موڭعولياداعى قازاق ايەلدەرىنىڭ «ارۋلار» وداعى
- ايناگۇل ساراي قىزى، «ارۋلار» وداعى قاشان جانە قانداي وي- ماقساتپەن قۇرىلعانىن بايانداپ بەرسەڭىز؟
- موڭعولياداعى قازاق ايەلدەرىنىڭ «ارۋلار» وداعى 2006 -جىلى 11 - مامىردا قۇرىلدى. وداقتىڭ اتىن موڭعوليانىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى، جازۋشى سۇلتان تاۋكەي ۇلى ۇسىندى. ۇكى مەن ويۋ اشەكەيلەنگەن ۇيىمنىڭ تاڭبا بەلگىسىن «ادمون» كومپانياسىنىڭ ديزاينەرى تابيعات ءابدوللا ۇلى جاسادى.
بۇل قوعامدىق ۇيىم موڭعولياداعى ازعانا قازاقتىڭ، سونىڭ ىشىندە ۇلان- باتىر قالاسى مەن ورتالىق ايماقتاعى قانداستارىمىزدىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، سالت- ءداستۇرىن ناسيحاتتاۋ، كەلەشەك ۇرپاققا جەتكىزۋ جانە ءتۇرلى سالادا ەڭبەك ەتەتىن قازاقتىڭ قىزدارى مەن ايەلدەرىن موڭعوليا كولەمىندە جانە وزگە دە شەتەلدەردە تانىتۋ ءارى ولاردىڭ تىلەك- ارماندارىن ءتيىستى ورگاندارعا جەتكىزۋ، باسقا دا بەيرەسمي ۇيىمدارمەن بىرىگىپ جۇمىستانۋدى وزىنە ماقسات ەتىپ قويدى. ءبىز موڭعوليا كولەمىندەگى وسى باعىتتاعى باسقا دا بەيرەسمي ۇيىمدارمەن بىرىگىپ جۇمىس جاسايمىز. بۇل ەلدەگى 50 گە جۋىق بەيرەسمي ايەلدەر ۇيىمدارى اراسىندا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى، قوعامداعى ابىرويى مەن بەدەلى جاعىنان «ارۋلار» وداعى كوشباسشىلار قاتارىنان كورىنىپ ءجۇر.
- «ارۋلار» وداعىنىڭ ۇنىنە اينالعان «ارۋ جۇلدىزدار» جۋرنالى قاشان دۇنيەگە كەلدى؟
- بۇل ادەبي- كوركەم جۋرنالدىڭ شىعا باستاعانىنا دا بيىل 10 جىل تولىپ وتىر. «ارۋ جۇلدىزدار» باسىلىمىندا دا ءوز ماقساتىمىز بويىنشا موڭعولياداعى قازاق ايەلدەرىنەن شىققان عالىمدار، جازۋشىلار، كاسىپكەرلەر، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن حالىققا ۇلگى- ونەگە بولاتىن انالاردى ناسيحاتتايمىز. تارالىمى 1000-1500 دانا كولەمىندە. وسىعان قاراماستان جۋرنالىمىز تەك موڭعوليادا عانا ەمەس، قازاقستان، قىتاي، تۇركيا، ا ق ش جانە ەۋروپا ەلدەرىندەگى قانداستارىمىز اراسىندا دا ءوز وقىرماندارىن تاۋىپ جاتىر. بۇگىنگى كۇنى جۋرنالدىڭ 41 سانى جارىققا شىقتى.
- وسى ارادا «ارۋلار» وداعى مەن «ارۋ جۇلدىزدار» ۇيىتقى بولعان شارالاردىڭ اۋقىمى تۋرالى دا از- كەم ايتىپ وتسەڭىز؟
- اتاجۇرتتا سىرت ەلدەردە تۇرىپ جاتقان قازاقتاردىڭ ءبىر بولىگى موڭعوليادا. ولار موڭعوليا قازاقتارىنىڭ ورتالىعى اتانعان بايان- ولگي ايماعىنان باسقا، ەل استاناسى ۇلان- باتىر قالاسى مەن حوۆدا، ءتوۆ، حەنتي، دارحان ۋۋل، ورحون، سەلەنگە سياقتى ورتالىق ايماقتاردا دا قونىس تەپكەن. ءبىز ىشكەرى ايماقتارداعى قانداستارىمىزبەن كوبىرەك جۇمىس جاساۋعا تىرىسامىز. وندا وداقتىڭ الدىنا قويعان ماقسات- مىندەتتەرىنە ساي ءىس- شارالاردى قالا تۇرعىندارى، ستۋدەنت جاستار ىشىندە عىلىمي كونفەرەنتسيا، كەزدەسۋ تۇرىندە وتكىزەمىز. مادەني ءىس- شارالاردى، ادەتتە، باسقا ۇيىمدارمەن جانە ونداعى كاسىپكەر اعايىندارمەن بىرىگىپ تەك قازاق تىلىندە جۇرگىزەمىز. بۇل وسىنداعى از عانا اعايىن سول ەلدىڭ تىلىنە، دىنىنە كىرىپ كەتپەسىن، ءوزىمىزدىڭ قازاقتىعىمىزدى، سالت- ءداستۇرىمىزدى ساقتاسىن دەگەن ويمەن جاسالادى. سونداي- اق، سالت- ءداستۇردى، قولونەردى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن، اسىرەسە، شەبەر ايەلدەردىڭ كەزدەسۋى مەن سولاردىڭ كورمەلەرىن ۇيىمداستىرامىز. بۇدان بولەك جىل سايىن ۇلاعاتتى ۇرپاق ءوسىرىپ، تاربيەلەپ، وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى بولىپ، ەل مارتەبەسىن كوتەرۋگە سۇبەلى ۇلەس قوسقان انالاردى «ارۋ انا» اتاعىمەن ماراپاتتايمىز. وعان يە بولعانداردى «ارۋ جۇلدىزدار» جۋرنالى مەن موڭعوليا ۇلتتىق تەلەارناسىنداعى «ت ۆ- تولقىن» باعدارلاماسى ارقىلى بۇكىل جۇرتشىلىققا تانىستىرۋدى داستۇرگە اينالدىردىق.
- موڭعوليانىڭ ايەلدەر وداعى سياقتى وزگە قوعامدىق ۇيىمدار مەن قۇزىرلى مەكەمەلەرمەن قارىم- قاتىناستارىڭىز قالاي؟
- «ارۋلار» بۇگىنگى تاڭدا 90 جىلدان استام تاريحى بار موڭعوليا ايەلدەر وداعىنىڭ بەلدى ءبىر مۇشەسى. ايەلدەردىڭ قۇقىعى، گەندەر ماسەلەسى، جانۇياداعى زوراكەرلىك، قايشىلىقتان تۋىندايتىن كەلەڭسىز جاعدايمەن كۇرەسەتىن، ودان الدىن الا ساقتانۋ بارىسىندا جۇمىس جاسايتىن كوپتەگەن ۇيىمدارمەن بىرىگىپ جۇمىستاپ كەلەمىز. ءبىز، سونىمەن قاتار، موڭعولدىڭ ۇلتتىق ادام قۇقى كوميتەتىنە دە مۇشەمىز. سول سەبەپتى ۇكىمەت دەڭگەيىندە بولىپ جاتقان ءىس- شارالارعا دا قاتىسىپ، «ارۋلار» وداعىنىڭ اتىنان ءوز ويىمىزدى جەتكىزەمىز.
- جاستارمەن ءتالىم- تاربيە جۇمىسى جۇرگىزىلە مە؟
- وداق جانىندا جاستاردىڭ «بەرەكە» دەگەن كلۋبى جۇمىس ىستەيدى. بۇل قازاق جاستارىنىڭ قازىرگى تىنىس- تىرشىلىگىمەن جاقىنىراق تانىسىپ، ونداعى وزگەرىستەردەن حاباردار بولىپ وتىرۋعا مول مۇمكىندىك بەرەدى. جاستارىمىزدىڭ ءوزىنىڭ انا ءتىلىن، ءدىنى مەن ءدىلىن ساقتاۋى قانداي دەگەن ماسەلەلەر بويىنشا وسى كلۋبپەن بىرلەسىپ، ءتۇرلى شارالار وتكىزىپ تۇرامىز. ماسەلەن، جاڭا وقۋ جىلىنىڭ باسىندا ۇلان- باتىردا وقيتىن 1-كۋرس ستۋدەنت قىزدارىمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ، ءتالىم- تاربيە جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. وندا جاس قىزدارعا وزىنە تانىس ەمەس ۇلكەن قالادا ءوزىن قالاي الىپ ءجۇرۋدىڭ ءتارتىبى مەن ءجون- جورالعىسى تۋرالى كەڭەس بەرىلەدى. ماسەلەن، بايان- ولگيدەن كەلگەن جاستارىمىز موڭعول تىلىنە شورقاق بولسا، ىشكەرى ايماقتاعى بالالار قازاق تىلىندە سويلەي المايدى. سول سەبەپتى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارمەن بىرلەسىپ ولارعا قازاق تىلىندە كۋرس اشتىق. جوعارى وقۋ ورنىندا سالت- ءداستۇرىمىزدىڭ ساقتالۋى قانداي دەگەن تاقىرىپ بويىنشا عىلىمي كونفەرەنتسيا جاسادىق.
سونداي- اق، تولعويتتاعى ومار مەشىتىنىڭ جانىنداعى «ەل بىرلىگى» بەيرەسمي ۇيىمىمەن بىرلەسىپ قانداستارىمىز كوپتەن مەكەندەيتىن نالايح اۋدانىندا ءبىرقاتار جۇمىس اتقاردىق.
- مەرەيتويعا ارنالعان ءىس- شارالار قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟
- «ارۋلار» وداعىنىڭ 5 جىلدىعىندا مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان ت. تولەنديەۆتىڭ «ارۋلار» انىنە بەينەبايان تۇسىرگەن ەدىك. ال بايان- ولگيي ايماعىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا «قازاقتىڭ ماڭدايالدى ارۋلارى» اتتى جيناق شىعارىپ، ونى جۇرتشىلىققا تارتۋ ەتكەنبىز. بۇل كىتاپتا 1930-2010 -جىلدار ارالىعىندا ايماق پەن ەلىمىزدىڭ دامۋىنا قازاق ايەلدەرىنىڭ قوسقان ۇلەسى پاش ەتىلدى.
ۇلان- باتىردا قازاق ايەلدەرى اراسىندا وليمپيادا ويىندارىنا ەڭ العاشقى بولىپ قاتىسقان الدانىش رامازان قىزى دەگەن اپايىمىز تۇرادى. وعان موڭعولياعا ەڭبەك سىڭىرگەن سپورتشى دەگەن اتاق اپەرۋ تۋرالى پرەزيدەنتكە حات جازىپ، ءتيىستى ۇيىمدارمەن بايلانىسىپ جاتىرمىز. بۇعان دەيىن الدانىش اپامىزدىڭ «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەنىمەن ماراپاتتالۋىنا ءوز ۇلەسىمىزدى قوستىق.
ەندى 10 جىلدىق مەرەيتويعا جوسپارلانعان 10 ۇلكەن شارانىڭ قاتارىندا، وداق جانىنداعى جاستاردىڭ «بەرەكە» كلۋبى «جاستاردىڭ ءۇنى» اتتى فورۋمدى ۇلان- باتىر قالاسىندا، «ءبىز قازاقتىڭ ۇرپاعىمىز. ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، سالت- ءداستۇرىمىزدى ۇمىتپايىق» اتتى كەزدەسۋ سۇحباتتى دارحان- ۋۋل ايماعىنىڭ شارىنگول سۇمىنىندا وتكىزىلدى. نالايح اۋدانىندا «قىزدارمەن سىرلاسۋ»، «باتا سايىسى»، «ءتىلىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى قۇرمەتتەيىك»، «سۇراق. جاۋاپ. سۇراق» اتتى قازاق ماقال- ماتەلدەرىنىڭ سايىسى ۇيىمداستىرىلدى. بايان- ولگي ايماعىندا «ساعىندىرعان اندەر-اي» كونسەرتىن ۇيىمداستىرىپ، «كوكتەمنىڭ كورىكتى ارۋى» اتتى ارۋ قىزدار سايىسى ءوتتى. كەشىكپەي «قازاق قىزى» دەگەن انگە بەينەبايان ءتۇسىرىپ، «ارۋلار - 10 جىلدا» دەگەن دەرەكتى فيلم جاساۋعا نيەتتەنىپ وتىرمىز.
اڭگىمەلەسكەن
ەرلىك ەرجان ۇلى
«ەگەمەن قازاقستان»
