حالىق ءارتيسى كاۋكەن كەنجەتايەۆ ايتقان قىزىقتى اڭگىمەلەر
سول كاۋكەن كەنجەتايەۆتىڭ ايتاتىن اڭگىمەلەرىن قۇلتولەۋ مۇقاش ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا جاريالاپتى. وقىعان ادامعا وي سالار تۇشىمدى ەستەلىكتەردى ءبىز دە سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
حايۋانداردىڭ كوكەسى
- قاليبەك قۋانىشبايەۆتى قۇرمانبەك قوناققا شاقىرسا كەرەك.
ءدال ۋاقىتىندا قاللەكەي قۇرەكەڭنىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا كەلسە، ءبىر توپ بالا ويناپ ءجۇر ەكەن. قاللەكەي سولاردى شاقىرىپ الىپ:
- ءاي، بالالار، الگى حايۋانداردىڭ اكەسى وسى ۇيدە تۇرا ما؟ - دەپتى.
قۇرمانبەك جانداربەكوۆتىڭ بالالارىنىڭ اتتارى اقتوقتى، اقبوتا بولاتىن.
توزيك
- ءبىزدىڭ ۇلى ءارتيسىمىز قاليبەك قۋانىشبايەۆ پەن اتاقتى دومبىراشى ابىكەن قاسەنوۆ قۇرداس، ءارى دوس بولاتىن.
قازاق سوزىنە ەكەۋى دە وتە شەبەر ادامدار، قاتتى قالجىڭداسۋشى ەدى. قاللەكەي كوبىرەك سويلەپ، ابەكەڭدى تەز باسىپ تاستاۋعا تىرىسادى. ەش ءسوز تابا الماي قالسا، تەك ەرنىن جىبىرلاتىپ، ىشتەي بىردەڭە دەپ وتىرادى. ال ول جىبىرلاعان ەرىننىڭ نە ايتىپ وتىرعانىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس- تى.
ابەكەڭ بولسا وتە سابىرلى. قاللەكەيدىڭ ايتىپ وتىرعان سوزىنە قۇلاق قويماعان ادامداي. تەك اندا- ساندا، اقىرىن عانا ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز ايتادى، ونىسى ءمىردىڭ وعىنداي ءدال تيەدى. ەكەۋى دە ورىسشا ناشار بىلەدى.
ءبىر كۇنى ابەكەڭ قاللەكەيدىڭ ۇيىنە كەلەدى. قاللەكەي موسكۆاعا جۇرگەلى وتىرسا كەرەك. ەكەۋى بۇرىنعىداي ءتىل بايلىعىن اڭگىمەلەپ وتىرادى. قاللەكەي ءسوزدى قالجىڭعا اينالدىرىپ ءبولىپ جىبەرىپ، توسىننان:
- ءبىزدىڭ ۇيدە بىرنەشە تىلدە سويلەسەمىز. قازيا (جەڭگەمىز) - قازاقشا، جاركەن (قىزى) - نەمىسشە، ال مىنا توزيك (تۋزيك) دەگەن كىشكەنە قاندەن ءيت ورىسشانى سەنەن ارتىق بىلەدى، - دەپتى.
ءسويتىپ، قاللەكەي ابىكەندى كەزدەيسوق جەردە وڭدىرماي ءبىر شالدىم دەپ جان- جاعىنا قاراپ، جىمىڭداپ، «بالەم، ءبىر قاتىردىم با» دەسە كەرەك.
الدەن سوڭ ابەكەڭ جاي عانا باپپەن:
- قاللەكەي، سەن موسكۆاعا قاشان جۇرەسىڭ؟ - دەپ سۇراپتى.
- ەرتەڭ.
- سەن وعان نەسىنە باراسىڭ؟
- مىناۋ نە دەپ وتىر، سەسسياعا بارام!
- وعان سەن بەكەر باراسىڭ، ورنىڭا ورىسشا جاقسى بىلەتىن مىنا توزيكتى جىبەرسەڭشى، - دەپتى.
سىرا كول
- ءبىر كۇنى قاللەكەي مەن ابەكەڭ ەكەۋى وزدەرىنىڭ تۋعان ەلى مەن جەرىن بىرىنەن- ءبىرى اسىرا ماقتاۋمەن بولادى. ارالارىندا:
- سەندەردە ءبىزدىڭ ەلدەگى تاۋعا جەتەتىن تاۋ جوق! سەندەردە مىناداي ۇشى- قيىرى جوق سارى دالا بار ما؟ پالەندەي وزەن قايدان كەلسىن! - دەگەندەي بولماشى تالاس ءسوز كوبەيىپ كەتەدى.
- بىزدە «جارلى كول» اتتى كول بار، ماڭايى تولعان جىلاننىڭ ۇياسى. جاياۋ تۇگىلى اتتى كىسى وتۋگە قورقۋشى ەدى. سول جىلاندار جولدا كۇنگە قىزدىرىنىپ جاتىپ، وقتاي اتىلۋشى ەدى. ودان قاشىپ قۇتىلۋ وڭاي ەمەس- ءتى، - دەيدى ابىكەن.
قاللەككەي قالسىن با:
- ءبىزدىڭ ەلدە «ساۋمال كول» دەگەن كول بولدى. سۋىنىڭ ءدامى تۋرا ساۋمال سىقىلدى. ىشسەڭ تويمايسىڭ، - دەيدى.
سول كەزدە شاكەن اڭگىمەگە توتەسىنەن قوسىلىپ كەتىپ:
- ءبىزدىڭ ەلدە دە «سىرا كول» دەگەن كول بولدى. ءبىر شەلەگىن ىشسەڭ، ماس بولىپ قۇلاپ قالاتىنسىڭ، - دەيدى.
- وتتاپسىڭ، ونداي كول ەستىگەم جوق...
- ە، سەندەردە «ساۋمال كول» بولعاندا، بىزدە نەگە «سىرا كول» بولمايدى؟! - دەپ شاكەن دە ەرەگىسە تۇسەدى.
قاللەكەي ەرىندەرىن جىبىرلاتا باستايدى. ال، ول ەرىندەردىڭ نە ايتىپ تۇرعانىن ءبىز جاقسى بىلەتىنبىز.
اسىل تۇقىمدى قوشقار
- وبكوم حاتشىسى باتىر راقىمجان قوشقاربايەۆقا: - اۋىلعا بارىپ قايتىڭىز، ءسىزدى ساعىنىپ وتىر، ەل ارالاپ، دەمالىپ كەلىڭىز، - دەپ اۋىلعا جىبەرەدى.
ءسويتىپ اۋدانعا تەلەفون شالىپ، الدىن الا حابارلايدى. تەك سول كۇنى تەلەفون ناشار ىستەپ، ءجوندى ەستىلمەي، انا جاققا «قوشقار، قوشقار» دەپ ءاربىر ءارىپتى جەكەلەپ ايقايلاپ، اياعىنا ارەڭ جەتكىزەدى. كولحوز باستىعى دا تەك «قوشقار كەلەدى» دەگەندى عانا ۇققانداي. ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ: «ءا- ءا، الگى شەت ەلدەن پلەمەننىي قوشقار اكەلەدى دەۋشى ەدى، سول بولار» دەپ ۇيعارادى دا، كولحوزدىڭ جۇك ماشيناسىمەن كۇتىپ الۋ ءۇشىن ءبىر ايەلدى جىبەرەدى. ءمان- جايدى شالا تۇسىنگەن ايەل دە:
- قايدا، ول قوشقارى؟ كىم جىبەرۋشى ەدى ونى بىزگە؟! - دەپ اپتەر- تاپتەرى شىعادى. اقىرى اۋداندىق پارتكوم الدىندا سوستيىپ تۇرعان بەيتانىس راقىمجاننان:
- ءسىز بىلمەيسىز بە، الگى قوشقارى قايدا؟ اسىل تۇقىمدى دەي مە ءوزى، نەمەنە؟ - دەپ سۇرايدى. باتىر سوندا جاعدايدى تۇسىنە قالىپ:
- ا- ا، «اسىل تۇقىمدى قوشقار» كەرەك بولسا، ول مىنا مەن عوي، اپارىڭىز اپاراتىن جەرىڭىزگە! - دەپتى.
قولما- قول اۋدارما
- ماسكەۋدەن ءبىراز جازۋشى قوناقتار كەلسە كەرەك. ولجاس سۇلەيمەنوۆ باستاپ دەمالىس ۇيىنە الىپ كەلەدى. ءبىر-ەكى اقىن- جازۋشى بيليارد ويناپ جاتادى. سوندا ويناپ جۇرگەن ءبىر اقىن ەكىنشىسىن:
- سالبىراپ ءجۇرىپ كوتەنىڭ،
بيليارد سەنىڭ نە تەڭىڭ؟! - دەپ قاعىتىپتى.
جۇرت دۋ كۇلەدى. تۇسىنبەگەن ورىس جازۋشىلارى ولجاستان:
- چتو ون سكازال؟ ! - دەپ سۇرايدى.
سوندا ولجاس:
- زاچەم تەبە بيلياردنىي بوي،
كوگدا ۋ تەبيا گەمورروي؟ ! - دەپ قولما- قول اۋدارعان ەكەن.
كامەكەڭ نان جەمەيدى...
- سۇيىكتى ارتيستەرىمىزدىڭ ءبىرى مارقۇم كامال قارمىسوۆ ەدى. تەاتردا وزىمەن تەتەلەس تە، كىشى دە ارتيستەر كامەكە دەپ قاتتى سىيلايتىن.
كامەكەڭ دە سىيلاعاندى جەك كورمەيتىن كىسى. ماقتاۋ مايداي جاعاتىن ارتيستەرىمىزدىڭ ءبىرى ەدى.
ءبىر جىلى ول جولداسى قاراس كارىموۆ ەكەۋى مەدەۋدە دەمالادى.
ارينە، و كەزدە ارتيستەردىڭ از كەزى، قادىرى زور ەدى. قازىر عوي، بۇل جارىقتىقتار جەر- كوككە سىيماي كەتكەنى...
سونىمەن، كامەكەڭدى مەدەۋدە دەمالىس ۇيىندە قاتتى قۇرمەتتەسە كەرەك. تاڭعى تاماققا الدىمەن قاراس (قالجىڭقوي جىگىت ەدى) بارىپ، كامەكەڭە جەكە ستول دايىنداتادى ەكەن. «كامەكەڭ كوپپەن بىرگە وتىرا المايدى» دەپ جەكە ۇستەل ۇستىنە اق داستارحان جايعىزىپ، اشىق تەرەزەنىڭ الدىنا وتىرعىزىپ: «كامەكەڭ تاماقتى تاۋعا قاراپ ىشكەندى جاقسى كورەدى، - دەيتىن كورىنەدى. - كامەكەڭ دۋشتان شىققانشا تاماعىن ىسىتىپ قويىڭدار» دەپ شاۋىپ جۇرەدى.
ازدان سوڭ كامەكەڭ تاماققا كەلگەندە قاراس قۋ داياشىعا «اكەل» دەپ بەلگى بەرەدى. بۋى بۇرقىراپ تاماق كەلەدى. قاراس اكەلگەن ناندى داياشىعا ۇرسىپ، قايىرىپ جىبەرەدى:
- كامەكەڭ نان جەمەيتىنىن سەندەر بىلمەۋشى مە ەدىڭدەر؟! بۇ كىسى فيگۋراسىن ساقتايدى، ناندى اكەت! تەك ماعان ءبىر-ەكى ءتىلىمىن، - دەپ وزىنە عانا قالدىرادى.
- ءيا، دۇرىس ايتادى، ماعان ناننىڭ كەرەگى جوق، - دەيدى كامەكەڭ دە.
سودان ءبىر اي بويى كامەكەڭە نان جەگىزبەي، جاتاردا «دەنە شىنىعادى» دەپ سۋىق دۋشقا ءتۇسىرىپ، مەدەۋدىڭ سالقىن تۇنىندە ءبىر پروستينا استىنا جاتقىزىپ، ارتيست ءتۇنى بويى دىرىلدەپ شىعادى ەكەن. ءوزى نازىك، ارىق كامەكەڭ ءسويتىپ وتىز كۇندە ون ءبىر كيلوعا ارىقتاپ قايتىپتى.
ەندى ءوزىڭ ال...
- ءانشى باقىت ءاشىم قىزى وپەرا تەاترىنا الماتىنىڭ كونسەرۆاتورياسىن ءبىتىرىپ كەلگەن. كونسەرۆاتوريادا وقىپ جۇرگەندە كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، پروفەسسور بەكەن جىلىسبايەۆ:
- داۋىسىڭ جاقسى، وقۋ بىتىرمەي كۇيەۋگە شىعۋشى بولما، بالالى- شاعالى بولىپ، وقي الماي قالاسىڭ، - دەپ قۇلاعىنا سىڭىرە بەرەدى.
باقىت وقۋ بىتىرەدى، ەلى سۇيەتىن انشىگە اينالادى، ءتىپتى، «حالىق ءارتيسى» دەگەن اتاققا جەتەدى. ءبىراق باياعى بويداق كۇيى قالادى.
ءبىر كۇنى ول بەكەندى كەزدەستىرىپ:
- اعا، وسى وقۋدا جۇرگەندە كۇيەۋگە شىقپا، كۇيەۋگە شىقپا دەپ قاقساپ، اقىرى بايسىز قالدىردىڭ، ەندى ءوزىڭ الماساڭ بولماس، - دەپتى.
اراعىڭا كوش!..
- كينوستۋديادا شاكەننىڭ دوسى سلانوۆ دەگەن جازۋشى، سىنشى بولدى. ول كىسى اراققا جاقىن ءجۇرۋشى ەدى. ءبىر كۇنى ول شاكەنگە:
- شاكەن، مەن ەندى اراقتى مۇلدەم قويدىم، سودان پايدا جوق ەكەن، - دەپتى.
- ەندى نە ىستەيسىڭ؟ - دەيدى شاكەن.
- جۇمساقتاۋ عوي، ۆينوعا كوشتىم...
- دۇرىس بولعان.
كينودان شارشاپ شىعىپ، ەكەۋى كۇندە رەستوراندا تاماقتانادى. ءبىراق اس الدىنان دەپ شاكەن ءجۇز گرام ىشسە، سلانوۆ ءبىر شولمەك شاراپ، كەيدە قىزىپ كەتكەندە ەكى- ءۇش شولمەگىن ءبىر- اق ىشەتىن كورىنەدى. اقشانى شاكەن تولەيدى. شاكەن بىردە:
- ءاي، سلانوۆ، اينالايىن، سەن مىنا شارابىڭدى قويىپ، اراعىڭا كوشكىن، سول ماعان ارزانىراق تۇسەر، - دەگەن ەكەن.
كليزما
- قازىرگى اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترىندا شاكەن ءبىر كەزدەرى باس رەجيسسەر بولىپ جۇمىس ىستەگەن. ءبىر كۇنى «اساۋعا تۇساۋ» ويىنى قويىلماق بولىپ، شاكەن ءوز بولمەسىندە دايىندىق ۇستىندە وتىرادى. سول تەاتردىڭ شاكەنمەن قۇرداس ءبىر ءارتيسى شاكەن وتىرعان بولمەگە كەلىپ:
- شاكە، اينالايىن، بىردەمە دەمەيسىڭدەر مە، مىنا قاراقاسقا (رەجيسسەردىڭ كومەكشىسى) ساحناعا جىبەرمەيدى، وينايتىن رولىمىزگە شەيىن بەرمەيدى، اۋزىمىزدى يىسكەپ، «اراق ءىشىپ كەلىپسىڭ، ساعان بۇگىن ساحناعا شىعۋعا بولمايدى» دەپ جىبەرمەي قويادى. بۇل نە پالە، الدە تەاتردىڭ ديرەكتورى وسى ما ەدى؟ - دەپ رەنجيدى.
- ءىشىپ كەلگەنىڭ راس پا؟
- ىشكەندە قانشا ءىشتى دەيسىڭ، ءبىر جولداستىڭ تۋعان كۇنى بولىپ، ازداپ قانا... ءتىپتى ماس ەمەسپىن... اۋزىڭنان ءيىس شىعىپ تۇر دەپ پالە جابادى.
شاكەن از ويلانىپ وتىرىپ، بىلاي دەيدى:
- سەن، ماكە، بىلاي جاسا، اۋزىڭنان ءيىس شىقپايتىنداي ءبىر امال تاپ.
- قالاي؟!
- اپتەككە بار دا، ءبىر كليزما دەگەن بولادى، سونى ساتىپ ال.
- ول قانداي پالە؟
- المۇرت سىقىلدى، رەزەڭكەدەن جاساعان... سوسىن ىشەتىنىڭدى سوعان قۇي دا، قۇيرىعىڭنان جىبەر. سوندا اۋزىڭنان ءيسى شىقپايدى، ءارى ءوزىڭ شالا دۇمبىلەز بولىپ جۇرەسىڭ، - دەسە كەرەك.
