ا ق ش- تىڭ كوزدەگەنى نە؟

استانا. قازاقپارات - دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ تارتىبىنە كوپتەگەن وزگەرىستەر ەنگىزىلە باستادى.

الەمدىك دەڭگەيدە جاڭاشا ساۋدا ورنەگىن قۇرىپ جاتقان - ا ق ش. ماسەلە مىنادا.

وتكەن جىلى ا ق ش- تىڭ اتلانتا شاھارىندا 12 ەلدىڭ باسىن قوسقان ۇلكەن جيىن بولدى. وندا كوتەرىلگەن ءھام قول قويىلعان ماسەلە ترانستىنىق مۇحيت ارىپتەستىگىن (ت ت ءا) قۇرۋ ەدى. ت ت ا قۇرامىنا ا ق ش، كانادا، مەكسيكا، پەرۋ، مالايزيا، برۋنەي، سينگاپۋر، ۆەتنام، جاپونيا، اۆستراليا جانە جاڭا زەلانديا كىردى. ارينە بۇل جوبا تەك كەشە عانا دۇنيەگە كەلگەن جوق. ترانس تىنىق مۇحيت ساۋدا ارىپتەستىگىن قۇرۋدى 2003-جىلى سينگاپۋر، چيلي جانە جاڭا زەلانديا كوتەرگەن بولاتىن.

سودان بەرى بۇل ماسەلە تالاي مارتە تالقىعا ءتۇسىپ، ابدەن «پىسىرىلگەن». ويتكەنى ارىپتەستىككە وسى ايماقتا جاتقان قاي ەلدەر كىرۋى كەرەك، كىمدەر تىس قالۋى ءتيىس دەگەندەي.

ا ق ش باسىندا تۇرعان بۇل جوبانىڭ كوزدەگەن ماقساتى نە؟ كوپتەگەن ساراپشىلار: «بۇل دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا-ساتتىق تارتىبىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋ. ХХІ  عاسىر سونى تالاپ ەتۋدە. سونداي-اق بۇل وسى ايماقتا جاتقان قىتايدىڭ تىم دامىپ بارا جاتقانىنا (2014-جىلى قىتايدىڭ سىرتقى ساۋداسى 4,30 تريلليون دوللاردى قۇراسا، ا ق ش 4,03 تريلليونعا ساۋدا جاساعان) شەكتەۋ قويۋدىڭ ءبىر تەتىگى» دەسەدى.

ەگەر دە ت ت ءا ءساتتى بولاتىن بولسا، بۇعان كوپ ۇزاماي وڭتۇستىك كورەيا، تايۆان، فيليپين جانە لاتىن امەريكاسىنان كولۋمبيا قوسىلۋى مۇمكىن. قازىردىڭ وزىندە ت ت ءا ۇلەسى الەمدىك جىلدىق جالپى ونىمدە 40 پايىز، ال ساۋدا ساتتىق اينالىمىندا 25 پايىزدان جوعارى بولىپ تۇر.

بۇل وتە ۇلكەن كورسەتكىش. بۇل اسا ءىرى ەركىن ساۋدا الاڭى ا ق ش ءۇشىن وتە كەرەك. ا ق ش بۇل ايماققا وزگە تاۋارلارمەن قاتار، تاقتاستان وندىرەتىن مۇنايى مەن گازىن ساۋدالاۋعا بەيىل. باس قۇجاتقا قول قويىلعان باس قوسۋدا ارىپتەستىككە كىرەتىن ەلدەر اراسىنداعى 10 مىڭ تاۋاردىڭ سالىقتارى الىنىپ تاستالدى. قاجەت دەپ تابىلعان ەلدەرگە ميللياردتاعان ينۆەستيتسيا بولىنبەك.

جالپى ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە الداعى ۋاقىتتا ت ت ءا- ءنىڭ مۇمكىندىگى زور بولماق. ال «ت ت ءا ايماعىنداعى ەكونوميكاسى اسا ءىرى قىتاي نەگە بۇل جوباعا كىرمەي قالدى؟» دەگەنگە كەلسەك، اجداھا ەلى ءدال وسى وڭىرگە ارنالعان بارلىعىن قامتيتىن ايماقتىق ەكونوميكالىق ارىپتەستىك قۇرۋعا تالپىنىپ جاتىر. ءبىراق ا ق ش باستاعان توپ قىتايدىڭ الدىن الىپ كەتتى. وسىلايشا ا ق ش قىتايدى ەمەس، وعان كورشى ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە ۇمىتىلىپ، اجداھا ەلىن ساياق قالدىرماق نيەتتە.

سونداي-اق ا ق ش كارى قۇرلىقتا دا ءدال وسىنداي ەۋرو اتلانتتىق ارىپتەستىك قۇرۋعا ۇمتىلۋدا. ول جوبا الداعى جىلدارى جۇزەگە اسادى دەپ كۇتىلۋدە. ونداعى ماقسات - ا ق ش ەۋرووداقپەن ەركىن ساۋدا-ساتتىق ايماعىن قۇرا وتىرىپ، ءوز جەرىندە وندىرىلەتىن مۇناي مەن گازدى وتكىزۋ. وسىلايشا كارى قۇرلىققا قارا التىنى مەن كوگىلدىر وتىنىن ساتىپ وتىرعان رەسەيدى نارىقتان يتەرىپ شىعارۋ.

ازىرگە ترانسەۋراتلانتىق جوبا تارازىعا تارتىلۋدا. ارينە مۇنداي ەركىن ساۋدا ايماقتارىن قۇرۋ جونىندەگى جوبالار لاتىن امەريكاسىندا دا، پارسى تۇبەگى ەلدەرىندە دە، افريكا مەن لاتىن امەريكاسى اراسىندا دا بار. ءبىراق ا ق ش باسىندا تۇرعان ترانس تىنىق مۇحيت جانە ترانسەۋراتلانتىق ارىپتەستىك جوبالارىنىڭ ەكونوميكالىق جاعىنان گورى ساياسي قىرى باسىم. ويتكەنى ازيادا قۇرىلاتىن جوبادا قىتايدى قۇرساۋلاۋ بولسا، ەۋروپاداعى جوبادا رەسەيدى السىرەتۋ پيعىلى جاتىر. ال بۇل جوبالاردىڭ تاعى ءبىر قىرىن الەمدىك ساۋدا-ساتتىق ءتارتىبىن وزگەرتۋدىڭ ءبىر جولى دەپ تە باعامداۋعا بولاتىن سىندى.

اينۇر كازىكەنوۆا

«ايقىن»