بالالاردى بوتەن اقپاراتتان قالاي قورعايمىز؟
البەتتە وتاندىق اقپارات قۇرالدارى ەل دامۋىندا، ونىڭ بىرلىگى مەن تۇتاستىعىن ساقتاۋ ماسەلەسىندە باعا جەتپەس قىزمەت اتقارىپ كەلە جاتقانى راس. ءبىراق ماسەلەنىڭ ەكىنشى جاعى دا بار. بۇگىنگى باسپا ءسوزىمىز دە، باسقا ءسوزىمىز دە زورلىق- زومبىلىقتىڭ، كۇندەلىكتى قىلمىستىق وقيعالاردىڭ توڭىرەگىندە وربىمەسە، وزەگىمىز تالاتىنداي كۇيگە جەتتىك. بارلىعى بىردەي دەپ ايتۋدان اۋلاقپىز، ءبىراق اسىرەسە جاڭالىقتار توپتاماسىندا كىسى ءولىمى نەمەسە سۋيتسيد وقيعاسى كەزدەسپەيتىن تەلەارنالار مەن ينتەرنەت- رەسۋرستار كەمدە- كەم قازىر.
ءومىر عوي دەپ بۇل ۇردىسكە دە كوز جۇما قاراۋعا بولار ەدى. ءبىراق وسى جاڭالىقتاردىڭ كەيىنگى كەزدە تىم كوبەيىپ بارا جاتقانى ەرىكسىز ويلانتادى. قولى قالتىراماستان قارت كىسىنى سوققىعا جىعاتىن قاتىگەزدەر، باليعاتقا جەتپەگەن ءبۇلدىرشىندى، الپىستان اسقان كەيۋانانى زورلايتىن ازعىندار سانى ارتىپ بارادى. بۇنىڭ سەبەبى نەدە؟
الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ اۋىرلىعىنان كورەيىن دەسەك، «بۇدان جامان كۇنىمىزدە دە تويعا بارعان» ، سارىۋايىمعا سالىنباعان حالىق ەمەس پە ەدىك. قۇدايعا شۇكىر، قازىرگى تۇرمىسىمىز، الەۋمەتتىك احۋالىمىز 90-جىلداردىڭ باسىنداعىدان الدەقايدا جاقسى عوي. قازىرگى بالالارعا سول كەزدەرى نان پىسىرۋگە ءبيداي تۇرماق، جۇگەرىنىڭ ۇنىن زورعا تاپقانىمىز تۋرالى ايتساق، ەرتەگىدەي كورىنەدى. الايدا سونداي قيىن زاماندا ءومىر سۇرسەك تە وزىنە قول جۇمسايتىن، سۋيتسيدكە ۇرىناتىن جاسوسپىرىمدەر تۋرالى ەستىمەيتىن ەدىك. ۇرلىق- قارلىق، كىسى ءولتىرۋ سياقتى قىلمىستار بولىپ جاتتى. ءبىراق تورىنەن كورى جاقىن قاريانى بالتالايتىن قانىپەزەردى كورمەپ ەدىك. ارينە ول كەزدە قازىرگىدەي ينتەرنەت جوق بولاتىن دەپ ءۋاج ايتارسىز، ءبىراق ءدال بۇگىنگىدەي ەدى دەپ تالاسا المايتىنىڭىز دا انىق.
دج. گەربنەر دەگەن امەريكالىق پسيحولوگ ءسال ەرتەرەكتە «ادامزات تاريحىندا تالاي داۋىرلەر بولدى، ءبىراق ءدال ءبىزدىڭ كەزەڭدەگىدەي زورلىق- زومبىلىقتى بويىنا سىڭىرگەنى بولعان جوق» دەگەن تۇجىرىم جاساپتى. ول 1967 -جىلدان باستاپ ا ق ش تەلەارنالارىنىڭ حابارلار كەستەسىن زەردەلەگەن ەكەن. سوندا بايقاعانى - ءاربىر ءۇش باعدارلامانىڭ ەكەۋىنىڭ سيۋجەتىندە زورلىق- زومبىلىق نەمەسە كىسى ءولتىرۋ كورىنىستەرى بولعان. ءاربىر بالا مەكتەپ بىتىرگەنگە دەيىن تەلەارنا ارقىلى كىسى ولىمىنە قاتىستى 8 مىڭ جانە ءارتۇرلى زورلىق ارەكەتتەرى بار 100 مىڭ كورىنىستى كورگەن. ال وسىنداي جاعدايدى زەرتتەگەن كوپتەگەن عالىمدار العان اقپارات سانادا جاتتالىپ قالاتىنىن، كەي جاعدايلاردا ونىڭ تۋرا سونداي ءىس- قيمىلعا تۇرتكى بولاتىنىن جوققا شىعارمايدى. امەريكادا بولىپ جاتقان وقيعالار سونىڭ جەمىسى ەمەس پە؟
سوندىقتان بار بالە وزىمىزدە، دالىرەگى اقپارات قۇرالدارىندا - ينتەرنەت- رەسۋرستار مەن تەلەارنالاردا جاتقان سياقتى. جاسىراتىنى جوق، قىلمىس حرونيكاسى - بۇگىنگى رەيتينگتىڭ نەگىزگى درايۆەرلەرىنىڭ ءبىرى. رەيتينگ جوعارى بولسا، جارناما كەلەدى، تابىس تۇسەدى. وسىلايشا، رەيتينگ قۋالايمىز دەپ حالىققا قىزىل قانى شاشىراپ جاتقان وقيعالاردى، قىلمىستىڭ قالاي جاسالعانى تۋرالى اقپاراتتاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ۇسىنامىز. ەجىكتەپ جازىپ، بۇگە- شىگەسىنە دەيىن سيپاتتايمىز. كىم كىمدى مال سويعانداي مۇشەلەپ تاستاعانىن جانە ونى قالاي جاسىرعانىن تاپتىشتەپ، ادىستەمەلىك قۇرال سياقتى بايانداپ بەرەمىز. بۇعان قوسا، زورلىق- زومبىلىق پەن قۋلىق- سۇمدىقتىڭ نەشە اتاسىن ۇيرەتەتىن فيلمدەر مەن سەريالدار كورسەتەمىز. ەندى وسى قاتارعا جىلدام حابار تاراتاتىن ۋوتساپ سياقتى مەسەنجەرلەر دە قوسىلدى. جامانات كورسەك دەرەۋ بەينەجازباعا ءتۇسىرىپ، ءسۇيىنشى سۇراعانداي تاراتامىز. سول ارقىلى جانتۇرشىگەرلىك قىلمىستارعا كوزىمىزدى دە، بويىمىزدى دا ۇيرەتەمىز. ەڭ قورقىنىشتىسى، قىلمىستى وسىلاي ىستەۋگە بولادى دەگەن سۇمدىق ويدىڭ ءدانىن تۇيسىك تۇكپىرىنە ءوزىمىز ەگىپ جاتىرمىز. سويتە تۇرا، ەل ەستىمەگەن قىلمىس تۇرلەرى نەگە كوبەيىپ كەتتى دەپ باس قاتىرامىز.
ەل ەستىمەگەن دەمەكشى، بالا كەزىمىزدە ۇلكەندەر ءبىر جامان حابار شىقسا، بىزدەن جاسىرىپ، «بالالار ەستىمەسىن» ، «ايتقان جەردەن اۋلاق» ، «وزىمەن كەتسىن» دەپ قۇپيالاپ جاتقانىن بايقاۋشى ەدىك. سويتسەك سانامىزدى سان- ساپالاق ويلاردان ساقتاۋعا تىرىسادى ەكەن عوي. ۇلتتىق تاربيەنىڭ وزىق تۇسىنىڭ ءبىرى وسى بولسا كەرەك. ءدال بۇگىنگىدەي اشىق قوعام جاعدايىندا ءبىز دە كەيىنگى ۇرپاقتى جاماناتتان ساقتاندىرۋ جاعىن جۇرت بولىپ ويلاسقانىمىز ءجون. بۇل ماسەلەگە ءبىر جاعىنان جۇرتشىلىق وكىلدەرى، ەكىنشى جاعىنان اقپارات قۇرالدارى تۇگەل اتسالىسۋى ءتيىس. مۇمكىن، وسىنداي نەگاتيۆتى اقپاراتتار لەگىن قاداعالايتىن قوعامدىق كەڭەستەر قۇرعان دا ءجون شىعار. تەك بۇل قادام جالپى سەنزۋراعا اينالىپ كەتپەۋىن ەسكەرۋ كەرەك.
ايبىن باقىت ۇلى
«ەگەمەن قازاقستان»
