التىن وردا حانى احمەت: كەشىرىم العىلارىڭ كەلسە، يۆاننىڭ ءوزى كەلىپ، اياعىمدى ءسۇيسىن
جانىنا ەدىگەنىڭ ۇرپاعى تەمىر بي دە بار. سول كەزدەگى ماسكەۋ بيلەۋشىسى يۆاندى (كەيبەر دەرەكتەردى يواان) تاۋبەسىنە ءتۇسىرىپ، ۋىستان شىعىپ بارا جاتقان ورىس ەلىنە «قوجايىنى كىم ەكەنىن تانىتۋ» ءۇشىن قالىڭ قول اسكەرمەن ۇزاق جولعا شىعادى.
تىڭشىلاردان جەتكەن حابارعا سايكەس يۆان (يواان) ءوز اسكەرىن ەدىلدىڭ ءبىر سالاسى بولىپ تابىلاتىن ۋگرا وزەنىنىڭ جاعاسىنا جايعاستىرىپ، كۇتىپ وتىرىپتى. سىن ساعاتى تاقاپ قالعاندا احمەت حان دا كەلىپ جەتەدى. ۋگرانىڭ ەنى جالپاق، سۋى تەرەڭ بولعاندىقتان ارعى بەتكە وتە الماي قالعان وردا اسكەرى تەك ساداقپەن وق اتىپ شابۋىلداپ تۇرادى. ورىستار دا ءوز كەزەگىنە وسى ادىسپەن «ۇرىسقا» شىقتى. تاريحشىلاردىڭ ايتۋى بويىنشا بۇل ءبىر ايدان استام ۋاقىتقا سوزىلىپتى.
بۇرىننان ەزگىنىڭ استىندا ءومىر سۇرگەن، حاننىڭ قاھارىنا الدەنەشە رەت ۇشىراعان يۆان جانساۋعا، كەشىرىم سۇراۋعا بەل بۋادى. ەلشىلەرى احمەت حان مەن تەمىر بيگە سىي- سياپاتتارىن الىپ بارىپ، ەندىگى بۇل قايتالانبايدى دەپ جالىنىپ- جالبارىنادى. ءبىراق حان بۇعان كونبەدى. «ەگەر كەشىرىم العىلارىڭ كەلسە، يۆاننىڭ ءوزى كەلىپ، اياعىمدى ءسۇيسىن. جاقىندارىممەن اقىلداسىپ، قاجەت دەپ تاپساق كەشىرەمىز» دەپ شارت قويىپتى. باس قولباسشى تەمىر بي دە ءوز حانىنىڭ ءسوزىن قايتالاپ، ەلشىلەرىن قۋىپ جىبەرەدى.
يۆان بۇل قورلىققا كونبەي، ءتىپتى بارعاننىڭ وزىندە امان قايتۋىم ەكى تالاي دەپ توپشىلاۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءوز بەكىنىسىندە قالا بەرىپتى. كەيىن احمەت حان جارلىعىن جۇمسارتىپ، ءوزى بولماسا دا كوزى كەلسىن، ۇلدارى مەن ۋازىرلەرى مەنەن كەشىرىم سۇراسىن دەيدى. ءبىراق ورىس بيلەۋشىسى بۇل ۇسىنىسقا دا كونبەپتى. اراداعى كەلىسسوز ناتيجەسىز قالادى.
وسى كەزدە كوپتەن كۇتكەن وقيعا دا كەلىپ جەتتى. ۋگرا وزەنىندە مۇز قاتا باستايدى. شامامەن ءبىر اپتا ۋاقىت ىشىندە بوگەت جويىلاتىندىقتان، ەكى اسكەر دە قويان- قولتىق جەكپە- جەككە دايىندالۋدا. ارينە، ەكى بيلەۋشىنىڭ قانداي سەزىمدە بولعانى جايلى توپشىلاۋىمىزعا بولادى. احمەت حان ۇزاق جول مەن امالسىز كىدىرىستەن كەيىن ورىسقا ءبىرجولاتا وكتەمدىك قۇرۋ جوسپارىن جۇزەگە اسىرا الاتىنىنا قۋانىپ، يۆان بيلەۋشى بولسا ءوزىنىڭ جانە جاقىندارىنىڭ بولاشاعىنا دەگەن سەنىم بىرتە- بىرتە ازايىپ بارا جاتقانىنا، ۇرەي مەن قورقىنىشتىڭ استىندا قالۋى مۇمكىن دەگەن ويدامىز. ءبىراق ءبارى دە باسقاشا بولدى.
قىرىم حاندىعى احمەت حاننىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ التىن وردا جۇرتىن شابا باستايدى. حالقىنا قاتەر تونگەنىن بىلگەن حان قولدى كەيىن بۇرۋعا شەشىم قابىلداپ، ورىسپەن اراداعى سوعىس اياقسىز قالادى.
وردا اسكەرى ىشىندە قوزعالىس باستالعانىن كورگەن ورىس ساربازدارى قورقىپ، «شابۋىلعا شىعايىن دەپ جاتىر» دەگەن ايعايعا سالادى. ايتادى دا وزدەرى دە كەيىن شەگەرىلەدى. ال ورىس قولىنىڭ تولقۋىن كورگەن وردا ۇلاندارى كەرىسىنشە «ورىستار شابۋىلعا شىعايىن دەپ جاتىر، قامدانايىق» دەپ وزدەرى دە تاكتيكالىق جۇرىستەر جاسايدى. وسى كەزدە ورىستار «احمەت حان ءبىزدى قورشاۋعا الىپ جاتىر» دەپ ودان بەتەر توپىرلاپ قاشا جونەلىپتى.
تاريحشىلار بۇل جاعدايدى بىلايشا سيپاتتايدى: «بەتپە- بەت سوعىسپاعان ەكى اسكەر، بىرىنەن ءبىرى قاشقان جانە ماسكەۋ وسىلاي امان قالدى». ءسويتىپ التىن وردانىڭ، ياعني قازاق اتا- بابالارىنىڭ ماسكەۋگە ەكى جارىم عاسىرلىق بيلىگى اياقتالدى.
قۇرمەتتى وقىرمان، اتالارىمىز وسىنداي بولعان. «جەرىمىزدىڭ شەتىن جاۋ باسىنباعان، باسىمىزدان ءسوز اسىرماعان» ەدىك...
رۇستەم نۇركەن
www.namys.kz
