قىتايعا ساياحات جاساپ بارىپ، قايتۋ

قىتايلار ءوزىنىڭ وتكەن تاريحىنا اسقان قۇرمەتپەن قارايتىن حالىق. بۇعان ەل اۋماعىنداعى كوپتەگەن تاريحي- مادەني ەسكەرتكىشتەر مەن مۇراجايلاردىڭ كوپتىگى ايقىن دالەل بولا الادى. سونداي ماڭىزدى تاريحي ورىننىڭ ءبىرى - جابىق قالا. بۇل قالادا كەزىندە قىتايدىڭ يمپەراتورلارىنىڭ رەزيدەنتسياسى بولعان. قىتاي بيلەۋشىلەرى وسى قالادا تۇرىپ، حالىقتى باسقارىپ، وزدەرىنىڭ بۇيرىق- جارلىقتارىن شىعارعانى بەلگىلى. قالا ەل استاناسى بەيجىڭنىڭ ءدال ورتاسىندا ورنالاسقان. بۇل جەر سىرت ەلدەردەن كەلگەن جانە ىشكى قىتايداڭ تۋريستەردىڭ ەڭ كوپ باراتىن جەرىنە اينالىپ وتىر. تيان- شانمەن الاڭىندا ورنالاسقان جابىق قالانى قىتاي حالقى اسپان استى ەلىنىڭ قاقپاسى دەپ تە اتايدى.
«قىتايعا قوسىل» باعدارلاماسى اياسىندا ءبىر توپ قازاقستاندىق جۋرناليستەر وڭتۇستىكتەگى كورشىمىز جايىندا تولىق اقپارات الىپ قايتتى. وسى رەتتە «قىتايعا قوسىل» شاراسى ق ح ر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 1999 -جىلدان بەرى ۇيىمداستىرىلىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. 10 جىلدىڭ ىشىندە بۇل شارا 20 ەلدى قامتىپ، فرانسيا، گەرمانيا، اۆستريا، تۇركيا، يزرايل، رەسەي، ا ق ش، ءۇندىستان، وڭتۇستىك افريكا، بارزيليا سىندى ەلدەردى قامتىدى. ىنتىماقتاستىق اياسىن كەڭەيتۋ جولىندا كوپتەگەن فورۋمدار مەن كورمەلەر، فيلمدەردىڭ كورسەتىلىمى، ب ا ق سالاسىندا اقپارات الماسى كەشەندى شارالار وتكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. شارا اياسىندا شەتەلدىكتەر قىتايدىڭ تاريحى مەن قازىرگى تاڭداعى ومىرىمەن، ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرىمەن جان- جاقتى تانىستى.
شارانىڭ ءاربىر ساعاتى جوسپارلانعان. سىرتتان كەلگەن تۋريستەردىڭ قىتاي جايىندا مول، تەرەڭ ماعلۇمات الۋىنا بارلىق جاعداي جاسالعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. وسى رەتتە قازاقستاندىق تۋريستەردى كونەدەن كەلە جاتقان چۋڭشيڭ قالاسى قاتتى قىزىقتىردى.
تاۋ قويناۋىنداعى ەرەكشە قالا
تاۋ ەتەگىندە ورانالاسقان چۋڭشيڭ قالاسىندا شاعىن وزەندەر كوپ. كونەدەن كەلە جاتقان قالا تاريحي- مادەني تۇرعىدان تامىرىن تەرەڭگە تارتقان. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا قالانىڭ ءۇش مىڭ جىلدىق تاريحى بار. قالا سەگىز جىلدان بەرى ءوزىنىڭ قالا دەگەن اتاۋىن ساقتاپ كەلەدى. چۋڭشيڭ قىتايدىڭ ورتالىق بيلىگىنە تىكەلەي باعىناتىن ءتورتىنشى قالا. بۇدان قالانىڭ ەل ومىرىندە قانشالىقتى ماڭىزعا يە ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. قازىرگى تاڭدا اتالمىش قالا قىتايدىڭ قارجى- ەكونوميكالىق تۇرعىدان دامىعان جەتەكشى قالالارىنىڭ ءبىرى. مۇندا يننوۆاتسيالىق ورتالىقتار، سۋ جانە اۋە جولدارى جوعارى دەڭگەيدە دامىعان.
قالانىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى دا ونىڭ قارقىندى دامۋىنا قولايلى جاعداي تۋعىزىپ وتىرعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. قالا ايگىلى شاڭجياڭ وزەنىنىڭ بويىندا ورنالاسقان. بۇگىندە قالا حالىقتىڭ كوز الدىندا دامىپ كەلەدى. سول سەبەپتى ءچۋنتسيندى الىپ قۇرىلىستار قالاسى دەپ اتاسا دا بولاتىنداي.
ەسكى ۇيلەر ءسۇرىلىپ، ولاردىڭ ورنىنا جاڭا زاماناۋي ۇيلەر تۇرعىزىلۋدا. قالا ورتالىعىنا بارعان جۇرت باياعدىن كەلە جاتقان ءداستۇرلى اۋدانعا بارىپ، ءتۇرلى كادەسىيلار مەن قىتايدىڭ اشى- تۇشى تاعامدارىنان ءدام تاتۋىنا بولادى. ايتپاقشى، قىتايدىڭ ەڭ سۇلۋ قىزدارى وسى قالادا تۇراتىن بولسا كەرەك.
تۇنگى چۋڭشيڭ ءتىپتى قۇلپىرىپ كەتەدى. قالادا ورنالاسقان «داجۋدىڭ تاس ۇڭگىرى»، قالانىڭ نانچۋان اۋدانداعى جاعالاي جاتقان تاۋ سىلەمدەرى قالاعا ەرەكشە كورىك بەرەتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. تاۋ ەتەگىندە ىستىق سۋ كوزدەرى وتە كوپ. سوندىقتان چۋڭشيڭ قالاسى قىتايداعى مينەرالدى سۋلارعا باي ايماق بولىپ سانالادى.
نۇرگۇل توقتامىسوۆا
«ايقىن»