بالانىڭ ساعىن سىندىرۋ. پسيحولوگتاردىڭ كەي كەڭەستەرىنىڭ پايداسىنان زيانى باسىم
بالا تاربيەسىندەگى دارمەنسىزدىگىن سەزىنىپ، قانداي دا ءبىر جاعدايدا دۇرىس نە بۇرىس جاساعانىنا كۇماندانعان كەز- كەلگەن اتا- انا تاجىريبەلى ماماننىڭ پىكىرىن بىلگىسى كەلەدى. شىنى كەرەك، ول كەڭەستەردىڭ كەيدە پايداسىنان زيانى باسىم. قانداي جاعدايدا «اقىلگوي» كەڭەسشىلەرگە قۇلاق اسپاعانىڭىز دۇرىس؟ بالانى قالاي تاربيەلەۋ كەرەك؟ ول جايلى اتا- انا مەن بالا اراسىنداعى قارىم- قاتىناس بويىنشا مامان، پسيحولوگ- كەڭەسشى اننا ارۋتيۋنيان ءسوز ەتەدى.
1. بالانى كىشكەنتاي كۇنىنەن- اق بولىسۋگە ۇيرەتۋ كەرەك. قۇمدا ويناۋعا كەلسەڭ، كۇرەكشەڭدى وزگەلەرگە ويناۋعا بەرە تۇر.
بولىسۋگە ۇيرەتۋ قاجەت. ءبىراق تەپە- تەڭدىكتى ساقتاي ءبىلىڭىز. ەگەر بولىسكىسى كەلمەسە، وعان قۇقى بار. جانىنداعى بالا ءدال سونداي ويىنشىقتىعى قالاعانى ءۇشىن بالاڭىزدان سۇيىكتى ويىنشىعىن كۇشپەن تارتىپ الۋدىڭ قاجەتى جوق. سىزگە: «ءوز ىشىگىڭىزبەن، گاۋحار تاستارىڭىزبەن ءبولىسىڭىز. جىلاپ جاتىر عوي. وبال ەمەس پە؟ بەرسەڭىزشى! نەگە ايايسىز؟» - دەسە نە ىستەر ەدىڭىز؟ سول سياقتى ويىنشىق - بالانىڭ ءوز مەنشىگى. ونى قالاي قولدانۋعا دا قۇقىلى. ءبىراق بالاڭىزعا وزگە بالالارمەن بىرگە ويناپ، دوستاسۋ ءۇشىن ءوز زاتىڭمەن ءبولىسىپ، الماسا ءبىلۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىرۋدى ۇمىتپاڭىز. ونى ءىس جۇزىندە كورسەتكەنىڭىز ءجون. مىسالى، «مەن ساعان شەلەك بەرەمىن، ال سەن كۇرەكشەڭدى بەر» . ايتپەسە بالاڭىزعا وزگەلەرمەن ءتىل تابىسىپ، داۋلى جاعدايلاردا كەلىسىمگە كەلۋدى قالاي ۇيرەتەسىز؟
2. ەگەر بالا مۇڭايسا، ونىڭ كوڭىلىن وزگە دۇنيەگە اۋدارۋ قاجەت.
جىلدام ينتەرنەت جايلى تانىمال جارنامانى ەسكە الىڭىزشى. كىشكەنتاي قىزدىڭ قولىنان بالمۇزداعى ءتۇسىپ قالادى. مۇڭايعاننان بىردەن ءتۇرى بۇزىلعان قىزدىڭ اتا- اناسى ءارى- ءسارى بولىپ، بالانىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن، سول ارادا جىلدام ينتەرنەتى بار تەلەفون ۇسىنادى. مۇنداي جاعدايدا ۇيدە كىمنىڭ قوجايىن ەكەنىن بىردەن اعارۋعا بولادى. ول، ارينە، قىز. بۇل بالا نازارىن وزگە دۇنيەگە اۋدارۋدا جىبەرىلەتىن قاتەلىككە مىسال. ال بالاسىنىڭ كوشەدە الدەنەسى جوعالىپ، ويىنشىعى سىنىپ قالسا، كوپتەگەن اتا- انا ءدال وسىلنداي ارەكەتكە بارادى. مۇنداي جاعدايدا مىندەتت تۇردە بالانى تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك: «ءيا، وكىنىشتى»، «مۇڭايما». ال مىنا سوزدەردەن اۋلاق بولىڭىز: «ۋايىمداما، مەن ساعان تاپ ءقازىر وسىندايدىڭ بەسەۋىن الىپ بەرەمىن». بالانى الدەنەنى جوعالتۋعا، ايىرىلۋعا ءتوزۋدى ۇيرەتۋ كەرەك. كەرىسىنشە جاعدايدا وندا قاتە تۇسىنىك پايدا بولادى. جانە جاڭا ويىنشىققا دەگەن قۋانىشى تەز ارادا باسىلادى. تاعى دا جاڭاسىن الىپ بەرەسىز بە؟
ايتپاقشى، بالا مۇڭايعان جاعدايدا اتا- انالاردىڭ جازعىرا تۇسەتىن ارەكەتى دە قۇپ ەمەس. «قولدارىڭ قيسىق پا؟»، «مەن ساعان ايتقانمىن. ءوزىڭ كىنالىسىڭ!» سىندى سوزدەردەن اۋلاق بولىڭىز. ياعني وسىلايشا بالانىڭ «ءوزى اقىماق» ەكەنىن تۇسىندىرەسىز. ءتىپتى ەرەسەكتەردىڭ دە قولىنان بالمۇزداعى ءتۇسىپ، سۇيىكتى زاتتارىن جوعالتاتىن جاعدايلار از ەمەس.
3. ۇل بالانى قىزعا قاراعاندا از ەركەلەتكەن ءجون. كەرىسىنشە جاعدايدا قىز مىنەزدى، «اناسىنىڭ ۇلى» بولىپ وسەدى. قيىندىقتى كوتەرە المايتىن جاندى ەركەك دەۋگە بولا ما؟
پسيحولوگتار 3 جاسقا تولماعان ءسابيدىڭ ءجاي عانا بالا ەكەنىن ايتادى. ال بۇل جاستان كەيىن ولار - ەس- اقىلى بار ۇل، قىز. قىز بولسىن، ۇل بولسىن، كىشكەنتاي بالانى شەكتەن تىس ەركەلەتۋگە بولمايدى. سەبەبى ولار ءۇشىن بۇل جاستا ەڭ ماڭىزدىسى - قامقورلىق، كوڭىل ءبولۋ جارە مەيىرىم. ءوسىپ كەلە جاتقان كەزىندە ۇل بالا ءۇشىن اكەنى ورنى بولەك. قىز ءۇشىن اكەلىك ماحابباتتىڭ ءمان- ماعىناسى باسقاشا: اكەسى ءۇشىن قىزى قاشان دا حانشايىم بولۋى قاجەت. ول بويجەتكەن كەزىندە ومىردەگى جەكە قاتىناسى دۇرىس قالىپتاسۋ ءۇشىن ماڭىزدى. ال ۇلىنا اكەسى ءومىردىڭ ءوز تالاپتارى بار ەكەنىن، بارلىعى بىردەي ماحاببات پەن جىلۋ بەرمەيتىنىن تۇسىندىرە ءبىلۋى شارت. ەرلىك اكە ۇلگىسى ارقىلى تاربيەلەنەدى. ول تۇسىنىك سانامىزدا قالىپتاسقان. ءتىپتى، ماماندار دا راستايدى.
4. ەگەر بالا بىرەۋدى ۇرسا نە وعان قاتىستى جامان ارەكەت جاساسا، سونداي ارەكەتپەن جاۋاپ بەرۋ كەرەك. ول ءتۇسىنۋى ءۇشىن. ۇرسا، قايتارا ۇرىڭىز. تىستەسە، ءسىز دە قالىس قالماڭىز.
بۇل باسقا امال قالماعاندا جاسالاتىن شارا. ەگەر بالا ايتقان ءسوزدى مۇلدەم تۇسىنبەسە، جاۋاپ بەرۋگە بولادى. ءبىراق كۇشىڭىزدى شامالاي ءبىلىڭىز. تۇسىنىك پەن ۇيات سەزىمى بالادا شامامەن 5 جاسىندا قالىپتاسا باستايدى. وسى جاستان باستاپ بالانى وزگەلەردى رەنجىتپەۋگە ۇيرەتۋگە بولادى. ول ءۇشىن بالاعا وزگەنىڭ ورنىنا ءوزىن قويىپ كورۋدى ۇسىنىڭىز: «ونىڭ ورنىندا بولساڭ نە ىستەر ەدىڭ؟ ساعان دا وسىلاي جاساسا جاقسى ما».
بالانىڭ كوپتەگەن ارەكەتىنىڭ نەگىزگى سەبەبى - قۇمارلىق. مىسالى، ايۋدىڭ اياعىن جۇلىپ، ويىنشىقتى سىندىرعىسى كەلسە، ىشىندە نە بارىن كورگىسى كەلگەندىكتەن. ءبىراق كۇش كورسەتۋ ارقىلى جاسالاتىن تاجىريبەلەر ادامعا قاتىستى بولسا، نەلىكتەن ولاي جاساۋعا بولمايتىنىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. مىسالى، «مەن دە ساۋساعىڭدى وسىلاي تارتسام جاقسى ما؟ ونىڭ دا ساۋساعى اۋىرادى». ءبىراق بۇل بالانى وتىرا المايتىنداي ەتىپ ۇرۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرمەيدى.
5. ەگەر بالا قيقارلانىپ، كونبەسە، وعان كوڭىل ءبولۋدى دوعارىڭىز. كورەرمەندەرى بولماسا، ءوزى-اق تىنىشتالادى.
ءبارى دە قيقارلىقتىڭ سەبەبىنە بايلانىستى. ەگەر اتا- انا بالانىڭ ادەيى جىلاعانىن بايقاسا، نازار اۋدارۋدىڭ قاجەتى شامالى. بالا جالىققاندا، ءوزى- اق قويادى. ادەتتە مۇنداي جاعداي بالا دۇكەندە قىمبات ويىنشىقتى سۇراعاندا ورىن الادى: «قازىر الىپ بەر. ايتپەسە جەر تەپكىلەپ جىلايمىن». مۇنداي قۋلىققا الدانباڭىز. ءتىپتى، اينالاڭىزداعى ادامداردىڭ سوزىنە دە كوڭىل بولمەۋگە تىرىسىڭىز. ايتىلىپ جاتقان ءتۇرلى كەڭەستەرگە قىسقا عانا جاۋاپ بەرىڭىز: «راحمەت! ءوز بالامدى ءوزىم تاربيەلەي الامىن».
ءبىراق «كوڭىل بولمەۋ» دەگەندى قاتە ءتۇسىنۋ كەرەك ەمەس. ونى شەتتەتۋ، ەلەمەۋ تۇرىندە جاساماعانىڭىز ءجون. ايتپەسە بالا كوڭىلىنە ونى ۇناتپايتىنداي، جەك كورەتىندەي اسەر ۇيالاتاسىز. جىلاپ، قيقارلانۋىنا تىنىش قانا جاۋاپ بەرگەنىڭىز ابزال: «ايقايلاعىڭ كەلسە، ايقايلا. مەن جانىڭدامىن. بولعان كەزىڭدە قاسىما كەل. تىنىش قانا سويلەسەمىز».
وعان قوسا بالالاردىڭ ەركىڭىزدى بيلەي الاتىنىن بىلگەيسىز. ولاردىڭ ءادىسى كوبىنە ىسكە اسىپ جاتادى. ايتالىق، بالا 5 مينۋت ايقايلاسا، اناسى جالىعىپ، دەگەنىنە كونەدى. مۇنان كەيىن ءادىسىنىڭ ءتيىمدى ەكەنىن بالانىڭ كوزى جەتەدى. كەلەسى جولى اناسى 5 مينۋتقا شىداسا، بالا ودان دا ۇزاعىراق ۋاقىت جىلايدى. شىداماعان انا تاعى دا ايتقانىن جاسايدى. وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
ال دوسى رەنجىتكەندىكتەن، ادىلەتسىزدىك ورىن العاندىقتان جىلاسا، بالادان تەرىس اينالىپ، جازعىرۋعا تىرىسپاڭىز. قۇشاقتاپ، اياۋشىلىق تانىتىڭىز، تىڭداڭىز. قاجەت بولسا، ونىمەن بىرگە جىلاڭىز. بالا جاقىندارىنىڭ قاشان دا كومەككە كەلەتىنىن، قيىندىقتا جالعىز قالدىرمايتىنىن سەزۋ كەرەك.
6. بالانى ەرتە باستان- اق سىپايىلىققا تاربيەلەۋ كەرەك. ياعني «راحمەت» ايتۋعا، ءوتىنىش بىلدىرۋگە، امانداسۋعا جانە ت. ب.
مۇنداي وقيعا ءجيى ورىن الادى. بالاعا كامپيت بەرسە، قۋانىشتان كوزى بال- بۇل جانىپ، كامپيتتىڭ قاعازىن اشۋعا كىرىسكەندە، اناسى وعان: «نە ايتۋ كەرەك؟ جوق، الدىمەن نە ايتۋ كەرەك؟ مەن ساعان قالاي ۇيرەتتىم؟» دەگەن سوزدەرمەن جول بەرمەيدى. بۇل رەتتە مىناداي قاعيدا بايقالادى: مىنەز- قۇلىقتا نە نارسەگە نازار اۋدارساق، ءدال سوعان ۇيرەتەمىز.
ول بالالارعا دا قاتىستى. ال بالا امانداسپادى. وندا تۇرعان نە بار؟ ءوزىمىز دە تانىستارىمىزدى ەلەمەيتىن، امانداسقىمىز كەلمەگەندىكتەن ادەيى جولدىڭ ارعى بەتىنە ءوتىپ كەتەتىن جاعدايلار بولادى عوي. بالانى ءوزىن سىپايى ۇستاۋعا ءوزىڭىز ۇلگى بەرۋ ارقىلى عانا ۇيرەتە الاسىز. سونىمەن قاتار ەسىنە سالىپ تۇرۋىڭىزعا دا بولادى: ۇلدار قىزدارعا جول بەرۋى كەرەك، عيماراتقا، ۇيگە كىرگەندە باس كيىمدى شەشۋ كەرەك جانە ت. ب.
ەگەر اناسى دۇكەندەگى ساتۋشىمەن، كورشىلەرىمەن كۇندەلىكتى امانداسسا، بالا اۆتوماتتى تۇردە سونى قابىلداپ، ادەتكە اينالدىرادى. كەيدە تاكاپپارلانعان اناسى ساتۋشىمەن امانداسۋدى ار سانايدى. وسىدان كەيىن بالاسىنىڭ وزگەلەرمەن نەلىكتەن امانداسپاعانىنا تاڭدانادى. بالا ساتۋشىنىڭ وزگەلەردەن نە ايىرماسى بارىن تۇسىنبەيدى. سوندىقتان ەڭ الدىمەن وزىمىزگە، ىشكى الەمىمىزگە نازار سالۋ كەرەك. ءبىز بالامىزدان تالاپ ەتكەندى ءوزىمىز جاساپ ءجۇرمىز بە؟ ويلاناتىن دۇنيە.
Stan.kz
