كەڭەس زامانىندا قارالماعان تاريحتى قازاقستان عالىمدارى قايتا زەرتتەمەك

استانا. قازاقپارات - كەڭەس زامانىندا ءتيىستى دەڭگەيدە زەرتتەلمەگەن تاريحي وقيعاعا وتاندىق تاريحشىلار ەندى تەرەڭدەپ دەن قويا باستاپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن قولعا الدى.

بۇل تۋرالى «31-ارنا» حابارلايدى.

بيىل 1916-جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسكە 100 جىل تولدى. ءبىر عاسىر بۇرىن پاتشا وكىمەتىنىڭ اسكەرگە ادام الۋ تۋرالى جارلىعىنا قارسى شىققان ەرەۋىلدەر، جاپپاي كوتەرىلىسكە ۇلاسقان. جاپپاي قارسىلىق سيپات العان جەتىسۋ مەن تورعاي ءوڭىرى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ نەگىزگى ورتالىقتارى سانالدى. وسى سەكىلدى كەڭەس زامانىندا ءتيىستى دەڭگەيدە زەرتتەلمەگەن تاريحي وقيعاعا وتاندىق تاريحشىلار ەندى تەرەڭدەپ دەن قويا باستاپتى.

جەتىسۋ جەرىندە قارقارا ەرەۋىلى دەپ باستالعان كوتەرىلىس شىلدە ايىندا باستالعان. نەگىزگى سەبەپ - اسكەردەگى قارا جۇمىسقا ادام بەرمەۋ. العاشىندا ستيحيالى تۇردە باستالعان ەرەۋىلدەر بەكبولات اشەكەيەۆ، جامەڭكە مامبەتوۆتەر باسشىلىق ەتكەن ۇلكەن كوتەرىلىسكە ۇلاستى. ءتىپتى، كوتەرىلىسشىلەر اشەكەيەۆتى حان سايلادى. كورشى قىرعىز ەلى قوزعالىستىڭ 100 جىلدىعىن تويلاۋدى باستاپ كەتتى دەگەن وتاندىق تاريحشىلار بۇل سالا ءالى دە تەرەڭ زەرتتەلمەي جاتقانىن ايتادى.

«91-جىلعا دەيىن كوتەرىلىستى زەرتتەۋ پارتيالىق پرينتسيپپەن ءجۇردى. ونىڭ ىشىندە بولشيەۆيك بولعانى ءۇشىن امانگەلدى يمانوۆ پەن جەتىسۋ جەرىندە توقاش بوكيندى ۇلىقتاۋ، وسى قالادان ەكەۋىنە دە ەسكەرتكىش ورناتتى، پارك، كوشە اتتارى بەرىلدى، - دەيدى تاريحشى راشيد ورازوۆ.

ال پاتشا جارلىعىنا قارسى شىعىپ، كەيىنگى كەڭەس رەجيمىن دە مويىنداماعان وزگە كوتەرىلىس كوسەمدەرى ەلەۋسىز قالعان. تاريحشىنىڭ ايتۋىنشا، مۇراعات قورىندا 1916-جىلعى قوزعالىسقا قاتىستى دەرەكتەر ءالى دە كوپ. اينالىسقا ەنگىزۋ قاجەت دەيدى. ال عالىمداردىڭ ءبىر توبى 45 تومدىق دەرەك جينالعان قىتاي مۇراعاتتارىن دا اقتارىپتى. 1916-جىلعى كوتەرىلىسكە قاتىستى قىتاي دەرەكتەرىنە ۇڭىلگەن تاريحشى ءنابيجان مۇقامەدحان ۇلى شەكارا اسقان قانداستار سانى 300 مىڭعا جۋىق دەيدى.

«تەك قازاقستان جەرىندەگى ماسەلە ەمەس، بۇل - ۇلكەن حالىقارالىق ماسەلەگە اينالعان. رەسەي مەن قىتاي اراسىندا كەسكىلەسكەن كەلىسسوزدەر جۇرگەن. رەسەي اسكەرلەرى قىتاي تەرريتورياسىنا ءوتىپ بارىپ بوسقىنداردى اتقىلاعان. ولارعا توقتاۋ سالعانىن ايتادى. 500 اسكەر 2 پۋلەمەتپەن كەلىپ، ءبىزدىڭ شەكارانىڭ جانىندا بوسقىنداردى توقتاتىپ، وق جاۋدىردى دەيدى. ولگەن ادامدا سان جوق»، - دەيدى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءنابيجان مۇقامەدحان ۇلى.

قىتاي بيلىگى شەكارانى بۇزىپ كىرگەن سان مىڭداعان ادامدارعا بوسقىن دەگەن مارتەبە بەرۋدەن باس تارتقان. سەبەبى ولاردى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. سوندىقتان رەسەيمەن ۇزاق كەلىسسوزدەر قىتاي اۋماعىنا كىرگەن قازاقتاردى كەرى قايتارۋ جولىندا بولىپتى. كوتەرىلىستى زەرتتەگەن تاريحشىلار ءالى دە تىڭ دەرەكتەر جاريالايمىز دەدى.