اتاقتى ادامداردىڭ اپەندى ارەكەتى
اقيقاتىنا كەلگەندە اتاقتى ادامداردىڭ دا كەيدە ارەكەتى اپەندىلەۋ بولىپ كەلەدى. بۇعان نازار اۋدارماۋىمىز دا بەك مۇمكىن. دەسەك تە اتاقتىلاردىڭ كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسىپ جاتاتىن كەيبىر ىسىنە نازار اۋدارساق، كۇلكى كەلتىرەتىن تۇستارى دا جەتكىلىكتى.
ۇلى بريتانيانىڭ پرەمەر- ءمينيسترى بولعان ۋينستون چەرچيلل سوعىستىڭ اياعىندا ك س ر و- نىڭ وداقتاسى رەتىندە ەلدىڭ ەسىندە قالدى. بي- بي- سي كومپانياسىنىڭ حالىق اراسىندا جۇرگىزگەن ساۋالناماسىنىڭ ناتيجەسىندە تاريحتاعى «ەڭ ۇلكەن تۇلعا» دەگەن دارەجەنى العان چەرچيلل الايدا جامان ادەتتەن ارىلا الماعان. جازۋشى، پۋبليتسيست، بريتان اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى مۇشەسى، ادەبيەت سالاسى بويىنشا نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى اتانعان ۋينستون چەرچيلل الايدا جاۋىن دا، وداقتاسىن دا قاتتى قۇرمەتتەگەن.
1942 -جىلدىڭ 8 - قىركۇيەگىندە ماسكەۋگە ساپارى جايىندا بريتان پارلامەنتىندە سويلەگەن سوزىندە ول: «رەسەيدىڭ جولى بولىپ تۇر. ويتكەنى وندا بيلىكتىڭ باسىندا تەمىردەي ءتارتىپتى ستالين وتىر. وتە قاتال، بيلىكشىل، تۋرا ايتاتىن، كەيدە ءتىپتى شەكتەن تىس قاتقىل كەتەتىن تۇلعا. ءبىراق سالقىنقاندى ادام رەتىندە ماعان جىلى اسەر قالدىردى. مەن وعان سوعىستا سەنىمدى وداقتاس بولا الاتىنىما سەندىردىم» دەگەن. سويتكەن چەرچيلل ءبىراق ولە- ولگەنشە تەمەكىسىن قويا الماي كەتكەن. كۇنىنە 20 دانا تەمەكى شەگىپ كورىڭىز. جاقسى ادەت ەمەس.
اتاق- داڭقى اسقان البەرت ەينشتەينگە ءبىر كۇنى ەۆرەيلەر يزرايلدىڭ پرەزيدەنتى بولۋعا ۇسىنىس جاساعان. الايدا كەز كەلگەن ادامنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن بۇل بيلىكتەن ول سانالى تۇردە باس تارتقان كورىنەدى. سونداعى ونىڭ ايتقان ءۋاجى نە دەيسىز عوي: «پروبلەمالاردى شەشەتىن ەكىنشى باسىم جوق!».
ءبىرىنشى ەليزاۆەتا مەملەكەت باسقارىپ تۇرعان ساتىندە ساقالى بار ادامدارعا سالىق سالعان. نە ءۇشىن؟ سول ايەل پاتشايىمىڭىز جەكسەنبى كۇندەرى «بايلاردان باسقانىڭ ءبارى باس كيىم كيىپ ءجۇرسىن» دەپ جارلىق شىعارعان. بۇل دا قىزعىلىقتى. ىرىمشىكتى جاقسى كورەتىن ۆيكتوريا حانشايىمعا تىلەۋلەستەرى سالماعى جارتى توننا بولاتىن ىرىمشىكتى سىيعا تارتقان.
كەيبىرەۋلەر «الەم مۋزىكاسىندا اتى قالعان موسارتتىڭ تالانتتى بولعانى سونشالىق، ول مەكتەپكە بارۋدى قاجەت ەتپەگەن» دەگەندى العا تارتادى. راس، تالانتتار باس جارادى، ال سەرىلەر شە؟ سولومون پاتشانىڭ يزرايلدە 700 ايەلى مەن جۇزدەن استام كوڭىلدەسى بولعان دەگەن ءسوز بار. رەسەيلىك ب ا ق ساتقىن بەريانىڭ دا تىم قىزقۇمار بولعانىن ايتادى.
XVI عاسىردىڭ ۇلى ويشىلى، قوعام قايراتكەرى ەلگە ەسىمى بەلگىلى فرەنسيس بەكون باسىنا عالامات ءبىر يدەيا كەلىپ، سونى جۇزەگە اسىرماققا بەل بايلايدى. ول تاۋىق ەتىن ساسىتپاي ساقتاۋدىڭ جولدارىن ىزدەپ، ونى قاردىڭ استىنا كومۋ ارقىلى جاڭا ءادىس ىزدەمەك بولىپ، سىناق جاساپ، ۇنەمى دالادا جۇرەدى. اقىرىندا، تاۋىق ەمەس، ءوزى قارلى بوراندا سۋىق ءتيىپ، ءۇسىپ ولەدى.
« قىزىلدار مەن قارالار» اتتى ۇلى شىعارمانى دۇنيەگە اكەلگەن جازۋشى ستەندال ومىردە ايەلدەردى جەك كورگەن. ءوزىنىڭ نازىك جىنىستىلارعا دەگەن جەككورىنىشتى سەزىمىن شىعارمالارى ارقىلى ايقىن كورسەتكەن.
تالاي تۋىندىلاردى دۇنيەگە اكەلگەن فيتسدجەرالدىڭ ادەبيەتتە اتى قالعانىمەن، ومىردە جولى بولماعان. باقىتىن شىعارماشىلىعىنان تاپقان جازۋشىنىڭ الايدا ايەلى ىشىمدىككە اۋەس بولعان. سونىمەن قاتار ونىڭ جارىنىڭ پسيحيكالىق جاعىنان سىرقاتقا ۇشىراعانىن دا فيتسدجەرالد تۋرالى جازاتىندار جاسىرمايدى. «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى» دەگەن راس. تاريحتا اتى قالعان جازۋشىنىڭ ءوزى دە ءومىرىنىڭ سوڭىندا ىشىمدىككە سالىنىپ كەتىپ، باۋىرى ءىرىپ، قايتىس بولعان. ال ايەلى جىندانىپ كەتكەن.
«جەزدى مۇرت» دەگەن اتپەن تاريحتا قالعان ستاليننىڭ بويى بار- جوعى 160 س م عانا بولعان. فوتوگرافتار مەن وپەراتورلار ونى مۇمكىندىگىنشە ءوزى تۇرعان تۇعىردان تومەندەۋ جەردە تۇرىپ تۇسىرگەن. سوندىقتان ونىڭ بويىنىڭ قىسقالىعى كوپ جاعدايدا بىلىنبەي تۇرادى. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ ءبىر قولى ەكىنشىسىنەن قىسقالاۋ بولعان دەسەدى. بۇل كەمىستىكتى بىلدىرمەس ءۇشىن ول ءبىر قولىن كوبىنەسە قالتاسىنا سالعان نەمەسە ءجيى ترۋبكاسىن ۇستاپ، قۇشىرلانا ءتۇتىندى سورىپ تۇرعان دەگەن دەرەك كەلتىرەدى.
1936 -جىلى وتكەن جازعى وليمپيادا ويىندارىندا ادولف گيتلەر جەڭىمپاز اتانعان قارا ءناسىلدى دجەسسي وۋەنسۋدىڭ قولىن الۋدان باس تارتقان كورىنەدى. مەنسىنبەگەن شىعار، قارا ءناسىلدى جىگىتتى جەڭىمپاز ادام رەتىندە مويىنداعىسى كەلمەگەن بولار. ءبىراق اتاقتىلار دا وسىلاي اقىماق، اپەندىلەۋ ارەكەت جاسايدى. مىسالى، داڭقى شىققان بەتحوۆەن ساقالىن قىرماي، بىرنەشە اپتا جۇرەتىن بولعان. ونىڭ ويىنشا، ساقالدى كۇندەلىكتى قىرىپ تاستاۋ ۇلى شىعارمالاردى دۇنيەگە اكەلۋگە كەدەرگىسىن جاسايدى. ول مۋزىكا جازۋعا وتىرار تۇستا باسىنا ىلعي ءبىر شەلەك سۋىق سۋ قۇياتىن بولعان. سۋىق سۋ ميدىڭ جۇمىسىن رەتتەيدى.
مۋزىكانت شۋمان دا مۇنداي وقيعالاردان سىرت قالماعان. ول 24 جاستا ءوزىن كۇيزەلىستە سەزىنگەن. 46 جاسىندا قۇلاعىنا ءارتۇرلى اۋەندەر كەلىپ، باقيلىق بولىپ كەتكەن بەتحوۆەن مەن مەندەلسون وعان «ءارتۇرلى مۋزىكا ورىنداۋىڭ قاجەت» دەپ بۇيىراتىن بولعان.
ارينە، تاريحتا اتى قالعان تانىمالدىلاردىڭ شىعارماشىلىعىن ءتۇسىنىپ وقۋ وڭاي بولعانمەن، ولاردىڭ وسىنداي تۇسىنىكسىز تىرلىگى بار. مۇمكىن، ۇلىلارعا ءبارى دە جاراساتىن شىعار. دەسەك تە، اتاقتىلاردىڭ اقىماق ارەكەتتەرى جۇرتشىلىققا كۇلكىلى بولعانىمەن، مۇنىڭ ءبارى وزدەرىنە قيسىندى كورىنەتىنى جاسىرىن ەمەس.
قازاقتا «كۇلسەڭ، كارىگە كۇل» دەگەن ءسوز بار. ال اتاقتىلاردىڭ اقىماق ىسىنە دە ەزۋ تارتپاسقا شاراڭ جوق...
بەرىك بەيسەن ۇلى
«ايقىن»
