شەتەلدىككە تۇرمىسقا شىققان قازاق قىزدارىنىڭ پسيحولوگياسىندا اۋىتقۋشىلىق انىقتالدى
ءارتۇرلى ەتنوستار تۇراتىن قازاقستاندا ارالاس نەكە بولماي تۇرمايدى. ال ونىڭ كۇن ساناپ ارتۋى ەلىمىز بەن ۇرپاعىمىزعا زيانىن تيگىزبەي قويمايدى. ءوز بولاشاعىنىڭ پايداسىن ويلاعان قىزدىڭ تاعدىرى ۇلت بولاشاعىنا قانداي زيان تيگىزۋى مۇمكىن؟
«ءسۇيدىم، كۇيدىم» دەپ شەتەلدىك ازاماتتىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ، شەكەرا اسىپ جاتقان قاراكوزدەرىمىزدىڭ قالى شىنىمەن «كينوداعىداي» بولدى مەكەن؟ قىزدار تۇرمىس قۇراردا بۇل جاعىن تەرەڭىنەن ويلامايدى. ءتىپتى قىزدارىنىڭ شەتەلدىك ازاماتقا تۇرمىسقا شىعىپ، شەكارا اتتاپ، مۇحيت اسىپ جاتقانىن ماقتان ەتىپ ايتاتىن اتا- انالار دا بار.
شەتەلدىك ارۋدى جار ەتىپ، كەلىن ءتۇسىرىپ جاتقان جىگىت جايىندا از ەستيمىز. الايدا شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ، ەرىپ كەتىپ جاتقان قىزدار تۋرالى ەكى كۇننىڭ بىرىندە ەستىپ، ەندىگى قالىپتى جاعداي سياقتى قارايتىن حالگە جەتتىك.
25 تەن اسقان قىز تۇرمىسقا شىقپاعان، 30 عا جەتپەگەن ازامات ۇيلەنبەگەن. بۇعان نە سەبەپ؟ نە كەدەرگى؟ قىزدار «ناعىز حانزادا جوق» دەسە، جىگىتتەر «قىز جوق» دەيدى. «نەگە ۇيلەنبەي ءجۇرسىڭ؟ » دەگەن سۇراققا جاتتاندى جاۋاپ قوي باياعى. «ناعىز حانزادا جوق» دەپ ءوزىنىڭ «اق بوز اتتى حانزاداسىن» كۇتكەن قىزدار شىنىمەن دە حانزادانىڭ جوقتىعىنا كوزى جەتكەن كۇنى «اق مەرسەدەس» مىنگەن شەتەلدىككە ۇيىرسەك كەلەدى.
ەلىمىزدە جىلىنا ورتا ەسەپپەن 100 مىڭ نەكە قيىلسا، ونىڭ 20 پايىزى ارالاس نەكە ەكەن.
شەتەلدىك كۇيەۋ بالالاردىڭ باسىم بولىگى فرانسيا، ب ا ءا، تۇركيا، رەسەي، قىتاي، امەريكا ەلدەرىنەن ەكەن. ال قارا كوزدەرىمىزدەن تۋعان جيەندەر شە؟ ولار كىم بولادى؟ انا تىلىندە سويلەيدى مە؟ اناسىنىڭ ءوزى قايىن جۇرتىنىڭ تىلىندە شۇلدىرلەپ جۇرسە، جيەندەردەن نە كۇتپەكپىز؟
بەيرەسمي مالىمەت بويىنشا، 30 مىڭ قىتاي قازاق قىزدارىن الىپ قازاقستاندا تۇرىپ جاتىر. اقتوبە، الماتى جانە شىعىس قازاقستان ايماقتارىندا قىتايعا تۇرمىسقا شىققان قازاق قىزدارى كوپ. سونداي- اق، ورال، استانا، پەتروپاۆل، پاۆلودار، قوستاناي، الماتى قىزدارىنىڭ ورىس جىگىتىمەن شاڭىراق كوتەرسە، ال اتىراۋ مەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى قىزداردىڭ ارابقا تۇرمىسقا شىعۋ جاعدايلارى ءجيى تىركەلىپتى. مۇنداي ءتىزىمدى تىزە بەرسەڭىز، ءتىپتى سانىنان جاڭىلارسىز.
«بۇل ماسەلە تەك باتىس، شىعىس، ورتالىق ايماقتاردا عانا ەمەس، وڭتۇستىكتە دە ۋشىعىپ تۇر. بۇل ۋاقىتتا شىمكەنتتىڭ قىزدارى قىرعىز جانە تۇرىك ۇلتىنىڭ ازاماتتارىنىڭ ەتەگىنەن ۇستاۋدى «سانگە» اينالدىرعان. تۋىستارىمىزدىڭ دا، تانىستارىمىزدىڭ دا اراسىندا وزگە ۇلتپەن قۇدا بولىپ جاتقاندار بار» ، - دەيدى زياگۇل ەسىمدى ورتا جاستاعى ايەل. ايتۋىنشا، قىرعىز جۇرتى ساۋدامەن كەلىپ، قۇدا بولىپ، وسى ەلدە تۇراقتاعىلارى كەلەدى. ال وڭتۇستىك وڭىردە ورنالاسقان حالىقارالىق قازاق- تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا كەلەتىن تۇرىك جىگىتتەرى دە قازاق قىزدارىنا ۇيلەنۋدى ءجون سانايدى ەكەن.
اقشانى، جاقسى ءومىردى كوزدەپ، شەتەل كەتكەن، سول ەلدىڭ سانىن كوبەيتىپ، ۇرپاعىن ومىرگە اكەلىپ وتىرعان ارۋلار ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءدال سولاي باقىتتى بولارىنا ەشكىم دە كەپىلدىك بەرمەيدى عوي. وليگارحقا تۇرمىسقا شىعام دەپ، ارامزانىڭ الداۋىنا ءتۇسىپ قالعان قانشاما قىزدارىمىز دا بار.
ءبىر قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنىڭ ادامدار كەيدە « ءار ەلدىڭ سالتى باسقا، يتتەرى قارا قاسقا» دەپ تۇسىنىسە الماي قالىپ جاتادى. ال ەندى ءتىلى دە، ءدىنى دە، ءدىلى دە، سالت- ءداستۇرى دە مۇلدەم بولەك باسقا ۇلتتىڭ ازاماتىنا تۇرمىسقا شىققان قىزداردىڭ وتباسىندا «ىدىس- اياق سىلدىرلاماي» تۇرمايدى دەۋ قيسىنعا كەلمەيدى.
«ارينە، ادامنىڭ كىمگە ۇيلەنۋى - اركىمنىڭ ءوز ەركىندەگى شارۋا. الايدا، ارالاس نەكە - از حالىقتى جۇتۋدىڭ جاقسى جولى» دەپتى سەم حاريسون. شىنىندا دا بۇل ءسوزدىڭ جانى بار. از ۇلتتار ازۋلى ۇلتتاردىڭ كەڭ كومەيىنە جۇتىلىپ جاتقان مىنا زاماندا قازاق قىزدارى ەتەكتەرىنە يە بولا الماي جۇرگەنى قيىن.
پسيحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا، شەتەلگە تۇرمىسقا شىعۋدى تارشىلىق كورگەن، تولىق ەمەس وتباسىلاردان شىققان قىزدار كوبىرەك قالايدى ەكەن.
سەبەبى ولار اتا- انالارىنىڭ كورگەن قيىندىقتارىن قايتالاعىسى كەلمەيدى. سونداي- اق اۋقاتتى وتباسىنىڭ شەتەل كورگەن، سوندا وقىپ، ءتالىم العان قىزى دا «ەۋروپاشىل» بولادى ەكەن. سول سەبەپتى، قانداي وتباسى بولسا دا، پسيحولوگتار قىزى بار انالاردى قىزدارىن جاستايىنان « ءوز ۇياسىنىڭ عانا جۇمىرتقاسىن باسۋعا» تاربيەلەۋگە شاقىرادى.
«انا ءۇيدىڭ بالاسى شەتەلدىك قىزدى جەتەكتەپ كەلىپتى دەگەندى ەستىمەيسىز. بولسا دا وتە سيرەك. ال، شەتەلگە كۇيەۋگە شىعاتىن قازاق قىزدارى مىڭداپ، ميلليونداپ كەزدەسەدى. بۇل دەگەن قىز بالانىڭ پسيحولوگياسىندا اۋىتقۋشىلىق بار دەگەن ءسوز. سەبەبى، ونىڭ ساناسىندا «بۇل وزگە ۇلتتىڭ ادامى عوي» دەگەن وي بولمايدى. ءبارى تاربيەگە بايلانىستى. اناعا بايلانىستى. شەتەلدىككە تۇرمىسقا شىققان قىز ءوز بالاسىنا قانداي انالىق تاربيە بەرە الادى؟ ارينە، ءوزى سياقتى ۇل- قىزدى وسىرەدى. ونىڭ بالالارى دا ءدال سولاي. وسىلايشا، ءبۇتىن ءبىر اۋلەتتىڭ ۇرپاعى بۇلىنەدى. نەگىزىندە ماحاببات بولىپ ۇيلەندىك دەپ اقتالعانىمەن، پسيحولوگيا عىلىمدارىندا ماحاببات دەگەننىڭ ءجاي عانا سىيلاستىق ەكەنى جانە ونىڭ ءارقاشان وزگەرىپ، جاڭارىپ وتىراتىندىعى دالەلدەنگەن. تەك مۇنى قىزدارىمىز تۇسىنە بەرمەيدى» ، - دەيدى پسيحولوگ مايرا جەتپىسباي قىزى.
ماسەلەن، تۇركيادا شەتەل ازاماتتارىنىڭ تۇرىك قىزدارىمەن تانىسۋىنا رۇقسات بەرىلمەيدى. ال، ارابتار وزگە ۇلتتارعا قىزدارىن بەرمەيدى. تۇرىكمەنستاندا جەرگىلىكتى قىزدى الۋ ءۇشىن سول ەلدىڭ ازاماتتىعىن قابىلداپ بارىپ، سوسىن ۇكىمەتكە 150 مىڭ ا ق ش دوللارى رەتىندە سالىق تولەۋ قاجەت.
ماتەريالدىڭ تولىق نۇسقاسىن اتالعان سايتتان تابا الاسىزدار.
دەرەككوز: Nur.kz
