە جوق. تالىقسىپ كەتىپتى. سالدەن سوڭ بارىپ، ماسەلەنىڭ ءمان- جايىنا قانىقتى.
ءمايىتىن ەسەنتاي وزەنىنىڭ تومەنگى ساعاسىنان ءيت قىدىرتىپ جۇرگەن ورىس كەمپىر كورىپ، پوليتسياعا حابارلاپتى. قالانىڭ ەڭ داۋلەتتى ادامدارى كوڭىل كوتەرەتىن مەيرامحاناعا ۋاقىتشا جۇمىسقا ورنالاسقانىن ايتىپ ەدى سوڭعى كەزدەسكەندە.
- سەن جاقىنى دەگەن سوڭ ىزدەپ كەلدىك. اتا- اناسىنا حابارلاس، سۇيەگىن الىپ كەتسىن.
- ويباي، قالاي الىپ كەتەدى...
- ءسىز بىلەسىز بە، ونىڭ اۋىلى شەكارانىڭ ار جاعىندا، - دەدى ەدىل سولىعىن باسا الماي، جىلامسىراپ سويلەپ.
- وندا مىنا جەرگە قول قوي، سەنەن باسقا جاقىنى جوق ەكەن. سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالۋدى ءوزىڭ موينىڭا الاسىڭ، - دەدى تەسىرەيىپ قاراپ.
قولى دىرىلدەپ ارەڭ قويدى. باسقا نە ىستەۋى كەرەك. شىنىمەن دە، التىنگۇلدىڭ، ەدىلدەن باسقا ەشكىمى جوق ەدى...
كۋرستاستارى، ۇستازدارى التىنگۇلدى جەرلەۋگە الماتىنىڭ اينالاسىنان سۇيەمدەي جەر تابا المادى. كوبى ساتىلادى... ەسكى قورىمعا بارىپ ەدى «بۇل جەرگە تەك ءبىزدىڭ رۋدىڭ ادامدارى عانا جەرلەنەدى» دەپ تەرىس اينالعاندار دا بولدى. اقىرى، نارىنقولدان توپىراق بۇيىردى.
قايعىلى حابار قۇسايىننىڭ اقىن جۇرەگىن اۋىر ازاپقا سالدى. «ەندى ماعان دۇنيەنىڭ قىزىعى قالعان جوق»، - دەپ ىشىمدىككە سالىنىپ كەتتى.
اۋدان ورتالىعىنا قىزمەت اۋىستىرعان اسەت دوسىنىڭ قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، كوڭىل دە ايتپادى.
التىنگۇلدىڭ وقىس ءولىمى شاعىن اۋىلدى ۇرەي مەن قورقىنىشتىڭ اپانىنا قاماپ تاستادى. كوپ ۇزاماي كۇنبيبى اپانىڭ دا جۇرەگى سوعۋىن توقتاتتى. تاڭعى نامازىن وتەپ، ءتۇپ- ءتۇزۋ بولىپ جاتىپتى دا، ماڭگىلىك مەكەنگە اتتانىپ كەتىپتى. جاستىعىنىڭ استىنان شۇبەرەككە تۇيىلگەن ءبىر ۋىس توپىراق شىقتى. ول - اتاقونىسىنا بارعاندا الىپ قايتقان توپىراق ەكەن. تۋعان جەردىڭ توپىراعىنا ورانىپ جاتايىن دەگەن شىعار... ەھ، شىركىن، تۋعان جەردىڭ توپىراعى- اي...
اۆتور ەرعالي باقاش 1982-جىلى ق ح ر شىنجاڭ ولكەسى، ىلە وبلىسى، نىلقى اۋدانى، لاستاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
2003-جىلى اتاجۇرتقا ورالعان. قاز ۇ ۋ- دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ تۇلەگى. «دالا»، «جۇراعات»، «الاش»، «دارابوز» جۋرنالدارىندا جاۋاپتى حاتشى بولىپ قىزمەت اتقارعان. بۇل كۇندە «بوبەك» ۇلتتىق ورتالىعىندا رەداكسيالىق- باسپا ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى. «جاستىق جالىنى» جىر جيناعىنىڭ اۆتورى.
