اتاجۇرتقا ورالۋىما دانەكەر بولعان اكەم مارقۇمنىڭ وسيەتى ەدى - ومار قۇلنيازوۆ
بارشا وتانداستارىمىز ءۇشىن اتامەكەننىڭ اۋاسىنان باستاپ تۇتىنىنە دەيىن ايرىقشا ىستىق. شەتتە جۇرگەندە، اتاجۇرتقا دەگەن اڭسار- ساعىنىشىمىزدى باسا الماساق، ەندى تۋعان ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە بارىنشا ۇلەس قوسۋ بۇلجىماس ماقسات، اينىماس تەمىرقازىعىمىز ەكەندىگى اقيقات. بۇل تۋرالى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن، 2004 -جىلى اتاجۇرتقا ورالعان، قازىر اقجايىق اۋدانى ورتالىعى چاپايەۆ اۋىلىندا تۇراتىن ومار قۇلنيازوۆ ءمالىم ەتتى.
- ومار، اق جايىق وڭىرىنە كەلۋىڭە نە سەبەپ بولدى، الدىمەن سونى ايتىپ كەتسەڭىز؟
- ءيا، ونىڭ سويىلداي سەبەبى بار. بىردەن ايتايىن، اتاجۇرتقا ورالۋىما دانەكەر بولعان اكەم مارقۇمنىڭ وسيەتى ەدى. تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن قازاق حالقى نە كورمەدى. اشتىق نەمەسە ساياسي قۋعىن- سۇرگىن زامانىندا تالايى شەت ەل اسىپ، تەنتىرەپ كەتتى. ۋاقىت نە دەگەن جۇيرىك ەدى دەسەڭىزشى. ءبىزدىڭ وتباسىمىزبەن قاراقالپاقستاننىڭ قوڭىرات اۋىلىنان اق جايىق وڭىرىنە قونىس اۋدارعانىمىزعا 12 جىلدان اسىپ بارادى. بالا كەزىمىزدە- اق اكەمىز اتاجۇرتقا دەگەن ساعىنىشىن جاسىرا الماي، ۇنەمى ايتىپ وتىراتىن. بۇگىندە اكەم يشاننىڭ بالالارىنىڭ ۇلكەنى رەتىندە ماعان تاپسىرعان اماناتىن ورىنداعانىما مىڭ دا ءبىر شۇكىرشىلىك ەتەمىن. «ەسىڭە سالايىن، ءبىزدىڭ تۋعان جەرىمىز - قازاقستان، ونىڭ اق جايىعى. اللا قوسسا، اتا- بابالارىمىزدىڭ تابانىنىڭ ءىزى قالعان سول وڭىرگە جەتۋگە ۇمتىل. باۋىرلارىڭدى دا ىلەستىر»، - دەگەن ەدى اسقار تاۋداي اكەم باقيلىققا اتتانار الدىندا. مىنە، مەن سول اكە اماناتىن ورىندادىم.
- اق جايىق ەلى ءسىزدىڭ وتباسىڭىزدى قالاي قارسى الدى، ءبارى ەسىڭىزدە شىعار؟
- ارينە، ەسىمدە. چاپايەۆ اۋىلىنىڭ اتى ورىسشا بولعانىمەن، زاتى قازاق قوي. ءبارى دە العاشقى كۇننەن- اق باۋىرمالدىقپەن قارسىلاپ، قاجەت كەزىندە كومەك تە بەردى. جۇمىسقا ورنالاسۋدىڭ دا ءساتى تۇسە كەتتى. قۇرىلىس ينجەنەرى بولعاندىقتان، الدىمەن اۋداندىق ءبىلىم بولىمىندە قۇرىلىس جونىندە مامان رەتىندە ەڭبەك ەتتىم. كەيىن كادرلار ۇياسى بولىپ تابىلاتىن اقجايىق اگرارلىق- تەحنيكالىق كوللەدجىنە اۋىسىپ، وسى سالاعا بەت بۇرعاندارعا ءىس- تاجىريبەمدى ۇيرەتىپ، ءدارىس بەرىپ كەلەمىن. قازىرگى زامان تالابىنا ساي جاڭارىپ، جاسارعان كوللەدجگە ابدەن باۋىر باسىپ، ۇجىم بار قۋانىش- شاتتىعىمدى، ءومىردىڭ ەلەۋلى بەلەستەرىن بولىسەتىن ءوز ورتاما اينالدى.
چاپايەۆقا كەلگەن سوڭ ءۇش جىلدان كەيىن قوڭىراتقا بارىپ، ءبىرتۋعان باۋىرلارىمدى وتباسىلارىمەن بىرگە اقجايىققا كوشىرىپ اكەلدىم. اتاپ ايتقاندا، ىنىلەرىم اسپان، يسپان، داۋلەتبايدىڭ جۇبايلارىمەن بىرگە، قارىنداستارىم ايناش، ايپاشتىڭ جۇبايلارىمەن بىرگە جانە ەڭ كىشى قارىنداسىم زينايدا ەلگە بەت بۇردى. بارلىعى دا جاڭا جاعدايعا تەز يكەمدەلدى. چاپايەۆتىقتارمەن كۇندە كورىپ جۇرگەندەي- اق، ۇيرەنىسىپ كەتتى، جۇمىسقا ورنالاستى. زينايدانىڭ جەرگىلىكتى اسىلبەك ەسىمدى ورەنگە تۇرمىسقا شىعۋى ولاردىڭ ءورىسىن ءتىپتى كەڭەيتتى، بۇل ەكەۋى دە اۋدان ورتالىعىندا تۇرىپ، ەڭبەك ەتەدى. جالپى، ءبىز ءبىر كىندىكتەن جارالعان توعىز بالا ەدىك، قىز قياعا دەگەندەي، سونىڭ ىشىندە كۇنى بۇگىن ءبىر قارىنداسىم تارازدا، ەكىنشىسى اقتوبەدە عۇمىر كەشۋدە. قالعاندارى، بارلىعى جەتى وتباسى وسى اقجايىق اۋدانىندا تامىر جايىپ، قاناتتانا تۇسۋدە. بولەك وتاۋ قۇرىپ شىعىپ جاتقاندارى دا بار. وسىلايشا، اتامەكەن تورىندە جەرگىلىكتى حالىقپەن بىتە قايناسىپ، ءتىپتى تۋما- تۋىسقاندارىنا اينالىپ ۇلگەردىك دەسە دە بولادى.
- سىزدەردى ونەردەن دە قۇر الاقان ەمەس دەيدى. بۇل جونىندە نە ايتاسىز؟
- ءيا، ءاۋ دەمەيتىن قازاق بار ما، مەن دومبىرا ۇستاپ، كۇي شەرتەمىن. كوللەدجدەگى ونەرپازدارمەن بىرگە ساحناعا شىعىپ تۇرامىن. ەلباسىمىزدىڭ دومبىرا تارتىپ، ءان سالاتىنى بار عوي، وسىنداي جاقسى ۇلگى جۇعىستى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. قازاق اۋەلدەن ونەرلى حالىق. سوندىقتان ءوز ۇلتتىق ءان- ءبيىمىزدى، كۇيىمىزدى جوعالتپاي، بايىتا بەرۋگە ءتيىستىمىز. ەڭ باستىسى، ۇلتتىق سالت- ءداستۇرىمىزدى ساقتاپ، ادامي قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاپ، كەيىنگى ۇرپاق بويىنا سىڭىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. سوندا عانا «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان» زامانعا جەتىپ، ماڭگىلىككە بەت العان ەلدە ءومىر سۇرەمىز.
- ال باقىت دەگەن نە؟
- باقىت دەگەن اتاجۇرتتا الاڭسىز ءومىر ءسۇرۋ ەكەن. ءوسىپ- ءونىپ، تامىر جايۋدامىز، نەمەرەلەرىمىز قۇلدىراڭداپ شاۋىپ ءجۇر، وسىدان ارتىق نە كەرەك. ۇلىم جىگەر ورالدا، قىزىم جۇماگۇل اقتاۋدا، تاعى ءبىر قىزىم نۇرگۇل وسى چاپايەۆتا حال- قادىرلەرىنشە ەلىمىزدىڭ يگىلىگىنە ەڭبەك ەتۋدە. سەرجانىم ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ، وزىممەن بىرگە اگرارلىق- تەحنيكالىق كوللەدجدە فيزيكا پانىنەن ءدارىس بەرەدى. بارلىق قازاقستاندىق سياقتى، ۇلى مارتەبەلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ شيرەك عاسىرلىق تويىنا ەڭبەك تارتۋىمىزدى قوسۋعا ۇمتىلۋدامىز. ەگەر ەلىمىز ەركىندىك الىپ، پرەزيدەنتىمىز قامقورلىق كورسەتىپ، قۇشاق جايماسا، ءبىز اتاجۇرتقا ورالماس ەدىك. سوندىقتان نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنا ايتار العىسىمىز شەكسىز. ەلباسىمىز باستاعان قازاقستانىمىز جارقىن تابىستارعا قول جەتكىزە بەرسىن دەپ تىلەيمىز.
اۆتور: ەلجان ەرالى
