قۇربان ايت - قايىرىمدىلىق مەرەكەسى
ءدال وسى كۇنى قاسيەتتى مەككەدە قاجىلىق پارىزىن وتەۋشىلەر قاعباعا ءجۇزىن قاراتىپ، ارافات تاۋىندا جالبارىنىپ، دۇعالار وقيدى، جاراتقاننان تىلەك تىلەيدى. ءدۇيىم مۇسىلمان بالاسى يبراھيم پايعامبار زامانىنان كەلە جاتقان يگى ءىستى قايتا جاڭعىرتىپ، اللانىڭ جولىندا قۇرباندىق شالۋ ارقىلى ءبىر- بىرىنە دىنگە دەگەن بەرىكتىكتەرىن تانىتاتىن بولادى.
جالپى قۇرباندىق شالۋ ءۋاجىپ. ول ءتورت ءتۇرلى شارتپەن ورىندالادى. اتاپ ايتقاندا، قۇربان شالۋشى ادام مۇسىلمان بولىپ، ونىڭ اقىل- ەسى دۇرىس ءبۇتىن، باليعات جاسىنا تولعان بولۋى كەرەك. قۇربان ايت ۋاقىتىندا جولاۋشىلاماعان، نەگىزگى قاجەتتىلىكتەرىنەن تىس نيساپ مولشەرىندەگى قاراجاتتارعا يە بولعان ادام بولۋى كەرەك. ال نيساپ مولشەرىنە كەلسەك، ءدىن ماماندارى مۇنى 85 گرامم التىنمەن، ياعني سوعان تەڭ كەلەتىن قاراجات قۇنىمەن باعالايدى. قولىندا وسىنداي قاراجاتى بار ازاماتتارعا قۇرباندىققا مال شالعانى ءۋاجىپ دەگەن ءسوز. قاسيەتتى قۇران كارىمدە اللا تاعالانىڭ بىلاي دەگەنى بايان ەتىلەدى: « ءارى بارشا ادامداردى قاجىلىققا شاقىر، ولار جاياۋ نەمەسە ۇزاق جەردەن ارىپ- ارشىپ، تۇيەمەن ساعان كەلسىن. كەلگەسىن ولار مۇنىڭ وزدەرىنە تيگىزگەن پايدالارىن كورسىن. اللادان وزدەرىنە ريزىق رەتىندە قۇرباندىق مالداردى بەلگىلى ءبىر كۇندەردە اللانىڭ اتىن اتاپ ايتىپ، قۇرباندىققا شالسىن. ونىڭ ەتىن وزدەرىڭ دە جەڭدەر، جوق- جىتىككە دە جەگىزىڭدەر!» (حاج سۇرەسى. 27-28 اياتتار) . وسىنىڭ ءوزى دە قۇربان ايت مەرەكەسىنىڭ قايىرىم مەن شاپاعاتقا شاقىراتىن، مەيىرباندىق مەرەكەسى ەكەنىن اڭعارتادى. ويتكەنى، يگى ىستەردى ىستەۋ ارقىلى ادامزاتتىڭ، مۇسىلماننىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن ريزاشىلىعى ارتادى، كۇندەلىكتى ومىردە جاعدايى جوق ادامداردىڭ بار ەكەنىن باسقالاردىڭ دا ەسىنە سالىپ، ءبىر ۋاقىت قايىرىمدىلىقتى جۇرەكتەرگە ۇيالاتادى. سوندىقتان دا، يسلام ءدىنىنىڭ عالىمدارى قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتىن جەۋدى مۇستاحاپ دەپ، ونى كەدەيگە، مۇقتاج جاندارعا تاراتىپ بەرۋدى ءۋاجىپ دەپ كورسەتەدى. جالپىلاما كەلگەندە، شالىنعان مالدى ءۇش بولىككە تاراتۋ دا بار. ماسەلەن، قۇرباندىقتىڭ ءبىر بولىگىن وزىڭە، بالا- شاعامەن ءدام تاتۋ ءۇشىن، ەكىنشى بولىگىن كورشىلەرگە، تۋعان- تۋىستارعا، ءۇشىنشى ءبىر بولىگىن جوق- جىتىككە، مۇقتاج جاندارعا ۇلەستىرگەن ابزالىراق.
قۇرباندىققا قانداي مال شالىنادى؟
ءدىن ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، قۇرباندىققا شالىناتىن مالعا دا ءمان بەرىلۋى كەرەك. وعان كەز كەلگەن مال جاراي بەرمەيدى. ماسەلەن، قۇرباندىققا قوي- ەشكى، سيىر، تۇيە سەكىلدى مال جارامدى. ال ۇيرەك، تاۋىق، قاز سەكىلدى قۇس جانۋارلارىن، ەلىك، ارقار سەكىلدى ءتۇز تاعىلارى مەن اڭ- قۇستاردى شالۋعا بولمايدى، ياعني ولار جارامسىز سانالادى. قوي، ەشكى، سيىر، تۇيەلەردىڭ ەركەكتەرى دە، ۇرعاشىلارى دا قۇرباندىققا جارامدى. ايتسە دە، ونداي مال تىم ارىق، اۋرۋ، اقساق، ءبىر مۇشەلەرى كەم بولماۋى شارت. جاسىنا كەلسەك، قوي مەن ەشكى ەڭ كەمى ءبىر جاسار بولۋى كەرەك. دەگەنمەن، ەرتە تۋعان، قوڭدى كەلەتىن التى ايلىق قوزىلار، ءبىر جاسار قوي، ءىرى مالدار دا قۇرباندىققا جارامدى. سيىر ەكى جاسقا، تۇيەنى بەس جاسقا تولعاندا قۇرباندىققا شالۋعا بولادى. قۇرباندىققا شالىناتىن مال اۋرۋسىز، دەنە مۇشەلەرى تولىق بولىپ، ونىڭ بويىندا قۇرباندىق شالۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن كەمشىلىكتەرى بولماۋى شارت.
قۇرباندىق شالىناتىن كەزدە مال شالىناتىن جەردىڭ تازالىعىنا دا نازار اۋدارعان ءجون. مالدى ۇرىپ، بالاعاتتاۋعا، ونىڭ كوزىنشە پىشاق قايراۋعا، باسقا ءبىر مالدى باۋىزداۋعا دا بولمايدى. ايتا كەتەرلىگى، الماتى، استانا سەكىلدى ەلىمىزدىڭ ۇلكەن قالالارىندا قۇرباندىق مالىن شالاتىن ارنايى ورىندار بەلگىلەنگەن. قۇربان شالىناتىن مالدى ۇرماي، سوقپاي، قۇربان شالىناتىن ورىنعا جەتەلەپ اپارىپ، قۇبىلاعا قاراتا سول جاعىمەن جاتقىزىپ، باۋىزدايدى. مال باۋىزدالماستان بۇرىن، قۇرباندىق يەسى: «ءيا، اللا تاعالام! دوسىڭ يبراھيم، سۇيىكتىڭ مۇحاممەدتەن (س. ع. س) قابىل ەتكەنىڭدەي، مەنەن دە قابىل الا گور!» دەپ سوسىن، «اللاھۋ اكبار!» ، « ءلا يللاھا يللالاھ!» دەپ ايتىلادى.
قۇربان مەرەكەسىندەگى اسا ماڭىزدى شارانىڭ ءبىرى - قۇربان ايت نامازى. ايت نامازىن وقۋ مۇسىلماندار ءۇشىن ءۋاجىپ! بۇل كۇنى ۇلكەن مەرەكەگە دايىندالعانداي مۇسىلمان جاماعات ايت نامازىنا دا ەرتەدەن دايىندالادى. الدىمەن عۇسىل قۇيىنىپ، كەيىن ادەمى، تازا كيىمىن كيىپ، ۇستىنە حوش ءيىستى سەۋىپ، مەشىتكە ايت نامازىنا قاتىسادى. بۇل ورىندالۋى ءتيىس ىزگى امالداردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وسى كۇنى مۇسىلمان ادامنىڭ كوڭىلى كوتەرىڭكى، ءجۇزى جارقىن بولىپ، مەرەكەلىك كوڭىلمەن جۇرگەنى ابزال. ونداي تويدىڭ اسەرى سەزىلۋى ءۇشىن سوڭعى جىلدارى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى دا ءتۇرلى شارالار ۇيىمداستىرىپ جاتىر. ماسەلەن، بۇل كۇندەرى مەشىتتەر الدىنداعى الاڭداردا كيىز ۇيلەر تىگىلىپ، اس بەرىلىپ، ءتۇرلى ۇلتتىق ويىندار ۇيىمداستىرىلادى.
نامازدان كەيىن قۇرباندىق شالاتىندار سول ورىنعا اسىقسا، قالعان جۇرت، بالا- شاعا «ايت قۇتتى بولسىن» ايتىسىپ، مەرەكەلەيدى. ايت كۇندەرى كەز كەلگەن ادام مەيلىنشە كوتەرىڭكى كوڭىلدە بولىپ، جىلى جۇزدە ءجۇرۋى، رەنىشكەن ادامىنا كەشىرىمدى بولىپ، تانىستارىنىڭ دا كوڭىلىن اۋلاۋى كەرەك. ايت كۇنى ناۋقاستانعان كىسىلەردىڭ كوڭىلىن سۇراپ، ولارعا ارنايى سوعۋ، جەتىم- جەسىرگە قول ۇشىن بەرۋ، مۇقتاج جاندارعا دا ايتتىڭ شاراپاتىن سەزدىرۋ مەيلىنشە ساۋاپتى ءىس. بۇنىمەن قوسا، اكە- شەشەسىنىڭ، تۋعان تۋىستارى مەن باۋىرلارىنىڭ ءۇيىن ارالاپ، سىي- سياپات ۇلەستىرۋ دە قۇپتالادى.
ايت مەرەكەسىندە بۇنداي يگى امالدار جاساۋ ادامنىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن جىلىلىعىن ارتتىرىپ، سىيلاستىقتارىن جاقسارتا تۇسەدى. يماندىلىقتىڭ ارتۋىنا دا سەپتىگىن تيگىزەدى. تۇپتەپ كەلگەندە، يماننىڭ ءوزى مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىك پەن ورتاداعى بەرەكەلىكتى ءبىلدىرىپ، قوعامنىڭ ۇيىتقىسىنا اينالاتىن شاراپاتتى مىنەزدىلىكتى دە اڭعارتادى. سوندىقتان دا، قوعامدا قۇربان ايت سەكىلدى ىزگىلىك پەن مەيىرىم مەرەكەسىنىڭ قادىرىن ارتتىرۋعا بارشا ازاماتتار ات سالىسقانى يگى. ۇلىق مەرەكەنى ناسيحاتتاۋ، قۇربان شالۋ ءداستۇرىن جانداندىرىپ، قوعامداعى قايىرىمدىلىق شارالارىن كەڭىنەن ۇيىمداستىرۋ - يسلام دىنىندەگى ماڭىزدى مىندەت. بۇنى ءاربىر مۇسىلمان بالاسىنىڭ ساناسىنا سىڭىرە بەرگەن ابزالىراق.
ۇلىق مەرەكەمىز قۇتتى بولسىن قادىرلى جاماعات!
