قىتاي ساراپشىلارى: پارلامەنتتىك سايلاۋ ناتيجەسى - قازاقستان تۇراقتىلىعىنىڭ نىشانى ءارى كەپىلى
«سايلاۋ قازاقستان ومىرىندە ماڭىزدى ءرول وينايدى دەپ سانايمىن. وسىعان دەيىن سىزدەردىڭ ەلىڭىزدە پرەزيدەنتتىك سايلاۋ تابىستى وتكەن بولاتىن. بۇل جولعى پارلامەنتتىك سايلاۋدىڭ بارىنشا تابىستى وتكەندىگىنە ءشۇبا جوق.
بۇل ەل ازاماتتارىنىڭ قازاقستان پرەزيدەنتى جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتقا سەنىم ارتاتىندىعىن بىلدىرەدى. جالپى، سايلاۋلاردىڭ ناتيجەسى قازاقستاننىڭ ودان ءارى تۇراقتىلىعىنىڭ نىشانى مەن كەپىلىن، سونىمەن قاتار ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋعا دايىن ەكەندىگىن بىلدىرەدى»، - دەدى قازاقستاندىق جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرگەن قىتاي قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى شىۇىن زەرتتەۋ جونىندەگى ورتالىعىنىڭ باس حاتشىسى سۋن چجۋانچجي (Sun Zhuangzhi) .
قىتايلىق ساراپشى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋ جونىندەگى ستراتەگيالىق باعدارلاماسى بار ەكەندىگىن جانە ونىڭ جەمىستى جۇزەگە اسىرىلاتىندىعىنا سەنىمدى ەكەندىگىن باسا ايتتى. «سايلاۋ الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس جاعدايىنىڭ كۇرەدەلەنۋى ءارى تاياۋ شىعىستاعى قاۋىپسىزدىك پروبلەماسىنىڭ ۋشىعا ءتۇسۋى جاعدايىندا ءوتتى. دەمەك، قازاقستاننىڭ سايلاۋدى لايىقتى دەڭگەيدە وتكىزە الۋى ونىڭ بارلىق قيىندىقتاردى ەڭسەرۋگە قابىلەتتى ەكەندىگىن دالەلدەي تۇسەدى»، - دەدى ول.
شىعىس قىتاي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى جانىنداعى حالىقارالىق قاتىناستار مەن وڭىرلىك دامۋدى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى (شاڭحاي قالاسى) فەن شاولەي (Feng Shaolei) قازاقستاننىڭ ەۋرازيا كەڭىستىگىندە جاڭا تاجىريبەنى دۇنيەگە اكەلگەنىن باسا اتاپ ءوتتى. «وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا مەن قىتاي اتىنان «استانا كلۋبىنىڭ» جۇمىسىنا قاتىسقان ەدىم. بۇل الاڭ تەك قازاقستانداعى ساياسي جانە ەكونوميكالىق پروتسەستەردى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە وڭىرلىك جانە حالىقارالىق دامۋدى جەتە تۇسىنۋدە ماڭىزدى ورتاعا اينالدى. مەنىڭ ويىمشا، سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىز قازىرگى دامۋ كەزەڭىندە تەك ءوزىنىڭ سۋبقۇرلىعىندا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جاھاندىق اۋقىمدا دا وتە ماڭىزدى ءرول وينايدى. پارلامەنتتىك سايلاۋعا قاتىستى ايتار بولسام، قازىرگى قيىن جاعدايدا ول بارىنشا تابىستى ءوتتى. بۇل سوڭعى ناتيجەدە ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى جاڭا دامۋ مودەلىن قۇرۋعا سەپىتىگىن تيگىزەتىن 5 ينستيتۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى ول. ساراپشىنىڭ سوزىنشە، سايلاۋدىڭ باستى ناتيجەسى - قازاقستان ءوزىنىڭ ساياسي تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتتى، سونىمەن بىرگە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ودان ءارى ارتتىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساي الدى.
ق ح ر مەملەكەتتىك كەڭەسى ماسەلەلەردى زەرتتەۋ ورتالىعىنا قاراستى قوعامدىق دامۋدى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى ۆان سيانتسزيۋي (Wang Xianju) قر پارلامەنتى ماجىلىسىنە «نۇر وتان»، «اق جول» جانە «قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى» وكىلدەرىنىڭ ءوتۋىن وڭ باعالايتىندىعىن ايتتى. «بۇل تەك قانا قازاقستان حالقى ءۇشىن ەمەس، سونىمەن بىرگە مەنىڭ پايىمداۋىمشا، بارلىق كورشىلەس مەملەكەتتەردىڭ، ءبىرىنشى كەزەكتە ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن قىتاي حالقى ءۇشىن وتە ۇلكەن وقيعا. سايلاۋشىلاردىڭ بارىنشا بەلسەندىلىك تانىتۋى، 77 پايىزدان استامى داۋىس بەرۋى وتە جاقسى ناتيجە. داۋىس بەرۋدىڭ ناتيجەسىندە ءۇش ساياسي پارتيا جاڭا پارلامەنتكە كىرەتىن بولادى. مەنىڭشە، بۇل ەلدەگى تۇراقتىلىق پەن كەلىسىمنىڭ ساقتالۋىنا ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى»، - دەدى ول.
لانچجوۋ ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى ورتاازيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى يان شۋ (Yang Shu) وتكەن سايلاۋدىڭ ەكونوميكالىق اسپەكتىلەرىنە توقتالدى. «قازىرگى ۋاقىتتا كوپتەگەن ەلدەردىڭ نازارى قازاقستانداعى پارلامەنتتىك سايلاۋدىڭ ناتيجەسىنە اۋىپ وتىر. سايلاۋشىلاردىڭ جوعارى بەلسەندىلىگى حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىن بىلدىرەدى. ورتالىق ازيانىڭ باسقا ەلدەرىمەن سالىستىرىپ قاراعاندا قازاقستاندا ءبىرقالىپتى ءارى كەزەڭ- كەزەڭىمەن دامىپ كەلە جاتىر. ەڭ باستىسى، تۇراقتىلىق بار. ول ەكونوميكالىق رەفورمالاردى ومىردە جۇزەگە اسىرۋعا ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى. شىن جۇرەكتەن پارلامەنتكە وتكەن پارتيالاردىڭ ەلدىڭ دامۋىنا، ونىڭ يندۋستريالىق جانە ەكونوميكاسىنىڭ باسقا دا سەكتورلارىنىڭ ورىستەۋىنە، سونىمەن بىرگە قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ىنىتماقتاستىقتى نىعايتۋعا زور ۇلەس قوسۋىنا تىلەكتەسپىن» ، - دەدى قىتايلىق ساراپشى.
قىتايدىڭ حالىقارالىق پروبلەمالار ينستيتۋتى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى چەن يۋيجۋن (Chen Yurong) پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ جاڭا قۇرامى قازاقستانعا بۇعان دەيىن الدىنا جۇكتەگەن مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەگەن ويىن ءبىلدىردى. «مەنىڭ ويىمشا، قازاقستانداعى بۇل جولعى پارلامەنتتىك سايلاۋ ەلدىڭ بولاشاقتاعى دامۋى ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ولار ودان ارعى الەۋمەتتىك-ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى، سونىمەن قاتار «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن، «5 ينستيتۋتتىق رەفورمانى» ، «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدا تاريحي مانگە يە»، - دەدى ول.
شاڭحاي قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى جانىنداعى ش ى ۇ- نى زەرتتەۋ ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى چجان تسزيانجۋن دا (Zhang Jianrong) سايلاۋ قورىتىندىسىن قازاقستاننىڭ دامۋ جولىنداعى باستى جوسپارلارىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى قىرىنان قاراستىرادى. «قازاقستانداعى كەزەكتەن تىس پارلامەنتتىك سايلاۋ ەل ءۇشىن ايرىقشا ىشكى جانە سىرتقى جاعدايدا ءوتتى. بىرىنشىدەن، جاھاندىق ەكونوميكالىق احۋال رەتسەسسياعا ءتۇسىپ وتىر. ەكىنشىدەن، قازاقستان ەكونوميكاسى بەلگىلى ءبىر سىن- قاتەرلەردى سەزىنىپ وتىر. مەنىڭشە، بار قيىندىقتاردى ەڭسەرۋ ءۇشىن قازاقستانعا جاڭا ءارى ءتيىمدى پارلامەنت جساقتاۋ قاجەت بولدى. ساپىنا ءۇش پارتيا كىرەتىن زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ جاڭارعان قۇرامى «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى مەن باسقا دا دامۋدىڭ ستراتەگيالىق باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋدى ىنتالاندىرا تۇسەتىن بولادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ول.
اۆتور: مارلان جيەمباي
