قازاقستاندا بالا بوسانعان ايەلدەر دەمالىسقا قالاي شىعادى جانە وعان قانشا اقشا تولەنەدى؟
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا ەڭبەك كودەكسى 2016-جىلدىڭ 1- قاڭتارىنان باستاپ كۇشىنە ەندى.
ال جاڭا كودەكسكە سايكەس، 2016-جىلعى دەكرەتتىك دەمالىس قۇنى وزگەردى مە؟
ەڭبەك كودەكسىنىڭ 99- بابىنا سايكەس، جۇكتى ايەلدەرگە، بالا بوسانعان ايەلدەرگە، جاڭا تۋعان بالانى اسىراپ العان ايەلدەرگە (ەركەكتەرگە) بالانىڭ تۋىلۋىنا بايلانىستى مىناداي دەمالىستار بەرىلەدى:
1) جۇكتىلىككە جانە بوسانۋعا بايلانىستى دەمالىس؛
2) جاڭا تۋعان بالانى (بالالاردى) اسىراپ العان جۇمىسكەرلەرگە دەمالىس؛
3) بالا ءۇش جاسقا تولعانعا دەيىن ونىڭ كۇتىمىنە بايلانىستى جالاقى ساقتالمايتىن دەمالىس.
سونداي-اق، وسى باپتىڭ 2-تارماعىنا سايكەس، جۇكتى ايەلدەرگە جۇكتىلىككە بايلانىستى 70 كۇن، بوسانۋىنا بايلانىستى 56 كۇن دەمالىس بەرىلەدى. دەمالىس كۇندەرىنىڭ سانى جۇمىس ۇزاقتىعىنا بايلانىستى ەمەس، سول سەبەپتى جۇمىس بەرۋشىگە جۇمىسشىنىڭ قانشا ۋاقىت جۇمىس ىستەگەنى ماڭىزدى ەمەس.
بۇدان بولەك دەكرەتتەگى ايەل بالا ءۇش جاسقا تولعانعا دەيىن ونىڭ كۇتىمىنە بايلانىستى ۇيدە وتىراتىن بولسا، جۇمىسكەردىڭ جۇمىس ورنى (لاۋازىمى) ساقتالادى. الايدا، جالاقى ساقتالمايدى.
بالا كۇتىمى بويىنشا دەمالىس ۋاقىتىندا جۇمىستان ايرىلىپ قالامىن دەپ ۋايىمداماۋعا بولادى. ق ر ەڭبەك كودەكسىنىڭ 59-بابىنا سايكەس، جۇمىس بەرۋشى جۇمىسشى ايەلدى جۇكتىلىك جانە بوسانۋ بويىنشا دەمالىسقا بايلانىستى جۇمىستان شىعارا المايدى. بۇدان باسقا 104-باپقا سايكەس، بالا كۇتىمىنە بايلانىستى دەمالىستا بولعان ۋاقىت ەڭبەك ءوتىلى رەتىندە ەسەپتەلەدى جانە كەزەكتى تولەنەتىن دەمالىس رەتىندە ەسەپتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
جاردەماقىلار مەن تولەمدەر قالاي ەسەپتەلەدى؟
1) بالا بوسانعاندا ءبىر رەت تولەنەتىن مەملەكەتتىك جاردەماقى ( بارلىق بوسانعان ايەلدەرگە تولەنەدى: جۇمىس ىستەيتىندەرگە دە، جۇمىس ىستەمەيتىندەرگە دە، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تولەنەدى.
بالا تۋعانداعى جاردەماقى مولشەرى بەكىتىلگەن، ءبىرىنشى، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى بالاعا - 30 ايلىق ەڭبەك كورسەتكىشى (2016-جىلعى ايلىق ەڭبەك كورسەتكىشى كولەمى - 2121 تەڭگە) نەمەسە 63,6 مىڭ تەڭگە جانە ءتورتىنشى، بەسىنشى، التىنشى بالالارعا 50 ايلىق ەڭبەك كورسەتكىشى نەمەسە 106 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى.
2) بالا ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىن كۇتىمى بويىنشا الەۋمەتتىك جاردەماقى (جۇمىس ىستەمەيتىن ايەلدەر ءۇشىن) بالانىڭ كۇتىمىن جۇزەگە اسىراتىن ايەلدەر مەن ەرلەرگە جانە مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قاتىسۋشىلارى بولىپ تابىلمايتىن تۇلعالارعا تاعايىندالادى؛
جۇمىس ىستەمەيتىن ايەلدەر ءۇشىن بالا ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىن تولەنەتىن الەۋمەتتىك جاردەماقى مولشەرى مىنالاردى قۇرايدى:
ءبىرىنشى بالاعا - 5,5 ايلىق ەڭبەك كورسەتكىشى؛
ەكىنشى بالاعا - 6,5 ايلىق ەڭبەك كورسەتكىشى؛
ءۇشىنشى بالاعا - 7,5 ايلىق ەڭبەك كورسەتكىشى؛
ءتورتىنشى جانە ودان دا ارتىق - 8,5 ايلىق ەڭبەك كورسەتكىشى.
3) بالا ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىن ونىڭ كۇتىمى بويىنشا الەۋمەتتىك تولەم جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەرگە، قوردان الەۋمەتتىك تولەمدەردى الۋ قۇقىعى بار الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قاتىسۋشىلارىنا 2008-جىلعى 1- قاڭتاردان باستاپ تاعايىندالادى (ياعني جۇمىس بەرۋشى الەۋمەتتىك اۋدارىمداردى تولەيدى).
بالا ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىن ونىڭ كۇتىمى بويىنشا الەۋمەتتىك تولەم مولشەرىن ەسەپتەۋ ءۇشىن سوڭعى 2 جىلدىڭ تابىسىن (ول الەۋمەتتىك اۋدارىمدارمەن راستالادى) 24 ايعا ءبولىپ، 0,4 كە كوبەيتۋ جانە %10 زەينەتاقى جارنالارىن شەگەرۋ قاجەت.
4) بالانىڭ ءبىر جاسقا دەيىنگى كۇتىمى بويىنشا الەۋمەتتىك تولەم: مىسالى، بالا بوسانعانعا دەيىن ايەل 2 جىل جۇمىس ىستەيدى، ءبىر جىل ىشىندە ونىڭ ەڭبەك اقىسى ءبىر رەت كوتەرىلدى. ءبىرىنشى جىلى ايەل 100000 تەڭگە السا، ەكىنشى جىلى 150000 تەڭگە العان. بۇل جەردە قولايلىلىق ءۇشىن اتالمىش سوما بارلىق قاجەتتى اۋدارىمداردى شەگەرۋمەن الىنعان رەتىندە سانايىق (زەينەتاقى جارنالارى، تابىس سالىعى جانە ت. ب. ). جالپى جيىنتىق تابىستى سانايمىز:
12*100000+12*150000=1200000+1 800000= 3000000 تەڭگە
الىنعان سومانى 24 ايعا بولەمىز: 3 000 000/24= 125 000 تەڭگە
125000 تەڭگە - ورتاشا ايلىق تابىس مولشەرى.
بالانىڭ ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىنگى كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى مولشەرىن ەسەپتەۋ ءۇشىن وسى كورسەتكىشتى 0,4 كوەففيتسيەنتىنە كوبەيتىپ، 10 زەينەتاقى جارنالارىن شەگەرۋ كەرەك: 125 000*0,4 - 10% = 45 000 تەڭگە. ياعني بالا بوسانعان ايەل اي سايىن 45 مىڭ تەڭگە الادى.
