جازۋشىلار داۋى: كىم مىقتى؟
جازۋشى «ادەبيەت پورتالىنا» بەرگەن سۇحباتىندا ماعاۋيندى كلاسسيك جازۋشىلاردىڭ قاتارىنا جاتقىزا المايتىنىن، اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ جازۋشى ەمەس ەكەنىن ايتادى. بۇل - جازۋشىنىڭ جەكە پىكىرى شىعار. ءبىزدى الاڭداتاتىن ءبىر دۇنيە: قالامگەردىڭ جازۋشى- جازۋشى ەمەستىگىن قاي كاتەگورياعا قاراپ انىقتايمىز؟ جالپى انىقتاۋ مۇمكىن بە؟
بەلگىلى عالىم تۇرسىن جۇرتباي: «جازۋشىنىڭ جازۋشىنى انىقتاۋى دەگەنگە كەلەر بولساق، ول كوركەم تالعامعا قاتىستى دەپ ايتار ەدىم. بىرەۋ ماعاۋيندى جازۋشى ەمەس دەسە، ونىڭ تالعامى. ەكىنشى بىرەۋلەردىڭ وتاربايەۆتى جازۋشى ەمەس دەۋى ابدەن مۇمكىن عوي. مۇمكىن، ونىڭ ىشىندە ءبىر قىجىلى بار شىعار» دەيدى.
ال جازۋشى نەسىپبەك ءداۋتاي ۇلى: «ءاربىر وقىرمان ءوز جازۋشىسىن ءوزى تاۋىپ الادى، بىرىنشىدەن. ەكىنشىدەن، كەز كەلگەن جازۋشى كەز كەلگەن جازۋشىعا ۇناي بەرمەۋى مۇمكىن. وعان قانداي تۇرعىدان قارايدى؟ ماسەلە، سوندا. ءار جازۋشىنىڭ كوزقاراسى بار. اركىم ءوز كوزقاراسىمەن جاۋاپ بەرەدى. بىرەۋ ماقتايدى، بىرەۋ داتتايدى. جالپى، وسىنىڭ ەكەۋى دە دۇرىس ەمەس. تاعى ءبىر دۇنيە، جازۋشىنىڭ قانداي ەكەنىن انىقتاۋ نەگە قاجەت؟ ونى قاي كاتەگورياعا سالىپ، انىقتايمىز. الدە، جازۋشىنىڭ بارىنە بەرىلەتىن انىقتاما بار ما؟ مۇمكىن، ماعان دا انىقتاما بەرىلگەن شىعار. جالپى ەشكىم دۇنيەگە پايعامبار بولىپ كەلمەيدى. سوندىقتان، ءبىزدىڭ قاي- قايسىمىز دا «مىقتىمىز» دەپ ايتۋ ۇيات. بەلگىلى ءبىر تۇلعا تۋرالى «جاقسى، جامان» پىكىر ايتۋدا ويلانعانىمىز دۇرىس. وزگەگە باعا بەرمەس ءۇشىن، «ءوزىم قاندايمىن؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەنىمىز دۇرىس بولار. سوندىقتان، بۇل ماسەلەدە بىردەڭە ايتۋ قيىن» دەيدى.
دۋلات يسابەكوۆتىڭ پىكىرىنشە، كىمنىڭ مىقتى، كىمنىڭ السىزدىگى شىعارماسىنىڭ دەڭگەيىمەن ولشەنۋى ءتيىس.
- شىعارمانىڭ كوركەمدىك قادىر- قاسيەتىنە قاراپ، انىقتاي الامىز. وقيعا قالاي ءوربىدى، نانىمدىلىعى قانداي؟ ول سپورت ەمەس. ول بوكس ەمەس. ءتىپتى وندىققا ءدال تيگىزەتىن ساداق اتۋ ەمەس. جالپى شىعارمانىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى قانداي؟ وبرازداردى قالاي جاسادى؟ وقيعاسى تارتىمدى ما؟ وبرازدار ارقىلى اۆتور نە ايتقىسى كەلدى؟ جازۋشى قانداي يدەيانى كوتەرگىسى كەلدى؟ تىلدىك قۇنارلىعى قانداي؟ كومپوزيتسياسى قالاي؟ وقيعانى قالاي ىرىكتەگەن؟ ونىڭ قۇندىلىعى قانداي؟ وسى ساۋالداردىڭ بارىنە وقۋشى شىعارمادان جاۋاپ تاباتىن بولسا، ونىڭ دەڭگەيى جوعارى دەگەن ءسوز.
- ال جازۋشىنىڭ مىقتى- مىقتى ەمەستىگى، السىزدىگى شىعارماسىنا بايلانىستى بولسا، ونى وقىرمان انىقتاۋى كەرەك ەمەس پە؟
- راس ايتاسىڭ. وقىرمان ونىڭ شىعارماسىنا قاراپ انىقتايدى. شىعارما وقۋشى قالاعان دەڭگەيدە بولماسا، جاتتاندى بولسا، ءتىلى شۇبار، قۇنارسىز بولسا، قازاق ءتىلىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيىن بويعا سىڭىرمەگەن بولسا، ءوزىنىڭ بايانداۋ ستيلىندە وراشولاقتاۋ بولسا، وقىرمانىن سەندىرە الماسا، وندا ونىڭ السىزدىگى. ءومىردىڭ شىندىعى مەن كوركەمدىك شىندىعىن اۆتور ءالى مەڭگەرمەگەن ەكەن دەسە، وندا اۆتور ءالسىز دەگەن ءسوز.
- «پالەنشە مىقتى، تۇگەنشە ءالسىز» دەپ پىكىر قالىپتاستىرا الامىز با؟ ماسەلەن، «دۋلات يسابەكوۆ مىقتى، تولەن ابدىك ءالسىز» دەگەن پىكىرگە قالاي قارايسىز؟
- تولەن ابدىكتى نەگە ناشار دەي الامىن؟ ەگەر ونىڭ ءتىلى كەرەمەت، ناعىز قۇنارلى ءتىل بولسا، ويى قورعاسىنداي اۋىر بولسا، كەيىپكەرلەرى نانىمدى بولسا، قالاي ناشار دەۋىمىز كەرەك؟ ونىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ وي- ءورىسى سەنىڭ وي- ورىسىڭمەن ءدال كەلىپ جاتسا، سەنىڭ تالعامىڭدى قاناعاتتاندىرىپ جاتسا، ول نەگە ءالسىز شىعارما بولۋى كەرەك؟ تولەننىڭ بارلىق شىعارماسى وسى كاتەگورياعا جاۋاپ بەرە الادى. سوڭعى كەزدەرى مىقتى شىعارمالاردىڭ دەنى تولەننىڭ قالامىنان تۋىپ جاتىر. سوندىقتان «اناۋ ءالسىز، مىناۋ مىقتى» دەپ ءبىرجاقتى پىكىر ايتقانىمىز دۇرىس ەمەس.
«اناۋ - جازۋشى، مىناۋ- جازۋشى» ەمەس دەپ پىكىر ايتۋ ءۇشىن دە كوپتەگەن كومپونەنتتەر كەرەك. بىرەۋدى بىرەۋ «جازۋشى ەمەس» دەپ قارالاي سالۋ وپ- وڭاي. ول جاۋاپسىزدىق بولادى. ول ءۇشىن ويلانىپ ايتۋىمىز كەرەك. ولاي ايتۋ ءۇشىن ونىڭ شىعارماسىن وقىپ، دالەلدەپ كورسەتۋى ءتيىس. ۇناماسا، نە ءۇشىن ۇنامايتىنىن تالداپ جەتكىزگەن ءجون. عايباتتاي سالۋ وپ- وڭاي. قازىر وسىلاي پىكىر ايتۋ كوبەيىپ كەتتى عوي. «گوركيدى جازۋشى ەمەس» دەيتىندەر شىعىپ جاتىر. «ماياكوۆسكيدى اقىن ەمەس» دەگەندەر بار. ءويتىپ ايتۋ - ورىنسىز. ول ءۇشىن نەگە ۇنامايتىنىن، نەگە سۋرەتكەر ەمەستىگىن دالەلدەپ، ءتۇسىندىرىپ ايتۋ كەرەك. ولاي ايتپاسا، يسابەكوۆتى دە دراماتۋرگ ەمەس دەپ عايباتتاي سالۋ وپ- وڭاي. جۇرت قازىر بىرەۋ نە ايتسا، سوعان سەنە سالاتىن بولدى. ويتكەنى وقىرمانداردىڭ كوبى قازىر جازۋشىنىڭ شىعارماسىن وقىماعان. شىعارمانى وقىعان ادامدار عانا قارسى پىكىرىن ايتا الادى. دالەلدەيدى. مىقتىلىعىن مويىندايدى. سوندىقتان ءبىرجاقتى پىكىر ايتۋعا اسىقپاعانىمىز ءجون.
گۇلىم تۇرعانباي قىزى
«ايقىن» گازەتى
