پاندالار «پاتشالىعى» تابيعاتتىڭ تالاي تاماشاسىن ۇسىنادى

تالاي تولىمدى ماقالالارعا جۇك بولارلىق وسىناۋ ءىس ساپاردىڭ ءوزى دە سۇيكىمدى اڭداردىڭ مەكەنىندە ادەمى اسەرمەن اياقتالعانىنا قۋانىشتى ەدىك. «قىتايدى سىناۋ» دەپ اتالاتىن ساياحاتىمىزدا چىڭدۋ قالاسىندا ءبىزدى كۇتىپ العان قالا باسشىلارىنىڭ ءبىرى چۋي پين رو مىرزا پاندا دەگەن وتە جالقاۋ اڭ ەكەنىن، تابيعي قورىقتى ارالاۋعا ەرتەلەپ بارۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتكەن. راسىندا تۇسكە دەيىن بەلسەندىلەۋ پاندالار كۇننىڭ ەكىنشى جارتىسىندا «اپانىنان» شىقپاي جاتىپ الادى ەكەن.
ءبىزدىڭ بۇل جەردە دە جولىمىز بولدى. كادىمگى ءتىرى پاندالاردى ءوز كوزىمىزبەن كورىپ قانا قويماي، جاڭا تۋعان قىزىلشاقالاردى دا شىنى بوكستاردان تاماشالادىق. ويتكەنى، ساپارىمىز تۋرا پاندالار بالالاپ جاتقان كۇندەرگە سايكەس كەلدى. جاڭا تۋعان پاندالار تۋرا جاڭا تۋعان تىشقاننىڭ بالاسىنداي- اق قىزىلشاقا. ادەتتە ولار 120 گرامداي بولىپ دۇنيە ەسىگىن اشادى. ءتىپتى 51 گرامم بولىپ تۋعانى دا بار. قورىق قىزمەتكەرلەرى ونى امان الىپ قالۋ ءۇشىن كوپ ەڭبەكتەنگەن كورىنەدى.
بيىل قىتايدىڭ ماقتانىشى بولعان پاندالار باعىندا 17 بىردەي قونجىق تۋعان. بۇل جاقسى كورسەتكىش دەيدى قورىق قىزمەتكەرلەرى. پاندالاردىڭ 80 پايىزىنىڭ ەگىز تابا الاتىن قابىلەتى بار.
«قانشا جاعداي جاسالسا دا، قاماقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان سوڭ... مۇمكىن سودان كوبەيگىسى كەلمەيتىن بولار؟ » دەگەن ويدى ارىپتەستەرىمىز ايتىپ تا قالدى.
ال ەندى جابايى تابيعاتتا پاندا ءبىر عانا قونجىعىن باۋىرىنا الادى. السىزىنە قارامايدى. ءاۋ باستا جىرتقىش بولعان پاندالار بۇل قورىقتا مۇلدە ەت جەۋدى توقتاتقان. ەتتىڭ ورنىن باسقا تاماقتار تولىقتىرادى. نەگىزى جەيتىنى بامبۋك اعاشتارى. بۇل قورىقتىڭ تاماشاسى دا سوندا - نۋ ورماندى، قالىڭ بامبۋكتى باق ءتىپتى پاندالارسىز دا ادەمى.
ال ەندى ءبىر جاستاعى پاندالار تىم سۇيكىمدى. اعاشقا اسىلىپ ۇيىقتاپ وتىرعانى، ويناق سالىپ جۇرگەندەرى دە وسى مەكەنگە اعىلىپ كەلىپ جاتقان تۋريستەردىڭ كوز قۋانىشى. ماسەلەن، تەك وتكەن جىلى پاندالاردى كورۋگە 2 ميلليون 700 مىڭ ادام كەلگەن. ەگەر ءار بيلەتتىڭ قۇنى 50 يۋان ەكەنىن ەسكەرسەك، وسىناۋ قورىق سىچۋان پروۆينتسياسىنىڭ قورجىنىنا ايتارلىقتاي قاراجات سالىپ تۇر.
مۇندا شەتەلدىكتەر دە، حانزۋ حالقىنىڭ ءوزى دە اعىلىپ كەلىپ جاتىر. وسى قورىقتى تاماشالاۋعا كەلگەن تۋريستەردىڭ كەزەگى ۇزىن- سونار.
پاندالار مەكەنىندە 40 شاقتى ادام عىلىمي- زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسادى. 400 ادام قارا الا ايۋدى كۇتىپ- باپتايدى.
قازىرگى تاڭدا الەمدە 2 مىڭداي پاندا بار دەسەدى. جالعىز ءومىر سۇرگەندى قالايتىن اڭنىڭ چىڭدۋ قالاسىنداعى ايىرماشىلىعى - بۇل ۇلكەن پاندالاردىڭ ولكەسى. ال ءبىز قورىققا بارعان كەزدە ۇلكەن پاندالاردىڭ كوبىسى تەرىس قاراپ ۇيىقتاپ جاتتى دەسەك تە بولادى. ۇلكەن پاندالاردىڭ بويى 170 سانتيمەتر شاماسىندا بولادى.
ەرەكشە ايۋلاردىڭ جابايى تابيعاتتاعى ورتا جاسى 25 بولسا، بۇل قورىقتا 35 كە كەلگەن كارى پاندا دا بار. ونىڭ اتى - سۋسۋ. وتە جالقاۋ دەيدى. پاندالار ەتتەن باس تارتىپ، جىل بويى كوكتەيتىن بامبۋكتى 90 پايىز قورەك ەتەتىندىكتەن، كۇش- قۋاتىن ۇنەمدەۋ ءۇشىن ومىرلەرىن ۇيقىمەن وتكىزەدى. ولارعا الما دا، ءسۇت تە بەرىلەدى.
قورىق قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ولكەدە پاندالار 8 ميلليون جىل بۇرىن دا بولعان. ونى وسى باقتىڭ ماماندارى عىلىمي دەرەكتەر، ارتەفاكتىلەر ارقىلى دايەكتەيدى.
سوناۋ ەستە جوق ەسكى زامانداردا پاندالارمەن بىرگە ءومىر سۇرگەن تالاي جان- جانۋار كوبى قازىر جەر بەتىنەن جويىلعان. ال ەندى تۇرقى كىشى پاندا مەن ۇلكەن پاندالار ءبىر تۇرگە جاتپايدى. ءتىپتى وسى ارادا الەم عالىمدارىنىڭ پاندالاردى جانات پا، الدە ايۋ ما دەپ تالاسىپ كەلە جاتقانىن ەسكە تۇسىرسەك بولادى. بۇعان نەگىز دە جوق ەمەس. پاندالاردىڭ تىرناقتارى جاناتتىڭ تىرناقتارى سەكىلدى، باسقا دا ۇقساستىقتارى بار.
تابيعات- ەكەش، تابيعات ءوز دەگەنىن جاسايدى. ماسەلەن، پاندالاردىڭ اراسىندا دا ءوز تۇقىمداستارىنان دەنى ساۋ قونجىق تۋمايدى ەكەن.
كۇنىنە 20 كيلوداي بامبۋك بۇتاقتارى مەن جاپىراقتارىن جەيتىن پاندالار ورمەلەگىش. اعاشتاردىڭ باسىندا ۇيىقتايدى، وينايدى. قالاسا، سول جەردە شاعىلىسا دا الادى. جابايى تابيعاتتا جىرتقىش اڭداردان قورعانۋعا وسى ورمەلەگىشتىگى دە سەپ.
وتە ءيىسشىل كەلەدى ەكەن. وسى جابايى تابيعاتتا ادامداردىڭ ونى كەزدەستىرۋى وتە سيرەك كورىنەدى. ءبىراق كوزدەرى ناشار كورەدى. بۇل مەكەندەگى پاندالار جابايى تابيعاتتا ءومىر سۇرۋگە يكەمسىز بولعاندىقتان، ولاردى ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرۋگە بەيىمدەۋ ءۇشىن ءارى ادامدارعا بىردەن باۋىر باساتىندىقتان قورىق قىزمەتكەرلەرى پاندا بولىپ كيىنىپ جۇرۋگە ءماجبۇر. جانە عىلىمي قىزمەتكەرلەر ايۋلاردىڭ ءتىلىن تۇسىنۋگە دە ۋاقىتتارىن جۇمساپ جۇرگەن جايى بار.
ءبىزدى پاندالار باعىندا باستاپ جۇرگەن گيد پاندالاردىڭ باسقا سىرتقا ساتىلمايتىندىعىن، تەك ماكاو مەن گونكونگ حايۋاناتتار باعىنا سىيعا تارتىلعانىن ايتتى.
سىچۋان پروۆينتسياسىنداعى اۋماعى 600 مىڭ شارشى مەتردى الىپ جاتقان قورىق قىتاي مەملەكەتىنىڭ قامقورلىعىندا.
ايناش ەسالي،
«ەگەمەن قازاقستان»