ءبىلىمدى ادام اقىلدى ما؟

استانا. قازاقپارات - بىردە جابىرەيىل الەيھيسسالام اقىل، ۇيات جانە يماندى ادام الەيھيسسالامعا اكەلىپ بىلاي دەپتى: - ەي، ادام! اللا تاعالا ساعان سالەمىن ايتتى. الىپ كەلگەن مىنا ءۇش سىيلىقتىڭ ءبىرىن قابىل الۋىڭدى بۇيىردى.
None
None

ادام الەيھيسسالام:
 - اكەلگەن بۇل ءۇش سىيلىقتىڭ ىشىنەن اقىلدى قابىل الدىم.
 جابىرەيىل الەيھيسسالام يمان مەن ۇياتقا قاراپ:
 - سەندەر بارا بەرسەڭدەر بولادى، - دەيدى.
 سوندا يمان وعان:
 - اللا تاعالا ماعان اقىل قايدا قالسا، سەن دە سوندا قال دەپ بۇيىرعان. سوندىقتان مەن اقىلدان ايىرىلىپ كەتە المايمىن!
 ۇيات تا:
 - اللا تاعالا ماعان دا ءدال سولاي بۇيىرعان. مەن دە اقىلدان ايىرىلىپ كەتە المايمىن!،  - دەپتى.
 دەمەك، اللا تاعالا كىمگە اقىل بەرسە، ۇيات پەن يمان ونىمەن بىرگە بولادى. اقىلى بولماعان ادامنىڭ ۇياتى دا، يمانى دا بولمايدى. بۇدان شىعاتىن تۇجىرىم نە؟

جالپى، ادامنىڭ اقىل- ويلىلىعى مەن يماندىلىعى جانە ۇياتتى كىسى ەكەنىن ونىڭ بولمىس- بىتىمىنەن، سويلەگەن سوزىنەن، ءجۇرىس- تۇرىسىنان ايقىن اڭعارۋعا بولادى. ءبىراق ادامعا اقىل قايدان كەلەدى؟ ونىڭ بارلىعى دا ميدىڭ سالماعىنا قاتىستى ما، جوق الدە بىلىمنەن، ىزدەنۋدەن بە، «وقىپ تۋعاننان» با؟  
 
 باز بىرەۋلەر ۇلى ويشىلدار عانا قاتەلىك جاسامايدى دەر. ءبىراق، ومىردە كۇلكى كەلتىرەتىن ءوز كورىنىسىنەن ءولىپ كەتكەن اقىلدىلار وتە كوپ.

مىسالى، XVII عاسىردا ءومىر سۇرگەن ساراي كومپوزيتورى جان- باتيست ليۋلي كورول ءۇشىن مۋزىكا جازىپ، پاتشاسىنىڭ ءومىرىن جىرلاپ، سىرنايلاتىپ وتكەن. ونەرگە دەگەن ماحابباتتى قاشاندا جوعارى قويعان ول، رەپەتيتسيا كەزىندە شابىتتانعانى سونشالىق، ارتىنداعى سىنىق ەدەنگە اياعىن تىعىپ الىپ، زارداپ شەككەن. قانتامىرى زاقىمدانىپ، اقىرى سودان ولگەن. گرەك فيلوسوفى حريسيپتىڭ ارەكەتىن جىندىنىڭ ىسىنە بالارسىز. ول ەسەكتىڭ استاۋداعى اراقتى ءىشىپ، ماسايعان تۇرىنە قاراپ، كۇلكىسىن توقتاتا الماي، ىشەگى ءتۇيىلىپ، ومىردەن ءبىر دەمدە ءوتىپ كەتكەن.

اتاقتى يلليۋزيونيست گارري گۋدينيدىڭ ءومىرى دە ايانىشتى، سيقىرلى كورىنىستەرىمەن تالايدى تابىندىرعان گارري كوز الدىندا كورەرمەنىنىڭ قولىنان قازا تابادى. اۋىر جۇك پەن ءارتۇرلى سىمداردى دەنەسىنەن وتكىزىپ جۇرگەن سيقىرشى كەزەكتى ءبىر قويىلىمدا كورەرمەندى ساحناعا شاقىرىپ، ىشىنەن ۇرۋدى سۇرايدى. بۇل ارەكەتتىڭ سوڭى قايعىلى ولىممەن اياقتالدى. قاراپايىم ادامنىڭ سوققىسىنا شىداي الماي، ول ومىردەن ءوتتى. مىنا ءبىر كورىنىس تە تاڭعالدىرماي قويمايدى، فرانسۋز سازگەرى كلود فرانسۋانى ەلەكتر توگى سوعىپ ولتىرگەن. اقىلدى سازگەر اقىماقتىق جاساعان، سۋ تولى ۆاننانىڭ ىشىندە تۇرىپ، ءسونىپ قالعان ەلەكتر لامپاسىن اۋىستىرىپ، ورنىنا جاڭاسىن سالماق بولعان. ناتيجەسى.. . ءولىم!  

 نەگىزى ادامنىڭ اقىلدىلىعى ونىڭ ميىنا قاراپ باعالانادى دەسەك، بۇل دۇرىس پا؟ ەگەر وسى پىكىرگە دەن قوياتىن بولساق، اۋىر سالماقتى مي - تۋرگەنيەۆتىكى (2012 گرام)، ال ەينشتەيندىكى - 2000 گرام.   

 پسيحولوگيادا «ينتەللەكت كوەففيتسيەنتى» دەگەن بار. بۇل ەرەجە بويىنشا ادامنىڭ ورەسىنىڭ مىقتىلىعىن ارنايى تەست ساۋالدارى ارقىلى انىقتايدى. 1912 -جىلى نەمىس عالىمى شتەرن ەنگىزگەن بۇل جۇيە شىندىعىندا الەمدەگى كىمنىڭ اقىلدى، لوگيكالىق جاعىنان ويلاۋ، تەز ارادا شەشىم تابۋىمەن، تاپقىرلىعىمەن ولشەنەدى. كىم بۇل سۇراقتارعا كوبىرەك دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سول دانىشپان. ءبىراق، ول قانشالىقتى قيسىندى؟ مىسالى، شتەرننىڭ ارنايى تەست ەرەجەسى بويىنشا 0 دەن 19-عا دەيىنگى بىرلىك كورسەتكىشى بار ادامداردىڭ اقىل- ويى دامىماعان بولىپ سانالادى. 20-36 بىرلىك - كەش دامۋى، 69-85 بىرلىك - ورتا دەڭگەيگە جاقىنداۋى، 86-144 بىرلىك - ورتا دەڭگەي، 115-124 بىرلىك - ورتا دەڭگەيدەن بيىك، 125-134 بىرلىك - اقىلى تولىسقان، ال 135-تەن جوعارى كورسەتكىش - دانىشپان دەپ سانالادى ەكەن. 

 ولاي بولسا عالامعا اتى ءماشھۇر تانىمال تۇلعالاردىڭ وي- بىرلىك ولشەمىن ساراپتاپ كورەيىك. مىسالى، جازۋشى ونەرە دە بالزاكتىڭ ورە ولشەمى 187 بىرلىكتى قۇرايدى، ال ءبىز ءسوز ەتكەن عالىم البەرت ەينشتەيننىڭ بىرلىگى - 180. بۇل رەتتە بيلل گەيتس - 160، حيللاري كلينتون - 140، ۆلاديمير پۋتين - 134، دجوردج بۋش - 120، اندجەلينا دجولي - 118، اللا پۋگاچيەۆا - 106، بريتني سپيرس - 98، پەريس حيلتون - 70.  

 بۇل جەردە شتەرن تەستىنە قاتىستى داۋ ايتۋعا بولار: مىسالى، پەريس حيلتوننىڭ ورە ولشەمى «70» دەگەن بىرلىك ساندى كورسەتىپ تۇر. ەرەجەگە سەنسەك، ونىڭ اقىلدىلىعى «ورتا دەڭگەيگە جاقىنداۋ» بولىپ ەسەپتەلەدى. ءبىراق پەريس حيلتوننىڭ تانىمالدىلىعى وتە جوعارى عوي. فوتومودەل، ديزاينەر، ءانشى، اكتريسا، الەمدەگى اتاقتى «Hilton Hotels  » قوناقۇيلەر جەلىسىنىڭ قوجايىنى رەتىندە ونى بۇكىل الەم بىلەدى. سالىستىرمالى تۇردە قارايىق.

 مىسالى، گەتەنىڭ ورە ولشەمى 200 بىرلىكتى قۇرايدى. بۇل ورايدا نيۋتون مەن ۆولتەر - 190، گاليلەيا - 185، لەوناردو دا ۆينچي - 150، باح پەن دارۆين - 140، كوپەرنيكتىڭ ورە ولشەمى - 130 بىرلىكتى كورسەتىپ تۇر. ال، الەمدە قاي ۇلتتىڭ، قاي مەملەكەتتىڭ ورەسى بيىك؟ جالپى، تارازىعا سالار بولساق، الەمدەگى حالىقتىڭ 50 پايىزىنىڭ ورەسى 90 مەن 110 بىرلىكتى قۇرايتىنىن ايتا كەتۋ قاجەت. جەر شارى تۇرعىندارىنىڭ 2,5 پايىزى اقىلى تولىسپاعان، ميى دامىماي قالعان دەپ ەسەپتەلىنەدى. 2,5 پايىزى ورتادان، قالعانى ورتادان جوعارى، ال 0,5 پايىزى اقىلدى ادامدار ساناتىنا جاتقىزىلادى ەكەن.   

 تاريحتىڭ تانىمدىق پاراقتارىن ساراپتار بولساق، اقىلدى بولعانىمەن اقىماقتىق ارەكەت جاسايتىن اتاقتىلاردىڭ قاتارى از ەمەس. اتاقتى Jack Daniel's ۆيس- كيىنىڭ يەسى دجەك دەنيەل قانى زاقىمدانعاننان كەيىن التى جىلدان سوڭ ءوزى ىستەگەن اقىماقتىق ارەكەتىنىڭ زاردابىن تارتتى. دجەك سەيفىنىڭ ءپارولىن ۇمىتىپ قالىپ، ونى اياعىمەن تەۋىپ، سىندىرىپ اشقان. اقىرىندا اياق تامىرىن سەيفتىڭ تەمىرى قيىپ كەتىپ، قانى ىرىڭدەپ كەتىپ، قايتىس بولعان. اقىلدىلاردىڭ قيسىنسىز ارەكەتى كەيدە ءتىپتى كۇلكىلى كورىنەدى. 

 XVI عاسىردىڭ استرونومى تيحو براگە ءوزىنىڭ ارىپتەسى يسااك نيۋتونعا كومەكتەسىپ تۇرىپ، كوز جۇمعان. نيۋتوننىڭ بۇكىلالەمدىك تارتىلىس كۇشى تەورياسىنا لابوراتوريادا سىناق جۇرگىزۋ ساتىندە اجەتحاناعا بارۋعا ۋاقىتى بولماي، قۋىعى جارىلىپ، دۇنيەدەن وتكەن. ول ۋاقىتتا زەرتتەۋ جۇمىستارى بىتكەنشە، ەشكىم ۇستەلدى تاستاپ كەتە الماعان. ءسويتىپ، 11 كۇننەن كەيىن تيحو براگە اۋرۋحانادا قايتىس بولدى. اتاقتى استرونوم ءسويتىپ، بۇكىلالەمدىك تارتىلىس كۇشى تەورياسىنىڭ اشىلۋىن كۇتپەي، «جۇمىسقا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ سالدارىنان» زارداپ شەككەن كۇيى دۇنيەدەن ءوتتى. XVI عاسىردىڭ ۇلى ويشىلى، قوعام قايراتكەرى اتاعى دارداي، ەلگە ەسىمى بەلگىلى فرەنسيس بەكون باسىنا عالامات ءبىر يدەيا كەلىپ، سونى جۇزەگە اسىرماققا بەل بايلايدى. ول تاۋىق ەتىن ساسىتپاي ساقتاۋدىڭ جولدارىن ىزدەپ، ونى قاردىڭ استىنا كومۋ ارقىلى جاڭا ءادىس ىزدەمەك بولادى. اقىرىندا، تاۋىق ەمەس، ءوزى قارلى بوراندا ءۇسىپ ولەدى.   

 جالپى، ءبىلىم مەن اقىلدىڭ ولشەمىن تارازىلار بولساق، مىناداي قيسىندى سالىستىرمالى جاعدايلارعا تاپ بولاسىز. «ءبىلىم - تەك كوپ وقۋ مەن ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ارقىلى كەلەدى. ال، اقىل - تۋابىتتى  پايدا بولادى. نەگىزىنەن ءبىلىمدى ادامدى مۇلدەم اقىلسىز دەپ ايتۋعا كەلمەس، ءبىراق ءبىلىمدى بولۋ ءۇشىن ونشا كوپ اقىلدىڭ كەرەگى جوق»،  - دەيدى فالساپا سوعۋشىلار.   

 ال، قازاقى تانىمعا سالساق، اقىل مەن ءبىلىمنىڭ كەنى - اباي. بۇل تۋرالى ابايدان ارتىق ايتقان ەشكىم جوق. «ەستى ادام ورىندى ىسكە قىزىعىپ، قۇمارلانىپ ىزدەيدى ەكەن- داعى، كۇنىندە ايتسا قۇلاق، ويلانسا كوڭىل سۇيسىنگەندەي بولادى ەكەن. ەستىلەردىڭ ايتقان سوزدەرىن ەسكەرىپ جۇرگەن كىسى ءوزى دە ەستى بولادى. ەستىگەن نارسەنى ۇمىتپاستىققا ءتورت ءتۇرلى سەبەپ بار: اۋەلى كوكىرەگى بايلاۋلى بەرىك بولماق كەرەك؛ ەكىنشى - سول نارسەنى ەستىگەندە ءيا كورگەندە عيبراتلانۋ كەرەك، كوڭىلدەنىپ، تۇشىنىپ، ىنتامەن ۇعۋ كەرەك؛ ءۇشىنشى - سول نارسەنى ىشىنەن بىرنەشە ۋاقىت قايتارىپ ويلانىپ، كوڭىلگە بەكىتۋ كەرەك: ءتورتىنشى - وي كەسەلدى نارسەلەردەن قاشىق بولۋ كەرەك. ەگەر كەز بولىپ قالسا، سالىنباۋ كەرەك» دەيدى قازاقتىڭ دانىشپانى. 

 سونىمەن قاتار اباي ون بەسىنشى قارا سوزىندە «ەگەردە ەستى كىسىلەردىڭ قاتارىندا بولعىڭ كەلسە، كۇنىندە ءبىر مارتەبە، بولماسا جۇماسىندا ءبىر، ەڭ بولماسا ايىندا ءبىر، وزىڭنەن ءوزىڭ ەسەپ ال! سول الدىڭعى ەسەپ العاننان بەرگى ءومىردى قالاي وتكىزدىڭ ەكەن، نە بىلىمگە، نە احيرەتكە، نە دۇنيەگە جارامدى، كۇنىندە ءوزىڭ وكىنبەستەي قىلىقپەن وتكىزىپپىسىڭ؟ جوق، بولماسا، نە قىلىپ وتكىزگەنىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەي قالىپپىسىڭ؟»، - دەيدى.
 دەمەك، ءوز- وزىنە ەسەپ بەرىپ، بايىپپەن ءجۇرۋ ەستىلىكتى، اقىلدىلىقتى كورسەتەدى ەمەس پە؟

بەرىك بەيسەن ۇلى

«ايقىن» گازەتى

سوڭعى جاڭالىقتار