مەن كورگەن گەيدار اليەۆ - ەسسە
سونداي جولساپارلاردىڭ ايرىقشا ەستە قالعاندارىنىڭ ءبىرى جايماشۋاق تامىز ايىندا بولدى.
- ماكە، جولىعىپ كەتسەڭىز قايتەدى؟ - دەدى وداق حاتشىلارىنىڭ ءبىرى قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆ تەلەفون سوعىپ.
- قۇپ بولادى، - دەپ كەلە قالدىم. شالعاي ساپارعا ولجاس سۇلەيمەنوۆ پەن قالتاي مۇحامەدجانوۆتى ارنايى شاقىرعان ەكەن. ءبىرى ماسكەۋدە، ەكىنشىسى دەنساۋلىعىنا بايلانىستى الىس ساپارعا جۇرە المايتىنىن ايتىپتى. سەكرەتاريات شەشىمىمەن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ورالحان بوكەيەۆ ەكەۋمىزگە جۇكتەلگەن امانات ءازىربايجان ەلىنە ساپار شەگۋ. ەرتەڭىندە تاڭ ازاندا باكۋگە ۇشىپ بارۋعا ءتيىسپىز. ۇيىمداستىرۋ ىسىمەن شۇعىلداناتىن حاتشىنىڭ ءسوزى وسى.
- ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ ايتشى، قالاۋبەك - دەۋىم سول ەكەن، جۇلىپ العانداي:
- ميرزا فاتالي احۋندوۆتى بىلەسىز بە؟ - دەدى.
- بىلگەندە قانداي، ءازىربايجاننىڭ ساتيريگى، ءارى دراماتۋرگى ەمەس پە!
- البەتتە، - دەپ كۇلىمسىرەدى قالاۋبەك.
- سول كورنەكتى جازۋشى دراماتۋرگتىڭ تۋعانىنا 170 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ وتەتىن كورىنەدى. بارلىق رەسپۋبليكالاردان وكىل رەتىندە قالامگەرلەر قاتىسپاق.
... ورالحان ەكەۋمىز «تۋ-134» لاينەرىمەن ۇشىپ كەلەمىز. ءۇش ورىندىق كرەسلوعا جايعاسقان ەدىك. ورالحان وڭ جاق شەتتەگى ورىنعا جايعاستى. مەن ورتاداعى ورىندامىن. سول جاعىمداعى لاينەر يلليۋميناتورىنا جاپسارلاس جەردە قاسى- كوزى قيىلعان ءبىر ادەمى كەلىنشەك وتىر. قازاققا دا، ورىسقا دا ۇقسامايدى. كاۆكاز وڭىرىندە تۋعان كەلىنشەك بولار شاماسى دەگەن جورامالىم دۇرىس بوپ شىقتى.
- ۇلتىم ءازىربايجان، - دەپ جۇگەرىدەي تىزىلگەن اپپاق تىستەرىن جارق ەتكىزىپ سوزگە ارالاسىپ كەتتى. - باكۋدەگى دوعانلارىما باراياتىرمىن، - دەپ قويدى جىلى ۇشىراي سويلەپ.
«دوعانلارىم» دەگەنى «تۋعاندارىم» ەكەنىن ءىشىم سەزە قويدى.
- قايدا تۇراسىز؟
- «لۋچۆوستوكادا».
- ە، الماتىنىڭ قاق قاسىندا ەكەن عوي.
- سولاي! - دەدى، قىزىلشىرايلى وڭىنە قىر مۇرىنى ابدەن جاراسقان كەلبەتتى كەلىنشەك كۇلىمسىرەپ.
... اقتاۋ ايروپورتىنا ايالداپ، اسپانعا كوتەرىلگەن لاينەردىڭ بىركەلكى مازاسىز ءۇنى قۇلاقتى بىتەگەندەي كۇيدە كەلە جاتقانبىز، الگىندە عانا ەرى اۋعان بەستىدەي وڭ مەن سولعا اۋىتقي قوزعالعان ۇشاق جەردەن الىستاپ، بيىكتەي بەردى. تۇتىلگەن اق مەرينوس جۇنىندەي بۇلت اتاۋلى استىمىزدا قالدى.
- حوزار تەڭىزىنە تاياپ قالدىق، انە شەتى كورىندى، - دەدى كەلىنشەك كوڭىلدى كەيىپتە.
- قازاقشا سۋداي ەكەنسىز ەسىمىڭىز كىم؟ - دەپ ساۋال قويدىم.
- «لۋچ ۆوستوكتا» قازاقتار كوپ، الدەقاشان تۋىس بوپ كەتتىك قوي.
اتىم - گۇلشاتاي، كۇيەۋىم قاسەن دەگەن قانداستارىڭىز، - دەدى ول.
- بارەكەلدى! قاسەن ءىنىمىز ءازىربايجاندىقتارعا كۇيەۋ بالا ەكەن عوي؟
- سولاي.
- ول نەگە ساپارعا سىزبەن بىرگە شىقپادى؟
- شارۋاشىلىق بريگاديرى، قولى تيە بەرمەيدى ...
انە- مىنە دەگەنشە باكۋعا دا تايانىپ قالدىق.
- ۇشاق تومەندەي باستادى. ەندى جيىرما مينوتتەن سوڭ لاينەر ءازىربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى باكۋ قالاسىنا كەلىپ قونادى. بەلبەۋشەلەرىڭىزدى بەرىك تاعىنىپ وتىرىڭىزدار، - دەگەن ستيۋاردەسسانىڭ ساڭقىلداعان داۋىسى ەستىلدى سەلەكتور- دان.
... تاريحي قالالاردىڭ ءبىرى سانالاتىن باكۋ ايروپورتىنا دا جەتتىك. جۇگىمىزدى الىپ، ايروپورتتان قالاعا قاراي اياق باسا بەرگەندە:
- قازاقستاننان كەلگەن جازۋشىلار، سىزدەردى پالەنىنشى ءنومىرلى جەڭىل ماشينە كۇتىپ تۇر! - دەگەن داۋىس قۇلاعىمىزعا شالىندى.
... اۋماقتى الاڭداعى 26-باكۋ كوميسسارلارى كەسەنەسىنە قارسى ورنالاسقان كوپقاباتتى «ءازىربايجان» مەيمانحاناسىنا كەلدىك. ورالحان ەكەۋمىز ءبىر بولمەگە جاتساق دەپ ۇيعارعان ەدىك. جوق، ولاي بولمادى. ءۇشىنشى قاباتتاعى جەكە- جەكە ەكى ليۋكستى ءارقايسىسىمىزعا دايىنداپ قويىپتى.
- مەيلى، - دەدى ورالحان، - كورشى ەكەنبىز، ءجيى حابارلاسىپ تۇرارمىز ...
ورالحان كوپ سويلەۋدى ۇناتپايدى. توماعا- تۇيىق. ورايى كەلگەندە سوزگە ارالاسادى دا قويادى. اۋىزدىعا ءسوز، اياقتىعا جول بەرمەيتىن قايسىبىر جەلوكپەلەردەي ەمەس. ءبىرتوعا مىنەزدى جىگىت.
بىرەر ساعاتتان سوڭ استىڭعى قاباتتاعى كىلەم زالى (كوۆروۆىي زال) اتالاتىن مەيرامحاناعا شاقىردى. باسى ماسكەۋ، وزگەسى باسقا رەسپۋبليكالاردان ارنايى شاقىرىلعان مەيماندار كەڭ جايىلعان داستارقان باسىندا تابىسىپ، شۇيىركەلەسە كەتتىك. مەنىڭ كوزىمە بىردەن شالىنعانى - ۇزىن بويلى، الپامسا دەنەلى، «وگونەك» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى ءارى ك س ر و جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اناتولي سافرونوۆ. قاسىندا ۇلتى ءازىربايجان، ميرزا فاتالي احۋندوۆ جايلى عىلىمي زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىن جازىپ، توم- توم ەتىپ جاريالاپ جۇرگەن ماسكەۋدەگى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى، ادەبيەتتانۋشى گۋسەينوۆ مىرزا، وزگەلەرى ستامبۇلداعى تۇرىك باۋىرلاستار ەلىنەن، ارمەنيا، گرۋزيا، وزبەكستان، يران، تاجىكستان، قىرعىزستان ەلدەرىنەن كەلگەن قوناقتار.
... تۇستەن كەيىن قالا ورتالىعىنداعى الاڭداردىڭ بىرىنە ورناتىلعان ميرزا فاتالي احۋندوۆتىڭ كەسەنەسىنە جەر- جەردەن كەلگەن وكىلدەر گۇلشوقتارىن قويىپ، ەسكە ءتۇسىرۋ ءراسىمى ءوتتى. مەرەيتوي باستالار الدىندا اۋەلگى كەلىسىمىمىزدەن اينىپ، ورالحان باۋىرىم جەلكەسىن ءبىر سيپاپ الدى دا:
- ماكە، جاس جاعىنان ۇلكەن اقساقالسىز، ءماتىن مىنەكي، جۇرەگىم ەجەلگى سىرقاتى بويىنشا سىزداڭقىراپ تۇرعانى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى اتىنان ءسىز سويلەسەڭىز قايتەدى؟ - دەپ قولقا سالعانى بار ەمەس پە!
- ورالحان باۋىرىم- اۋ، سەن لاۋازىمى جوعارى ءارى وداق حاتشىلارىنىڭ ءبىرىسىڭ عوي..، - دەي بەرىپ ەدىم، ول جۇلىپ العانداي:
- جوعا، ماكە، ءسىزدىڭ جولىڭىز مۇلدە بولەك، فاتالي ىسپەتتى ساتيريكتىڭ تويىندا ءبىز تاراپىنان دا سىقاقشىنىڭ سويلەگەنى دۇرىس بولادى، - دەپ ءسال جىميدى ورالحان. ءسوز تاپقانعا قولقا جوق.
ءوڭى بوپ- بوز. سىرقات سىزاتى بايقالىپ- اق تۇر. اياپ كەتتىم. قالتاسىنان جۇرەك ءدارىسىن الدى دا، اراسان سۋىنان ءبىر ۇرتتاپ قويدى.
- قورىقپا، باۋىرىم، ايتقانىڭ- اق بولسىن، كورە جاتارمىز! - دەدىم.
... مەرەيتويعا ارنالعان سالتانات ءساتى باستالىپ كەتتى. ءازىربايجان كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى، ك س ر و جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى گەيدار اليەۆ قىسقاشا ءسوز سويلەدى. سونان كەيىن يۋنەسكو- دان كەلگەن وكىل اعىلشىنشا توپەدى. ارەدىك ميرزا فاتالي ەسىمى قايتالانىپ جاتىر. كەلەسى ءسوز سويلەۋشىلەر كەزەگى ماسكەۋ جازۋشىلار توبىن باسقارىپ كەلگەن اناتولي سافرونوۆقا بەرىلدى. ول قاتىرما پاپكانىڭ ىشىندەگى وداقتىق جازۋشىلار وداعى باسقارماسى اتىنان جازىلعان قۇتتىقتاۋدى وقىدى. ءتورالقادا ونىمەن جاپسارلاس ورالحان، وعان ىرگەلەس مەن وتىرعانمىن. (ءبىزدىڭ اتى- ءجونىمىز الدىن الا قاتىرما قاعازدارعا ۇلكەن ارىپتەرمەن جازىلىپ قويىلىپتى. ورالحان ەسكەرتىپ قويعانعا ۇقسايدى. گەيدار اليەۆ تاعى ورنىنان تۇرىپ:
- كەلەسى ءسوز قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ وكىلى، ساتيريك- جازۋشى مىڭباي راشكە بەرىلەدى! - دەدى. ماناعى ورالحان قولىما ۇستاتقان ءماتىن جايىنا قالدى. تاۋەكەلگە سىيىنىپ، وزىمشە گاپىرە جونەلدىم. ءسوز باسىن مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ «ءبىسىمىللاسىنان» باستاپ:
- اسسالاۋماعالەيكۇم، دوعانلار! حوزار تەڭىزى ارقىلى ەكى ارامىزدى تابيعات ءوزى جالعاستىرىپ جاتقان قالىڭ ەلىم، قانداس ءازىربايجانىم، ارمىسىزدار! ءدىنى مەن ءتىلى ءبىر تۋعاندارىم! تويلارىڭ قۇتتى بولسىن! جاۋھار جىرلى نيزامي ەلى، ورتا عاسىردىڭ ساقا ساتيريگى اتانعان ميرزا فاتالي احۋندوۆ ەلىنىڭ مەرەيى ارتا بەرسىن! - دەگەنىم ەسىمدە. جينالعان جۇرت «دوعانلار» ءسوزىن ايتۋىم مۇڭ ەكەن، قىزۋ قول شاپالاقتاپ جىبەردى. ونان سايىن ارقالانىپ كەتتىم. الگى ءسوزدى جانە قايتالادىم. - دوعانلار! كۇن ساۋلەتتى قازاقستان، اباي مەن شوقان، جامبىل مەن مۇحتار، ساكەن مەن ءسابيت، دىنمۇحاممەد قونايەۆ ەلىنەن ىستىق سالەم! ءارى قاراي ءتاڭىرىم اۋزىما سالعان جىرىمدى ەسە جونەلدىم:
ءازىربايجان!
قازاقستان! - ءوز ەلىم.
تۋىسقاندىق ءتۇپ تامىرىن سەزەمىن.
ماڭگى باقي جاتتاۋمەنەن كەلەمىن
جىر جاۋھارى نيزاميدىڭ گوزەلىن.
و، ءتاڭىرىم، قوسىپ قويعان تەڭىز دە،
تۋىس ەلدەر تالماسىن دەپ وزەگى!
ەرەكشە تەبىرەنە تولقىعان كۇيى ءوز ورنىما بارىپ جايعاسقانشا جۇرت قول شاپالاقتاۋمەن بولدى. اناتولي سافرونوۆ مەنى قاپسىرا قۇشاقتاپ، بەتىمنەن ءسۇيىپ، اسا ءبىر ريزاشىلىقپەن: «مىڭباي، تى مەنيا پريەۆزوشەل!» - دەپ ازىلدەدى. ورالحان ءىنىمنىڭ ەكى ەزۋى قۇلاعىنا جەتكەندەي قۋانىپ:
- وي، ماكە، ايتتىم عوي، تارتىنباڭىز دەپ. ءويدا، قاتىردىڭىز! - دەدى.
سول ساتتە ونىڭ مانا ءبىر كەزدەگى بوزعىل تارتقان وڭىنە قان جۇگىرىپ، ارلەنە ءتۇسىپ، شاتتىق شۇعىلاسىنا شومىلعانداي ەدى.
... سالتاناتتى كەش كونسەرتكە ۇلاستى. گرۋزين انشىلەرى مەن بيشىلەرى ساحنانى دۇرىلدەتىپ جىبەردى. ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت، ءازىربايجان ءبيشىسى كالانداروۆا حانىمنىڭ ونەرىن ايتسايشى! سالالى ساۋساعىنان باستاپ، باقايىنا دەيىن، بوكسەسى مەن وكشەسىنە، كەۋدەسى مەن موينىنا دەيىن، جارق- جۇرق ەتكەن جانارىنا دەيىن جايناپ كەتكەن. ول جالعىز ءازىربايجان ەمەس، بۇكىل شىعىس تۇركى ەلدەرىن، مىسىر شاھارىن ءوز ونەرىمەن ءتانتى ەتكەن تالانت كورىنەدى.
... كونسەرت تامامدالىسىمەن قوناقتارعا ارنالىپ اس بەرىلدى. بويى سىرىقتاي ۇزىن، كەلبەتى كەلىسكەن گەيدار اليەۆ ماعان جاقىن كەلىپ، مەيىرلەنە ارقامنان قاعىپ قويىپ:
- مىڭباي، سەن ءازىربايجانشا دا سويلەپ كەتتىڭ- اۋ، - دەپ ازىلدەدى. ءسويتتى دە، اينالاسىنداعى قوناقتارعا قاراپ قويىپ: - كانە، تۋىستاس ەلدەردىڭ تالانتتارى ءۇشىن توست كوتەرەيىك، - دەپ فۋجەر تولى شارابىن تۇبىنە دەيىن توڭكەردى. ءسوزىن ءارى قاراي جالعاستىرىپ: - سەن ەلىڭە بارعاندا فاتاليدى ەسىڭنەن شىعارماي، وعان ارناپ داستان جازاتىن بول، كەيىن ءازىربايجان تىلىنە دە اۋدارىلادى، - دەپ قويدى. بۇل ونىڭ انشەيىن عانا ايتا سالعان ءازىلى ەمەس، ناعىز ويداعىسى ەكەنىن بىردەن سەزدىم.
گەيدار اليەۆيچ، بۇيىرسا جازا جاتارمىز، - دەدىم.
* * *
جول قاراباحقا قاراي ويىستى. قوناقتار پويىزعا وتىرىپ، ميرزا فاتاليدىڭ تۋعان شاھارى - شاكي قالاسىنا بوي تۇزەپ كەلەمىز. شاكي (بۇرىنعى «نۇحي» ) باعزى زاماندا ساۋدا ورتالىعىنا اينالعان ايگىلى توقىما، جىبەگىمەن شالعايعا تانىس شاعىن شاھار ەكەن. ول كۇنى بۇگىنگە دەيىن داۋ- داماي باسىلماي كەلە جاتقان تاۋلى قاراباحتىڭ جاسىل تورعىندى باۋرايىنا ورنالاسىپتى. باۋ- باقتى، كوركىنە كوزىڭ تويمايدى ... مىنە، مىناۋ ەكى بولمەلى شىمنان سالىنعان الاسا تام ۇيدە ميرزا فاتالي دۇنيەگە كەلىپتى. ونىڭ ۇيىنە تاياۋ جەردەگى كوشەگە ورنالاسقان ورىسشا- تاتارشا وقىتاتىن كونە مەدرەسە تۇر. سوندا ساۋاتىن اشىپ، مولدادان ءدارىس العان. شاكي قالاسى ورنالاسقان تاۋ باۋرايلارى مەن شەكسىز سوزىلعان جازىق دالاسى تولعان باۋ- باق. شابدالى، الما، المۇرت، انار، وزگە دە تولىپ جاتقان جەمىستەر وسەدى ەكەن. ءبىر عاجابى، بۇل جەردە وسكەن جاڭعاقتار جاس بالانىڭ جۇدىرىعىنداي ۇلكەن، اعاشتار كوشەلەردىڭ ۇزىنا بويلارىندا قاپتاپ تۇر. ميرزا فاتالي بەينەسى ورنەكتەلىپ توقىلعان كىلەمشە، شىعارمالارىنىڭ ءتورت تومدىعىن الىپ، ەلىمىزگە ورالدىق.
«ميرزا فاتالي احۋندوۆ حاقىندا داستان جاز!» ... گەيدار اليەۆتىڭ وسى ءسوزى اسىل اماناتتاي كوكەيىمنەن كەتپەي قويدى. وسىدان شيرەك عاسىرعا جۋىق بولعان فاتالي تويىنداعى سۇحباتتاسقان ساتتەرىم كينولەنتاداي تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتىر. ايتپاقشى، احۋندوۆ تويى باستالار الدىندا ءازىربايجان ورتالىق كوميتەتىندە ارنايى قابىلداۋ بولعان- دى. قابىلداۋعا ءارتاراپتان كەلگەن قوناقتارمەن بىرگە ءازىربايجاننىڭ اتاقتى اقىن- جازۋشىلارى قاتىسىپ وتىردى. جاڭىلماسام، كەۋدەلەرىنە التىن جۇلدىز تاققاندارىنىڭ ءوزى ۇشەۋ ەدى. سول ساتتە بىزدەگى ونەر سالاسىنداعى جالعىز سەركە قوجامقۇلوۆتى ايتپاعاندا قازاقستان قالامگەرلەرىنەن ەڭبەك ەرى اتانعان جالعىز عابيت مۇسىرەپوۆ ويىما ورالدى. تاجىكستاننىڭ تۇرسىن زادە مەن تۇركىمەنستاننان بەردى كەربابايەۆ، باشقۇرتستاننان مۇستاي كارىم، وزگە ەلدەردە دە جۇلدىزى جانعاندار جەتكىلىكتى- تۇعىن. ال ءبىزدىڭ قازاقستاندا وسى اتاققا لايىقتى قالامگەرلەر ساناتىندا ءسابيت مۇقانوۆ باستاعان ءبىراز ساڭلاقتار توبى بولسا دا، بىردە- بىرىنە كەزىندە باتىر اتاعى بۇيىرماي- اق قويدى. عابەڭنىڭ وزىنە رەسپۋبليكا تويىنا بايلانىستى بەرىلگەن بولاتىن. عابەڭنىڭ جان دوسى عابيدەن مۇستافين: «ءاۋ، عابيت، بۇل جۇلدىز ساعان ءسابيت باقيعا وزعان سوڭ لاجسىز بۇيىرىپ وتىر عوي»، - دەپ ازىلدەگەنى دە ەسىمىزدە.
... ءيا، كەرى قاراي شەگىنىس جاسايىق. گەيدار اليەۆ اقىل- پاراساتى مول، ءبىلىمدار، جان- جاقتى ازامات ەكەن. يراننان كەلگەن وكىلمەن پارسى تىلىندە، تۇرىك اعايىندارمەن تۇرىك تىلىندە سۇحباتتاسقانىن بايقاپ قالدىم.
- ءتىل ەرەكشەلىكتەرى دەگەن قىزىق قوي، كەيدە وڭتۇستىكتە تۇراتىن يراندىقتار سولتۇستىكتە تۇراتىنداردىڭ ايتقاندارىن تۇسىنە بەرمەيتىنىن تالاي اڭعاردىم، - دەپ قويدى ءبىر ءسات گەيدار اليەۆ.
* * *
80- جىلداردىڭ ورتا تۇسىندا «جازۋشى» باسپاسىنان جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىققان جيناعىمنىڭ ىشىندە «سابۋحي» اتتى داستانىم دا جارىق كوردى. «گەيدار اليەۆتىڭ اماناتىن ورىنداعان سەكىلدىمىن» دەپ ويلادىم ىشىمنەن. باس- اياعى 1400 جول داستان ميرزا فاتالي احۋندوۆتىڭ ومىرىنە ارنالىپ جازىلعان. ونىڭ بالالىق، جاستىق شاعى، شىعارماشىلىعى، ورتا عاسىرداعى وسپادار، وزبىر ويلى تورەلەردىڭ تۇرپايى مىنەزدەرى مەن قىم- قۋىت الاياقتاردى اشكەرەلەۋگە باعىتتالعان درامالىق شىعارمالارى، «شىعىس داستانى» ، پۋشكين ولىمىنە ارنالىپ جازىلعان لەرمونتوۆتىڭ ايگىلى «اقىن اجالى» ولەڭىن ءازىربايجان تىلىنە ءتارجىمالاعان العاشقى قالامگەر ەكەندىگى حاقىندا تەگىس قامتىپ جازعان داستانىمدى وقىرماندار جىلى قابىلدادى.
... ءبىر كۇنى ءساتى ءتۇسىپ ماسكەۋگە ساپارعا شىقپاق بولدىم. ول كەزدە «قازاقستان» باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى ەدىم.
- ماكە، باس رەداكتورلاردىڭ ماماندىعىن جەتىلدىرۋگە ارنالعان ءبىر ايلىق كۋرسقا باراسىز، ورتالىق كوميتەتپەن كەلىسىلدى، - دەپ ءسوزىن قىسقا قايىردى سول كەزدەگى باسپا ديرەكتورى ەرىك سىزدىقوۆ.
... ماسكەۋدە كۋدرين كوشەسى، 9-ۇيدە جوعارعى پارتيا مەكتەبىنىڭ جاتاقحاناسىنا جايعاستىق. كۇن سايىن نەبىر بىلگىر اكادەميكتەردىڭ ءدارىسىن تىڭدايمىز. قولىمىز ساعات 2-دەن كەيىن عانا بوسايدى.
ءبىر كۇنى دارىستەن سوڭ اسىعا- اپتىعا شاعىن بولمەمە كەلسەم تەلەفون بەزىلدەپ جاتىر ەكەن.
- ماعان مىڭباي ءراش كەرەك! - دەدى تەلەفوننان.
- تىڭداپ تۇرمىن.
- مەن گەيدار اليەۆتىڭ كومەكشىسى جاپاروۆپىن. ەرتەڭ كرەملدىڭ پوكروۆسكي قاقپاسىنا كەلىپ، رۇقسات قاعازىڭىزدى الۋدى ۇمىتپاڭىز. گەيدار اليەۆ ءسىزدى ساعات ۇشتەن كەيىن قابىلدايدى.
جۇرەگىم الىپ- ۇشىپ، ءدۇرس- ءدۇرس سوعىپ، قۋانىپ كەتتىم. «سابۋحي» داستانى جارىق كورگەن كىتابىمدى ساقاداي- ساي دايىنداپ قويدىم. ءدارىستىڭ سوڭعىسىن تاستاپ، قابىلداۋعا اسىقتىم. ايتىلعان قاقپاعا جەتكەندە ساعات ۇشكە تاياپ قالعان ەدى.
- قابىلداۋعا ەرتەرەك كەلۋ قاجەت! - دەپ ەسكەرتتى رۇقسات قاعاز بەرۋشى ايەل مۇزداي كوكپەڭبەك كوزىن توڭكەرە تاستاپ.
كرەمل الاڭىنداعى ءۇش قاباتتى كونە كەڭسەنىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا دا تەكسەردى. ءتولقۇجاتىما ءبىر، ماعان ءبىر قاراپ قويادى. گەيدار اليەۆ ول كەزدە جوعارعى لاۋازىمداعى قايراتكەر، ساياسي بيۋرو قۇرامىندا ءارى مينيسترلەر كەڭەسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى:
- كانە، كىرىڭىز. ءسىزدى كۇتىپ وتىر، - دەدى جاپاروۆ سالدەن كەيىن.
جۇرەگىم دۇرسىلدەگەن بويى قىپ- قىزىل كىلەم توسەلگەن اتشاپتىرىم كابينەتكە باس سۇعا بەرە، «اسسالاۋماعالەيكۇم!» دەۋىم سول ەكەن:
- و- و، مىڭباي، اعالەيكۇماسسالام! - دەپ بەينەبىر تۋىسىنداي قۇشاقتاي قارسى الدى. قىسقاشا حال- جاعدايىمدى، ماسكەۋگە ارنايى كۋرسقا كەلگەنىمدى بايان ەتتىم. ءبىر ءسات ول ۇلكەن قوڭىرقاي ويلى كوزىمەن ساعاتىنا قاراپ قويدى.
- كانە، كەلگەن شارۋاڭدى ايت! - دەدى.
- شارۋا سول، ءسىز تاپسىرعان اماناتتى ورىندادىم، - دەپ ميرزا فاتاليگە ارنالعان داستان باسىلعان كىتابىمدى ۇسىندىم.
- بارەكەلدى! وتە جاقسى بولعان ەكەن. قالاي تەز جازىپ ۇلگەرگەنسىڭ، - دەپ قوشامەتتەپ قويدى دا: - مىڭباي احمەتكارىم ۇلى، ميحايل سەرگەيەۆيچتە جيىن بار ەدى، سەنىمەن ۇزاعىراق سويلەسە الماعانىمدى كەشىرەرسىڭ، - دەپ قول ساعاتىنا جانە قاراعىشتادى. ءسويتتى دە:
- قالاي، جاتاقحاناداعى جاعدايىڭ دۇرىس پا، ەشقانداي كومەك كەرەك ەمەس پە؟ ۇيالماي ايت! - دەدى.
- جوعا، گەيدار اليەۆيچ! ءبارى جاقسى، سىزگە ۇلكەن راحمەت، - دەدىم.
- ساعان راحمەت، داستانىڭىزدى ءازىربايجانشا ءتارجىمالاتامىز، - دەپ قولىمدى مەيىرلەنە قىستى.
- كورىسكەنشە كۇن جاقسى بولسىن! - دەپ قوشتاستىم.
... ارادا تاعى بىرنەشە جىل ءوتتى. گەيدار اليەۆ قايتادان ءازىربايجان رەسپۋبليكاسى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان كەز. و باستا ماسكەۋگە لەونيد يليچ برەجنيەۆ ارنايى شاقىرتىپ الىپ، ساياسي بيۋرو مۇشەلىگىنە دەيىن كوتەرىلگەن گەيدار اليەۆتى گورباچيەۆ كوپ ۇزاماي بەس بولمەلى ۇيىنەن، قىزمەتىنەن ايىرعان. ەلىمىزدىڭ اسا كورنەكتى باسشىسى ديماش احمەت ۇلى قونايەۆقا دەگەن قىجىلىنىڭ اقىرى نەگە اكەپ سوققانىن بارشا جۇرت جاقسى بىلەدى.
... سول ءبىر اۋمالى- توكپەلى جىلدار گەيدار اليەۆتىڭ دەنساۋلىعىنا سىزات تۇسىرمەي قويعان جوق. قاتارىنان ەكى رەت كرەمل اۋرۋحاناسىنا ءتۇسىپ شىقتى.
... سوڭعى رەت گەيدار اليەۆكە الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا وتكەن ەلىمىزدىڭ مۇشەل تويى سالتاناتىنا ارنالعان كەشتە جولىعىپ، سالەم بەردىم. سول باياعىسىنداي قاراپايىم قالپى. تەك ءسال جۇقالاۋ تارتىپ، قارتايعان ىسپەتتى. اۋمالى- توكپەلى كەزەڭنەن حابار بەرگەندەي ءاجىمى دە تەرەڭدەي ءتۇسىپتى. كەيىنىرەك شەت ەلدە شيپاگەرلەر ەمدەگەن سوڭ دا ءبىراز ۋاقىت قۋاتتى قالپىندا جۇرگەن ەدى. كوپ ۇزاماي ول باقيعا وزدى. ەل تىزگىنىن ساياساتكەر ۇلى يلحامنىڭ قولىنا ءبىرجولا تاپسىرىپ كەتتى. گەيدار اليەۆتىڭ كورىكتى تۇلعاسى مەن مول پاراساتتىلىعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوز الدىما ەلەستەيدى.
مىڭباي ءراش، جازۋشى
«تۇركىستان» گازەتى. 2016 - جىل
