بالا اسىراپ الۋشىلارعا نە كەدەرگى
باۋىر ەتى بالاسىن الپەشتەپ، الديلەپ ءوسىرۋ ءاربىر اتا- انانىڭ مىندەتى. دەسەك تە قوعامداعى جەتىم نەمەسە اتا- انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار ستاتۋسىنا يە بولعان بالالاردىڭ حال- احۋالى، ءومىرى مەن وقۋ- تاربيە جاعدايىنا الاڭدايتىن اتا- اناسىنىڭ جوقتىعى كوپشىلىكتىڭ قابىرعاسىنا باتادى. بۇگىندە بالا اسىراپ الۋعا نيەتتى وتباسىلار مەن تۇلعالار سانى جەتەرلىك. ال وسى مەيىرىمدى باستامانى قولعا العاندارعا نە كەدەرگى؟
ەڭ وكىنىشتىسى، اتا- اناسىنان ايرىلعان بالانىڭ ستاتۋسىن انىقتاۋ. سەبەبى، بىرگە تۋعان باۋىرلارى بار نەمەسە اتا- اناسى قارجىلىق جاعدايىنىڭ ناشارلىعىنا بايلانىستى ۋاقىتشا تاستاپ، كەيىننەن ءتىپتى ۇمىت قالدىرعان بالالاردىڭ، سونداي- اق تاستاندى سابيلەردىڭ اسىراپ الۋعا جاتپايتىنى جانعا باتادى. جوعارىدا اتالعان بالالاردى باعىپ الۋعا، اسىراپ، پاتروناتقا الۋعا رۇقسات جوق. تەك تۇل جەتىم ستاتۋسىنا يە بولعان بالاقايلار عانا بولاشاق اتا- انادان ۇمىتتەنە الادى. قازاقستاندا 30 مىڭعا جۋىق بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىسى بولسا، ونىڭ 7 مىڭى عانا تۇل جەتىم، ال قالعانىن اسىراپ الۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك، ءوز اتا- اناسىنىڭ رۇقساتى، بالاسىنان باس تارتۋى نەمەسە كۇشتەپ اتا- انا قۇقىنان ايىرۋ كەرەك. الايدا بالالار ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى بالاسىنان باس تارتپاعان، ونى قۇجاتپەن بەكىتپەگەن كوكەك اكە- شەشەلەر كوپ. ال ونىڭ ءاربىرىن تاۋىپ، باس تارتۋعا تاعى دا زورلاي المايدى. سەبەبى بالالار ىشىمدىككە سالىنسا دا ءوز اناسىن كۇتەدى، ۇرىپ- سوقسا دا ءوز اكەسىن كۇتەدى.
جۋىردا، قازاقستاندا اتا- اناسىز قالعان بالالاردىڭ مالىمەتتەر بازاسى جاسالدى. وعانا 10 جاسقا دەيىنگى 1326 بالانىڭ انكەتاسى سالىندى. قالعان 7 مىڭعا جۋىق بالانىڭ انكەتاسى ءالى دايىن ەمەس كورىنەدى. ول كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلدى، كەز كەلگەن قازاقستاندىق رەسپۋبليكا بويىنشا بارلىق وڭىرلەردەگى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنىپ جاتقان جەتىمدەر تۋرالى مالىمەتتى كورە الادى. وسى مالىمەتتەر بازاسىنا دا تۇل جەتىمدەر عانا ەنگىزىلىپ، باۋىرى بار بالالار مەن تاستاندى سابيلەر ءوز اتا- اناسىن كۇتۋگە ءماجبۇر. ولاي بولسا، وزگە بالالاردىڭ ءوز اتا- اناسى ەشقاشان قايتىپ كەلمەسە، بالاسىن الۋعا نيەت بىلدىرمەگەندىكتەن بالالار ۇيىندەگى جەتىم سول جەردە قالۋعا ءماجبۇر، ونى اسىراپ العىسى كەلگەندەرگە دە بەرۋگە بولمايدى.
كەزەكتە تۇرعان اتا- انالاردىڭ كوپ بولۋىنا تاعى ءبىر سەبەپ - بالالار ۇيىندەگى بالالاردىڭ 80 پايىزىنىڭ اسىراپ الۋعا جاتپايتىنى. ماسەلەن، بالالار امال جوق مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىندا قالا بەرەدى. «ميلوسەرديە» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ ديرەكتورى ارۋجان ساين بۇل تۋرالى بىرنەشە رەت ايتتى، ءتىپتى بالالاردىڭ بارلىعىن اسىراپ الۋعا جاتقىزۋدى ۇسىنعان ەدى، سونداي- اق مەملەكەتتىك بالالار ءۇيىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن بالالاردى اسىراپ الۋعا بەرمەيسىڭدەر، بالانىڭ مەملەكەتتىك مەكەمەدە قالا بەرگەنى سەندەرگە ءتىيمدى دەپ ايىپتاعانى دا ەستە. قالاي تارتساڭ دا، ءادىلى وسى. بالانىڭ بالالار ۇيىندە قالا بەرۋى سول مەكەمەنىڭ باسشىلىعىنا ءتيىمدى، ءبىر بالاعا جىل سايىن 160 مىڭ تەڭگە بولىنەدى. بۇل بارلىق بالانى قوسقاندا ميلليونداعان قاراجاتقا اينالادى. ال بالاسىنىڭ قارنى توق، كيىمى كوك، جىلى جەردە جۇرگەنى كوكەك اتا- انانىڭ بارلىعىنا ءتيىمدى. سوندىقتان ولار دا بالاسىنان باس تارتپاي- اق، ءوز ىسىمەن اۋرەلەنىپ جۇرە بەرەدى. ولاردى ىزدەپ تاۋىپ، قۇقىنان ايىرۋعا مەكەمە قىزمەتكەرلەرى دە تالپىنبايدى. بۇل جوعارىدا اتالعان ەكى تاراپقا دا ءتيىمدى. سوندا بالانىڭ قامىن كمى ويلايدى؟ البەتتە، مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىمەن ءوسىپ جەتىلەدى، ءبىراق ول وعان اكە- شەشە بولا المايدى، ءوز ۇيىندە، وتباسىندا ءومىر ءسۇرۋ - ءار بالانىڭ ارمانى.
پرەمەر- ءمينيستردىڭ ورىنباسارى داريعا نازاربايەۆا بولاشاقتا بالالار ءۇيىنىڭ بولمايتىنىن ايتقان بولاتىن. بۇل وڭ باستامانىڭ بۇگىن- ەرتەڭ جۇزەگە اسۋى مۇمكىن ەمەس. الايدا مۇنى جۇزەگە اسىرۋدىڭ توتە جولىن بارلىعىمىز كورىپ وتىرمىز، بالانى اسىراۋ جولدارىن جەڭىلدەتۋ. وسىلايشا كەزەكتە تۇرعان ۇمىتكەرلەر بالالارىن تەزىرەك السا، قازاقستان جەتىمىن جىلاتپاعان ەل اتانار ەدى.
مىناداي ستاتيستيكاعا كوڭىل بولەيىك. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا جەتىم بالالارعا ارنالعان مەكەمەلەردە ءالى دە 7866 بالا قالىپ وتىر. نارەستەلى بولۋعا نيەتتى اتا- انانىڭ سانى دا از ەمەس - 1800 ۇمىتكەر. مىسالى، «انا ءۇيى» سايتىنىڭ مالىمەتىنشە، الماتى قالاسىندا جەتىم بالالاردىڭ جالپى سانى - 487 بالا. اسىراپ الۋعا جانە قامقورلىققا بەرۋ ورگاندارىندا بالا اسىراپ الۋعا كەزەكتە تۇرعانداردىڭ سانى - 548 ادام. سوندا بالا اسىراپ الاتىنداردىڭ سانى جەتىم بالالاردان كوپ بولعانى ما؟ ولاي بولسا الماتى قالاسىنداعى 487 بالانى نەگە بىردەن 548 اتا- اناعا ۇلەستىرىپ بەرە سالماسقا؟ جوق. بالانى الۋعا تالپىنعان اتا- انانىڭ جينايتىن قۇجاتتارى كوپ، اتتاپ وتەتىن تابالدىرىعى مەن اسۋى دا كوپ. سونداي- اق استانا قالاسى بويىنشا 346 جەتىم بولسا، اسىراپ الۋدىڭ كەزەگىندە تۇرعاندار سانى - 386. مۇنى قالاي تۇسىنەمىز؟ تاعى دا اسىراپ الۋشىلار سانى جەتىم بالالار سانىنان كوپ بولعانى ما؟ ءبىر وكىنىشتىسى، قازاقستاندىقتار بەس جاستان ۇلكەن بالالاردى اسىراپ الۋدان باس تارتادى. كەزەكتى كوبەيتىپ تۇرعان فاكتوردىڭ ءبىرى دە وسى.
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، جىل باسىنان بەرى بالالار ءۇيى مەن نارەستەلەر ۇيىندەگى 829 بالا وتباسىن تاپتى. اتاپ ايتساق، قامقورلىققا - 183 بالا، پاتروناتقا - 123, اسىراپ الۋعا - 105, وزدەرىنىڭ تۋعان وتباسىلارىنا 418 بالا قايتارىلدى. بۇگىندە جەتىم بالالارعا ارنالعان مەكەمەلەردە ءالى دە 7866 بالا قالىپ وتىر. ميلليونداعان حالقى بار مەملەكەتتەر ءۇشىن بۇل ەلىمىزدەگى جەتىم بالالاردىڭ از ەكەنىن ءبىلدىرۋى مۇمكىن، ءبىراق بەيبىت ەلدە ءومىر ءسۇرىپ، سوعىسسىز- اق بالانىڭ اتا- انادان اجىراپ قالۋى جانىڭدى جابىرقاتادى.
اقنيەت وسپانباي
