الەم ەلدەرى ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىندا سوعىس باستالىپ كەتۋىنەن الاڭداپ وتىر

استانا. قازاقپارات - ارمەنيا مەن ازەربايجاننىڭ قاراباقتاعى قاقتىعىسى الەمنىڭ ءبىر تۇكپىرىندەگى كەزەكتى ءبىر جانجال بولىپ كورىنۋى عاجاپ ەمەس. ءبىراق مۇندا بىرنەشە ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق ءھام اسكەري مۇددەسى توقايلاسىپ جاتىر.

كاۆكاز ايماعىنىڭ الەمنىڭ ەنەرگەتيكا ساۋداسىندا الاتىن ورنىن ەسكەرسەك، الەم ەلدەرى ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىندا سوعىس باستالىپ كەتپەۋىن تىلەپ الاڭداپ وتىرعانى راس.

ازەربايجاننان تارتىلعان ەكى قۇبىر كاۆكازدى كەسىپ ءوتىپ، باتىس ەۋروپاعا مۇناي مەن گاز تاسىمالدايدى. ەكى قۇبىر دا قاقتىعىسقا سەبەپ بولىپ وتىرعان داۋلى ايماق - تاۋلى قاراباققا جاقىن ماڭنان وتەدى. كيكىلجىڭ ۋشىققان كۇندە ەۋروپانىڭ رەسەي ەنەرگورەسۋرستارىنا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلىپ، شيكىزاتتى كوبىنەسە كاسپيدەن السام دەگەن جوسپارى جۇزەگە اسپاي قالۋى مۇمكىن.

ونىڭ ۇستىنە ۇلكەن سوعىس شىعىپ كەتسە، وعان تۇركيا مەن رەسەي كيلىگۋى مۇمكىن. سەبەبى رەسەي ارمەنيامەن، ال تۇركيا ازەربايجانمەن ءوزارا اسكەري جاردەم جونىندەگى شارتقا قول قويعان. بۇعان قوسا بىلتىر قاراشادا سيريا شەكاراسىندا اسكەري ۇشاعىن تۇركيا اتىپ قۇلاتقالى ماسكەۋ انكارامەن ءدۇرداراز. قاراباق جانجالى كەسىرىنەن بۇل ەرەگەستىڭ سوڭى ناسىرعا شابۋى ىقتيمال.

قۇبىرلار قاۋىپسىزدىگى

كاسپي ماڭىنداعى مۇناي مەن گازعا باي ەلدەر بۇل شيكىزاتتى ەۋروپاعا ەكسپورتتاعىسى كەلەدى. الايدا ولاردىڭ رەسۋرس تاسىمالدايتىن ەكى جولى عانا بار: ءبىرى - رەسەي ارقىلى وتەتىن سولتۇستىك قۇبىر، ەكىنشىسى - كاۆكاز ارقىلى وتەتىن وڭتۇستىك باعىت.

 ەۋروپا كەلەشەكتە رەسەيدىڭ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارىنا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلۋدى كوزدەيتىندىكتەن، سولتۇستىك قۇبىرعا ونشا سەنىم ارتپايدى. ونىڭ ۇستىنە كەيىنگى جىلدارى ماسكەۋ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارىن كورشى ەلدەرگە قىسىم جاساۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانىپ كەلەدى، بۇل اسىرەسە كرەملدىڭ گرۋزيا جانە ۋكراينامەن قاقتىعىستارى كەزىندە انىق بايقالدى. ۋكراينامەن گاز باعاسىنا كەلىسە الماعان كەزدە رەسەي قۇبىرىن جاۋىپ تاستاپ، مۇنىڭ كەسىرى شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنە دە تيگەن.

سوندىقتان ەۋروپا ءۇشىن كاسپي شيكىزاتىن كاۆكاز ارقىلى تاسىمالدايتىن وڭتۇستىكتەگى قۇبىردىڭ ماڭىزى ەرەكشە. ونىڭ ۇستىنە ەۋروپا وداعى (ە و) رەسەيدى اينالىپ وتەتىن مۇنداي قۇبىرلاردى كوبەيتۋگە مۇددەلى. الايدا تاۋلى قاراباق جانجالى رەتتەلمەسە، مۇنى جۇزەگە اسىرۋ قيىنداپ كەتەرىن كيپردەگى نيكوسيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەنەرگەتيكا، گەوساياسات جانە ەكونوميكا پروفەسسورى تەودوراس ساكيريس تا ايتادى.

- قاراباقتاعى قاقتىعىستىڭ قايتا ۋشىعۋى ەكى قۇبىرعا دا زيانىن تيگىزەدى. بۇل قۇبىرلار اسىرەسە ازەربايجان مەن تۇركياعا كەرەك. ولار جابىلىپ قالسا، ونىڭ كەسىرى ەۋروپا، ءتىپتى الەم ەكونوميكاسىنا دا تيەدى، - دەيدى ول.

 

ازەربايجانداعى گاز قۇبىرى قۇرىلىسى. 2010 -جىل. (كورنەكى سۋرەت)

ونىڭ ايتۋىنشا، قاقتىعىس ۇزاققا سوزىلعان جاعدايدا قۇبىرلار ءبۇلىنىپ، مۇناي مەن گاز توگىلمەۋى ءۇشىن ازەربايجان ولاردى جابۋعا ءماجبۇر بولادى.

  قازىر باكۋدەن تۇركيانىڭ جەرورتا تەڭىزى جاعالاۋىنداعى جەيحان پورتىنا دەيىن سوزىلىپ جاتقان قۇبىرمەن كۇنىنە 1 ميلليون باررەل مۇناي ەۋروپاعا جانە يزرايلگە تاسىمالدانادى. دەمەك قۇبىر جابىلسا، ەۋروپاعا كەلەتىن شيكىزات كولەمى كۇرت ازايادى.

بۇل - ەۋروپانىڭ رەسەي مۇنايى مەن گازىنا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلۋ جوسپارى دا شەگەرىلەدى دەگەن ءسوز. ە و رەسەي شيكىزاتىنا تاۋەلدىلىكتى اۋەلى 35 پايىزعا ازايتقىسى كەلەدى. ساراپشى «ءبىراق الەم نارىعىندا شيكىزاتتىڭ كوپ ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل مۇناي باعاسىنا بالەندەي اسەر ەتە قويمايدى» دەيدى.

كاسپيدەن كەلەتىن تابيعي گاز قۇبىرىنىڭ جابىلۋى ەۋروپاعا سونشالىق كوپ زاردابىن تيگىزە قويمايدى. وسى كۇنى ازەربايجاننان باتىسقا تاسىمالدانىپ جاتقان 9 ميلليون تەكشە مەتر گازدىڭ بارلىعى تۇركيا نارىعىنان اسپاي جاتىر. ءبىراق ەۋروپا قازىرگى قاجەتتىلىگىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن وتەپ وتىرعان رەسەيدەن ىرگەسىن اۋلاق سالىپ، ماسكەۋ گازىنىڭ ورنىن ازەربايجان شيكىزاتىمەن تولتىرۋعا قۇلىقتى. «وڭتۇستىك گاز ءدالىزى» ستراتەگياسىنا سايكەس ە و 2020 -جىلعا قاراي كاسپيدەن تارتىلاتىن جاڭا قۇبىر ارقىلى وڭتۇستىك جانە ورتالىق ەۋروپاعا قوسىمشا 10 ميلليارد تەكشە مەتر وتىن جەتكىزىپ وتىرۋدى كوزدەيدى.

 -  ەڭ ماڭىزدىسى -  ءدالىزدى كەڭىرەك اشىپ، وڭتۇستىك- شىعىس ەۋروپاعا كوبىرەك قۇبىر تارتۋعا مۇمكىندىك جاساۋ. سوندا الداعى 10-15 جىلدا كاسپي تەڭىزىنەن كوبىرەك مۇناي تاسىمالداۋعا بولادى، -  دەيدى ساكيريس.

 ءبىراق كاۆكازداعى قاقتىعىس سايابىرلاماسا، قۇبىر سالۋ جوبالارىن قارجىلاندىرۋ كۇماندى ىسكە اينالادى.

اسكەري كەلىسىمدەر

تاۋلى قاراباق جانجالى ماڭايداعى ەلدەردى دە شارپۋى ىقتيمال.

ازەربايجان مەن ناتو- عا مۇشە بولىپ وتىرعان تۇركيا 2010 -جىلى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك جانە ءوزارا كومەك جونىندەگى كەلىسىمگە قول قويعان. بۇل قۇجات بويىنشا، ءبىر تاراپقا اسكەري اگرەسسيا جاسالعان جاعدايدا ەكىنشىسى «مۇمكىن بولعان بارلىق ادىستەردى پايدالانىپ»، وعان كومەكتەسۋى ءتيىس. وسى كەلىسىم اياسىندا ەكى مەملەكەت جىل سايىن بىرلەسكەن اسكەري جاتتىعۋ وتكىزىپ تۇرادى. بىلتىر مۇنداي جاتتىعۋ ازەربايجاننىڭ ناحيچيەۆان ايماعىندا، ارمەنيانىڭ سولتۇستىك- باتىس شەكاراسىنا جاقىن ماڭدا ءوتىپ، ەريەۆاندى ءبىراز ابىرجىتقان ەدى. دەمەك، اشىق اسكەري وپەراتسيا باستالعان جاعدايدا ارمەنيا قوس بۇيىرىنەن قىسپاققا الۋى مۇمكىن ەكى قارسىلاسىنىڭ شابۋىلىنا توتەپ بەرۋگە ءتيىس بولادى.

ءدال وسىنداي كەلىسىمدى 1992 - جىلى ارمەنيا مەن رەسەي دە جاساسقان. ماسكەۋ دە تاشكەنت ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىمىنە سۇيەنە وتىرىپ، بۇل سوعىسقا ارالاسا الادى. وزدەرىن ايماقتىق دەرجاۆا سانايتىن ەكى مەملەكەتتىڭ گەوساياسي مۇددەلەرىنىڭ قايشى كەلۋى كاۆكازداعى احۋالدى مۇلدە ناشارلاتىپ جىبەرۋى ىقتيمال.

باكۋمەن اسكەري كەلىسىم- شارتقا وتىرعان انكارا باۋىرلاس تۇركى مەملەكەتىن ءوزىنىڭ ىقپال ايماعى رەتىندە قاراستىرادى. 5 مىڭ ساربازىن ارمەنياداعى اسكەري بازادا تۇراقتى تۇردە ۇستاپ وتىرعان رەسەي دە بۇل ءوڭىردى ءوزىنىڭ ىقپالى ءجۇرۋى ءتيىس ايماق سانايدى. ​

  «ازاتتىق» ءتىلشىسى چارلز رەكناگەلدىڭ ماقالاسى. اعىلشىن تىلىنەن اۋدارىلدى.