وزبەكستاننىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى كىم بولۋى مۇمكىن؟
كاريموۆ ينسۋلتتەن ولاي- بۇلاي بولىپ كەتسە نەمەسە بۇدان ءارى پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارا الماي قالسا نە بولماق؟ 1991 - جىلى سوۆەت وداعى تاراعالى ەلىن ۇزدىكسىز باسقارعان پرەزيدەنتتىڭ ورنىن كىم باسۋى مۇمكىن؟ بۇل سۇراقتار تەك وزبەكستان حالقىن عانا ەمەس، ورتالىق ازيا جۇرتشىلىعىن تولعاندىرىپ تۇر.
وزبەكستاننىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس پرەزيدەنت ءوز وكىلەتىن جۇزەگە اسىرا الماعان جاعدايدا پارلامەنتتىڭ جوعارعى پالاتاسىنىڭ ءتوراعاسى ءۇش اي مەملەكەت باسشىسىنىڭ مىندەتىن اتقارادى. بۇگىندە بۇل قىزمەتتە كوپشىلىككە ونشا بەلگىسىز نيگماتۋللا يۋلداشيەۆ وتىر.
«وزبەكستاننىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى كىم بولۋى مۇمكىن؟» دەگەندە اتالاتىن كانديداتتار از، تىزىمدە - ءۇش- اق ادام.
كوپشىلىكتىڭ پايىمداۋىنشا، 2003 -جىلدان بەرى ۇكىمەتتى باسقارىپ كەلە جاتقان 58 جاستاعى شاۆكات ميرزيايەۆ - پرەزيدەنتتىككە باستى كانديدات. كاريموۆتىڭ تۋعان جەرى - سامارقانمەن ىرگەلەس جىزاق ايماعىندا دۇنيەگە ميرزيايەۆتى ءوز جەرلەستەرىمەن قوسا سامارقانداعى كلاندار (توپتار) دا قولداۋى مۇمكىن. يسلام كاريموۆتىڭ اۋرۋحاناعا تۇسكەنىن راستاعان اقپاراتتى ميرزيايەۆ باسقاراتىن مينيسترلەر كابينەتى تاراتقانىن دا ەسكەرگەن ءجون.
بيلىك اۋىسۋ پروتسەسى كەزىندە كلاندار ماڭىزدى ءرول اتقارماق. ەلدى قاتاڭ تارتىپپەن باسقارعان كاريموۆ تۇسىندا بوتەن پىكىر ايتۋعا جول بەرىلمەدى، ونىڭ ۇستىنە ول وزبەكستانداعى كلانداردى ءبىر- بىرىنە ايداپ سالىپ، سول ارقىلى جەڭىسكە جەتۋدىڭ شەبەرى بولدى.
كەي ساراپشىلار ميرزيايەۆتى اگرەسسياعا جاقىن تۇراتىن ۇردا- جىق ادام دەپ سيپاتتايدى. 1996-2001 -جىلدارى جىزاق وبلىسىنىڭ اكىمى بولعان تۇستا ول ايماقتاعى اۋىر جاعداي تۋرالى ايتىپ شاعىمدانعان ءبىر فەرمەردى ۇرىپ تاستاعان دەگەن اقپارات تاراعان. ميرزيايەۆتىڭ ءىزباسارى، ماڭايىنداعىلاردى ۇرىپ، جازالاۋشى وترياد قۇردى دەپ ايىپتالعان ۋبايدۋللا يامانكۋلوۆ كەزىندە قولى كىسەندەلىپ، تىكۇشاقپەن اكەتىلگەن. ميرزيايەۆ پەن يامانكۋلوۆ ءبىر- بىرىنە جاقىن ادامدار بولعان.
شاۆكات ميرزيايەۆ
وزبەكستان شەنەۋنىكتەرى ميرزيايەۆتى ۇكىمەتتىڭ «اقىل- ويى» دەگەننەن گورى «جۇدىرىعى» دەپ ەسەپتەيدى. ءبىراق بۇل ونىڭ پرەزيدەنتتىككە ۇمتىلۋىنا كەدەرگى بولا قويمايدى. كەي ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ول قاتالدىعى ءۇشىن كوپ سىنالعان كاريموۆتەن دە اسىپ تۇسەتىن ديكتاتورعا اينالۋى مۇمكىن.
وزبەكستاندا سوڭعى بەس جىلدا كونستيتۋتسيا كوپ وزگەرتىلدى. كەي وزگەرىستەر پرەمەر- ءمينيستردىڭ قۇزىرەتىن قاعاز جۇزىندە كەڭەيتتى. بۇل وزگەرىستەر ميرزيايەۆتىڭ كەلەسى پرەزيدەنت بولۋ ىقتيمالدىعى جوعارى ەكەنىن اڭعارتادى.
الايدا باسشىلارى يسمايل جۋرابەكوۆتىڭ كەسىرىنەن سامارقان كلانى 1990-جىلداردىڭ سوڭىنان بەرى كاريموۆتىڭ كارىنە ۇشىراعان. 1980-جىلدارى كاريموۆتىڭ كومپارتياداعى بيلىك باسپالداقتارىمەن ورلەۋىنە سەپتىگىن تيگىزگەن جۋرابەكوۆ تاۋەلسىزدىك العان سوڭ جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتەرگە يە بولىپ، بيزنەسكە دە ارالاسقان. ونىڭ ىقپالى وتە كۇشتى ەدى، كەيىن 1999 -جىلعى اقپانداعى تاشكەنتتە بولعان جارىلىستى جۋرابەكوۆ ۇيىمداستىردى دەگەن دە داقپىرت تاراعان. كوپ ۇزاماي جۋرابەكوۆ زەينەتتىك دەمالىسقا شىعارىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى قىزمەتىنەن بوساتىلدى.
ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ۇكىمەتكە قايتىپ ورالعان جۋرابەكوۆ 2004 -جىلعا دەيىن ءتۇرلى لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقاردى. دەگەنمەن كاريموۆ پەن سامارقان كلانىنىڭ اراسىنداعى بايلانىسقا سىزات ءتۇستى. جۋرابەكوۆتىڭ ۇلكەن ساياساتتان كەتكەنىنە دە ءبىراز بولدى، ءبىراق پرەزيدەنت پەن سامارقان كلانىنىڭ اراسى جاقساردى ما، جوق پا - ول جاعى تۇسىنىكسىز.
پرەزيدەنتتىڭ ورنىن يەلەنۋدەن باستى ۇمىتكەرلەردىڭ ءبىرى - 56 جاستاعى قارجى ءمينيسترى رۋستام ازيموۆ. ول - تاشكەنت وبلىسىندا تۋعان ءارى تاشكەنت كلانىنىڭ وكىلى. ازيموۆ 1998 -جىلدان بەرى قارجى سالاسىنا قاتىسى بار لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارىپ كەلەدى.
وزبەكستاننىڭ قارجى ءمينيسترى رۋستام ازيموۆ.
ازيموۆ - ميرزيايەۆقا قاراعاندا كۇردەلى ءارى سىرتقى الەممەن قارىم- قاتىناستا كوبىرەك تاجىريبەسى بار ادام. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى وزبەكستان ۇلتتىق بانكىنىڭ سىرتقى بايلانىس ءبولىمىن باسقارعان ول ەۋروپاداعى قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىمەن (EBRD) كەلىسسوزدەرگە جاۋاپ بەرگەن.
ەڭ جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتەن ءۇمىتى بار ءۇشىنشى كىسى - وزبەكستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ 72 جاستاعى باسشىسى رۋستام ينوياتوۆ. بۇل قىزمەتتى 1995 -جىلدان بەرى اتقارىپ كەلە جاتقان ول تاشكەنت كلانىنىڭ وكىلى سانالادى.
كاريموۆتىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرگەن سوڭعى جىلدارى ينوياتوۆ ساياساتقا كوپ ىقپال ەتتى دەيدى ساراپشىلار. پرەزيدەنتتىڭ ىقپالدى كاسىپكەر ءارى ساياساتكەر قىزى گۇلنارانى «تۇقىرتقان» دا وسى كىسى دەگەن بولجام بار. گۇلنارا كاريموۆاعا قاتىسى بار تەلەكوممۋنيكاتسيالىق كومپانيالارداعى جەمقورلىق تۋرالى داۋ- داماي شىققان 2014 - جىلدان بەرى پرەزيدەنتتىڭ ۇلكەن قىزى ەل الدىنا شىقپاي كەتتى. كەي دەرەكتەرگە قاراعاندا ول ءۇيقاماقتا وتىر.
ينوياتوۆتىڭ 70 تەن اسقانىن ەسكەرسەك، ونىڭ پرەزيدەنت بولا قويۋى ەكىتالاي، الايدا وعان وتپەلى تۇلعا ءرولى بەرىلۋى دە مۇمكىن.
ينوياتوۆ پاتشانىڭ تاساسىندا جۇرەتىن ادامعا كوبىرەك ۇقسايدى. ونىڭ سوڭعى 10 جىلدا تۇسكەن جالعىز عانا فوتوسۋرەتى بار، وندا ينوياتوۆ قىتايدىڭ قاۋىپسىزدىك سالاسى باسشىلارىمەن كەزدەسىپ جاتىر. ول ەل نازارىنا تۇسكەندى ۇناتپايدى.
دەگەنمەن، ەشبىر ۇمىتكەر ونىڭ كومەگىنسىز وزبەكستاننىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى بولىپ سايلانىپ، ەلدى ەش كەدەرگىسىز باسقارىپ كەتە المايدى.
وزبەكستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى باسشىسى رۋستام ينوياتوۆتىڭ (سول جاقتا) 2014 -جىلى قىتايعا ساپارى كەزىندە تۇسكەن سۋرەتى.
كەي ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، ينوياتوۆتىڭ ميرزيايەۆپەن قارىم- قاتىناسى جاقسى، سوندىقتان ول قازىرگى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ كانديداتۋراسىن قولدايدى. ونىڭ ۇستىنە جۋرابەكوۆ بيلىكتەن كەتكەن سوڭ ينوياتوۆتىڭ ىقپالى كۇشەيە تۇسكەن، ءارى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ باسشىسى رەتىندە ول سامارقان كلانىنىڭ وسال تۇستارىن تاۋىپ، ولاردى تاققا جولاتپاۋى مۇمكىن.
ەكەۋى دە تاشكەنت كلانىنىڭ وكىلدەرى بولعاندىقتان، ينوياتوۆ ازيموۆقا قولداۋ بىلدىرسە، مۇنىسى قيسىنعا كەلەر ەدى. دەگەنمەن كلاندار اراسىنداعى تەپە- تەڭدىكتى ساقتاۋ وتە قيىن. وسىعان دەيىن سامارقاندىق پرەزيدەنت تاشكەنت كلانىنىڭ ىقپال ەتۋىنە جول بەرىپ، تەڭگەرمە ساياسات جۇرگىزىپ كەلگەن. وسى «بەيبىتشىلىكتى» ساقتاۋ ءۇشىن عانا ازيموۆتىڭ كانديداتۋراسى وتپەي قالۋى مۇمكىن.
بريۋس پاننيەردىڭ بلوگى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارىلدى.
www.azattyq.org
