قۇپياسى كوپ «ءتۇن پەرىسى» تۋرالى نە بىلەمىز؟

استانا. قازاقپارات - جەر بەتىندە دەنەسى ءجۇنسىز، ەسەكتىكىنە ۇقساسقۇلاعى بار، ءبىراق ەستىمەيتىن، كوزدەرى بار، ءبىراق كورمەيتىن، تىستەرى بار، ءبىراق قورەكتەنۋى قيىن، قايىقتىڭ جەلكەنىندەي قاناتى بار، ءبىراق جۇزە المايتىن، اياقتارى بار، ءبىراق جۇرە المايتىن، تەك قاراڭعىلىقتى عانا جانى سۇيەتىن، كۇن كوزىنەن اسىلىندە قاشىق بولاتىن بۇل جانۋار ءتۇن پەرىسى اتالىپ كەتكەلى قاي زامان؟ !

 ءوزىمىز بىلەتىن جارقاناتتىڭ تىلسىمعا تولى ءومىرى، كىم- كىمدى بولماسىن قىزىقتىرماي قويماس.

جارقانات جايلى حالىق اراسىنداعى اڭگىمەگە زەر سالساق، دىنگە سەنەتىن ادامدار ونى «كورە قالساڭ، ونى ولتىرمە، ويتكەنى ول قاتتى ۇيىقتاعان ادامنىڭ كەۋدەسىنەن ۇشىپ شىققان جانى» دەيدى. تابيعات زەرتتەۋشىسى ق. قايىموۆ «ەگەر جارقاناتتى ولتىرسەڭ، الگى ادام «و دۇنيەگە ساپار شەگەدى» نەمەسە «جارقاناتتان ساق بول، ەگەر ول كوزىڭدى قاعىپ كەتسە نەمەسە ۇشىپ جۇرگەندە قاناتىنىڭ جەلى تيسە، كوزىڭ سۋقاراڭعى سوقىر بولادى، ت. ت. » دەگەن ءدىني ۋاعىزداردى قۇلاعىنا قۇيادى. كەيبىر ەلدەردە جارقاناتتاردى ولگەن ادامنىڭ ارۋاعى دەپ تە تۇسىنەدى» ، دەپ ايتادى.

 ماسەلەن وڭتۇستىك امەريكادا تۇندە جۇرگەن ادامعا نەمەسە جانۋارعا ۇشاتىن پەرى نەمەسە ارۋاق شابۋىل جاساپ، كەزدەسكەن ساتتە ولاردى الدە قالاي سيقىرلى كۇشتىڭ اسەرىمەن ۇيىقتاتىپ تاستاپ، قانىن سورادى دەگەن سەنىم بار. ولاردىڭ تۇسىنىگى بويىنشا ءتۇن پەرىسى قانىن سورعان ادام سيقىرلى كۇشتىڭ اسەرىنەن ونى دەنەسىنەن ۇشىرىپ جىبەرۋگە نەمەسە ويانۋعا مۇمكىندىك الا المايتىن كورىنەدى. ۇندىلىكتەر جارقاناتتى «باتپاق پەرىسى» دەپ اتايدى. ال كونە گرەكتەردىڭ اڭىزى بويىنشا جارقاناتتى و دۇنيە الەمىنىڭ پاتشاسى ايدتىڭ جۇبايى پەرسەفونا قۇدايى دەپ تۇسىنگەن. جارقانات تۋرالى مىنە وسىنداي اڭىز، ءافسانا كوپ. سوندا بۇل اڭىزداردىڭ تۋۋىنا نە سەبەپ بولدى ەكەن؟

جارقانات - قولقاناتتىلار وتريادىنىڭ ءبىر تارماعى. وليگوتسەن داۋىرىنەن بەلگىلى. اركتيكا، انتاركتيدا جانە مۇحيت ارالدارىنان باسقا قۇرلىقتاردا كەڭ تاراعان. دۇنيە جۇزىندە 20 تۇقىمداسقا بىرىگەتىن 700 دەي ءتۇرى، ال قازاقستاندا 3 تۇقىمداسى بار. جارقاناتتاردىڭ جامان اتقا يە بولۋىنىڭ باستى سەبەبى - ولار قورەگىن ءىڭىر قاراڭعىسىندا اۋلايدى، ءدىني ۋاعىز بويىنشا بۇل مەزگىلدە تەك قانا جىن- شايتاندار جۇرەتىن كورىنەدى. جارقاناتتىڭ سىرتقى ءپىشىنى جانە قۇرىلىسى دا ەرىكسىز ادامنىڭ كوڭىلىن اۋدارادى. سونداي- اق ادام تۇسىنىگىنە بىردەن سيا قويمايتىن قىلىقتارى دا جارقاناتتى كيەلى جانۋارلار قاتارىنا قوسۋعا يتەرمەلەيدى.

ماسەلەن وڭتۇستىك امەريكادا تىرشىلىك ەتەتىن داسمود تۇقىمداس ۆامپير دەپ اتالاتىن - جارقاناتتار جانۋارلاردىڭ، كەيدە ادامنىڭ قانىمەن قورەكتەنەدى. ولاردىڭ دەنە تۇرقى 7-8 س م، جارعاق قاناتىنىڭ يىعىنانان شىنتاعىنا دەيىنگى ۇزىندىعى 60-63 م م، سالماعى 50 گ بولادى. بۇلار وتە شاپشاڭ ۇشادى جانە جەر بەتىمەن دە ەداۋىر جىلدام جورعالاي الادى.

شىن مانىسىندە ونىڭ كوزى بار بولعانىمەن، كوزى تاس قاراڭعى. ول دىبىس تولقىندارىن جىبەرۋ ارقىلى جان- جاعىنداعى نارسەلەرگە قاقتىعىسپايدى. ءتىپتى، قورەگىن وسى ارقىلى اۋلايدى. ادام بالاسى راداردى جارقاناتقا قاراپ تاپقان. راداردىڭ كەرەمەتتىگىنىڭ الدىندا تاڭعالىپ، شاپالاق ۇرعان بىزدەر جارقاناتقا وسى دىبىس تولقىنىن جىبەرۋ قابىلەتىن، ونەرىن ۇيرەتكەن ۇلى جاراتۋشىنىڭ قۇدىرەتىنە نەلىكتەن تاڭعالىپ، باس يمەيمىز.

جارقانات تۋراسىنداعى بۇرىنعىدان قالعان مىنانداي ءبىر اڭىز تەكتەس اڭگىمە بار. ءبىر كۇنى سۇلەيمەن عالي اسسالام بارشا قۇستى جيىپ الىپ ايتىپتى: «مەن بۇل كۇندە قارتايدىم، ەتىمە جۇمساق توسەك بولماسا بولمايدى. بارشالارىڭىز بارىڭىزدار، ءبىر- ءبىر جۇندەرىڭىزدى بەرىڭىزدەر، سودان توسەك ىستەۋگە كەرەك، » -دەيدى. سوندا بارشا اۋاداعى قۇستاردىڭ ءبارى دە ءبىر- ءبىر ءجۇنىن جۇلىپ بەردى دەيدى سۇلەيمەن عالي اسسالامعا. سوندا جالعىز- اق جارقانات «سۇلەيمەنگە قالايشادان ءبىر- اق تال ءجۇنىمىزدى بەرەمىز» دەپ، ءوزىنىڭ ءتاۋىر دەگەن ءجۇنىنىڭ ءبارىن الىپ بەرىپتى. سوندا سۇلەيمەن بارلىق ءجۇنىن الىپ، «قۇستاردىڭ الدى بول» دەپ باتا بەرىپتى. مۇنان سوڭ كەشىكپەستەن ويلاپ: «جالاڭاش نارسەگە وزگە قۇستار مازاقتاپ كۇلە بەرە مە؟ » - دەپ، تاعى ايتىپتى: «سەن اۋادا تۇندە ۇشارسىڭ، قۇس پەنەن ادام بايقاپ سەنىڭ سيقىڭدى كورمەيتىن ۋاقىتتا» ، - دەپتى. سونان بەرمەن قاراي جارقانات تەك تۇندە ۇشاتىن بولعان دەيدى.

وتكەن جىلدارى اۆستراليانىڭ 8 مىڭ حالىق تۇراتىن چارتەرس- تاۋەرس قالاشىعىن تۇتاستاي وسى قۇستىڭ پوپۋلاتسياسى باسىپ قالعاندا، تاڭ قالماسقا لاج بولمادى. جەرگىلىكتى بيلىك ولاردىڭ سانى 80 مىڭعا جەتكەندىگىن جۋرناليستەرگە اشىق جەتكىزدى. اسپانداعى كورىنىستىڭ قورقىنىشتى بولعانى سونشالىقتى، ادامدار ۇيلەرىنەن شىعا الماي قالدى. قالا بيلىگى بۇل ۋاقىتتا، توتەنشە جاعدايشاراسىن قابىلداپ، جارعاناتتارعا سۋ شاشىپ، ءتۇتىن جىبەرىپ جانە جارىلعىش زاتتاردىڭ دىبىسىمەن، ءتىپتى تىكۇشاقتارمەن ۇركىتكەن ەدى. بيلىك تۇرعىنداردىڭ زارەسىن الىپ، بەرەكەسىن كەتىرگەن قۇستاردان وسىلايشا اۋپىرىمدەپ قۇتىلعانىمەن، تۇرعىنداردىڭ ءبىرازعا دەيىن ۇرەيىن قاشىرعان بولاتىن.

كۇن باتىپ، ءتۇن كورپەسىن جامىلعان شاقتا، سەرۋەن قۇرىپ، تىرشىلىككە كىرىسەتىن وسى ءبىر سۇرىقسىز تىرشىلىك يەسىنە دەگەن كوڭىلدەگى كۇپتى وي مەن قورقىنىش، تۇسىنىكسىز پايىمدار ادامدار ساناسىنا ءالى كۇنگە دەيىن جاعىمسىز اسەرىن قالدىرىپ كەلەدى. كوپ فانتاستيكالىق، ميستيكالىق فيلمدەردىڭ وزىندە دە وسى ماقۇلىقتىڭ قۇپياعا تولى قان مىنەزى كورىنىس تابادى. سوندا ءتۇن كەلگەندە توڭىرەكتى تورۋىلداپ جۇرەتىن ء"تۇن پەرىسى" وسى بولعانى ما؟ ! قۇپياسى كوپ جارقاناتتىڭ جاراتىلىستا اشىلا قويماعان سىرى كوپ الدا.. .

 

 دوسجان بالابەك ۇلى

«ايقىن»