مەشىن جىلى تۋعان تانىمال تۇلعالار كىمدەر؟
شىعىس كۇنتىزبەسىنە سايكەس 12 جىل حايۋاناتتار مەن اڭدارعا، جان- جانۋارلارعا بولىنگەن. وسى جىل ساناۋدىڭ شىعۋ تەگى تۋرالى ەرتەگىنى دە بىلەمىز. وندا «تۇيە بويىنا سەنىپ، جىلدان قۇر قالىپتى» دەگەن تۇجىرىم جاسالادى.
جۇلدىزناماشىلاردىڭ بولجامى بويىنشا، ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى ءوزىنىڭ تۋعان جىلى مەن ايىنا تۇسپا-تۇس كەلەتىن كورىنەدى. مۇنى عاسىرلار بويى عالىمدار دا، جۇلدىزناماشىلار دا زەرتتەگەن. ءار ادامنىڭ ءوزى تۋعان جىلىنداعى جانۋارعا ۇقسايتىندىعىن عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەۋشىلەر دە قۋاتتاپ، ءتىپتى ءار جىل مەن ايدىڭ ادام اعزاسى مەن پسيحولوگياسىنا، الەۋمەتتىك جاعدايىنا دا اسەر ەتەتىنىن ايتادى. دەگەنمەن بۇعان قارسى داۋ ايتاتىندار دا كەزدەسەدى.
قازىر عالامتورعا زەر سالساق، ءار جىلعا سيپاتتاما بەرىلگەنىن كورەمىز. سونىڭ ىشىندە، جۇلدىزناماشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، مەشىن بۇگىن ءبىر نارسە ايتسا، ەرتەڭ-اق ول ويىنان اينىپ شىعا كەلەتىن كورىنەدى. ولارعا سەنۋ قيىن. ءبىراق اقىلدىلىعى جاعىنان اسىپ تۇسەتىن ارتىقشىلىعى بار. جولى بولعىش، جوقتان باردى ۇقساتا بىلەتىن شەبەر. ءوز ەركى وزىندە بولعانىن قالايدى. قىزبا مىنەزدى. ماقساتىنا جەتۋگە بارىن سالادى.
جالپى، ءار ادامعا 12 جىلداعى اڭ مەن حايۋاناتتاردىڭ مىنەز- قۇلقى دا بەرىلەدى دەگەن پايىم دا ايتىلادى. بۇل شىندىققا سايكەس كەلەتىن سياقتى. ءتىپتى كەيبىر ماڭعاز، اسىقپايتىن ادامدارعا قاراپ، جىل ساناۋعا ەنبەي قالعان تۇيەنىڭ دە مىنەزى ادامعا بەرىلەدى- اۋ دەگەن ويعا قالاسىڭ.
مەشىن جىلى تۋىلعاندار:
تاريحشىلاردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، قازاقتىڭ ۇلى جىراۋى بۇقار جىراۋ قالقامان ۇلى 1668 -جىلى دۇنيەگە كەلگەن دەپ بەلگىلەنگەن. بۇل مەشىن جىلىنا سايكەس كەلەدى. بۇقار جىراۋ قازاقتىڭ ايگىلى حانى ابىلايدىڭ اقىلشىسى بولعان. سوڭىنا وشپەس مۇرا قالدىرعان. سول ءداۋىردىڭ ءۇنى مەن تىنىسىن بەرەتىن جىرلارى قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قازىناسىنا اينالدى. ول 1781 -جىلى دۇنيە سالعان.
قازاقتىڭ اقىنى، ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، تۇركىتانۋشى، پۋبليتسيست، پەداگوگ، اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى، ۇلت جاناشىرى احمەت بايتۇرسىن ۇلى 1872 -جىلى 5 -قىركۇيەكتە تورعاي وڭىرىندە دۇنيە ەسىگىن اشقان. ول - قازاق حالقىنىڭ ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنداعى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى، مەملەكەت قايراتكەرى، قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ نەگىزىن سالۋشى عالىم، ۇلتتىق جازۋدىڭ رەفورماتورى، اعارتۋشى، الاشوردا وكىمەتىنىڭ مۇشەسى.
ⅩⅩ عاسىردىڭ زۇلماتتى جىلدارىنداعى ستاليندىك قۋعىن- سۇرگىن احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ تاعدىرىنا بالتا شاپتى، 1937 -جىلى 65 جاسقا تولعان اقساقال شاعىندا ازاپتاپ، ۇرىپ- سوعىپ، قيناۋدىڭ نەبىر جانتۇرشىگەرلىك ارەكەتتەرىن جاساعان ن ك ۆ د- نىڭ جەندەتتەرى ەشقانداي قاتىسى جوق كىنانى موينىنا ءىلىپ، اتۋ جازاسىنا كەستى.
ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمىنا قوسقان ۇلەسى ۇشان- تەڭىز. 1988 -جىلى ايىپسىز دەپ اقتالعاننان كەيىن حالقى ونىڭ مول مۇراسىمەن قايتا قاۋىشتى. ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ەڭبەكتەرى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كەڭ تارالىپ، ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىندا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولدى. ەسىمى ارداقتالىپ، جوعارى وقۋ ورىندارىنا، داڭعىلدار مەن كوشەلەرگە بەرىلدى.
«ۋيكيپەديا» اشىق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، قازاقتىڭ ايگىلى حالىق اقىنى، كومپوزيتور. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى كەنەن ازىربايەۆ 1884 -جىلى، ياعني، مەشىن جىلى تۋعان. تۋىپ- وسكەن جەرى - جامبىل وبلىسىنىڭ قورداي اۋدانىنداعى ءماتىبۇلاق دەگەن ءوڭىر. حالقىنا وشپەس مۇرا قالدىرعان اقىن 1976 -جىلى ومىردەن وزعان.
قازاقتىڭ تانىمال جازۋشىسى حامزا ەسەنجانوۆ مەشىن جىلى دۇنيەگە كەلگەن. ول 1908 -جىلى 25 جەلتوقساندا قازىرگى باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اقجايىق اۋدانىندا ومىرگە كەلگەن.
الماتى زووتەحنيكالىق- مالدارىگەرلىك تەحنيكۋمىن (1928)، الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن (بۇرىنعى قاز پ ي) بىتىرگەن (1933)، لەنينگرادتاعى (قازىرگى سانكت- پەتەربۋرگ) مەملەكەتتىك ونەرتانۋ ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا وقىعان (1934 - 1936) حامزا ەسەنجانوۆ جاستايىنان جاۋاپتى قىزمەتتەرگە ارالاسىپ، ەلدىڭ وركەندەۋىنە اتسالىستى.
ول قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى (1932 - 1933)، ك س ر و عىلىم اكادەمياسى قازاق فيليالىندا ادەبيەت پەن فولكلور سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى (1936 - 1937) قىزمەتتەرىن اتقارعان. 1937 -جىلدان قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنىڭ، كەيىن قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقارا ءجۇرىپ، قاز پ ي- دە ورىس ادەبيەتى تاريحىنان ساباق بەرگەن.
الايدا، 1937-38 -جىلدارداعى ستاليندىك قۋعىن- سۇرگىن ونىڭ دا جارقىن ارماندارىنىڭ جولىن كەستى، تاعدىرىن تالكەككە سالدى.
1938 -جىلى حامزاعا جالعان ساياسي ايىپ تاعىلىپ، سول كەزدەگى وزگە دە قازاق زيالىلارى باستان كەشكەن تەرگەۋ ارەكەتىندەگى قورلىقتاردى كورىپ، جازىقسىز سوتتالىپ، 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت بويعى ءومىرى تۇرمەدە ءوتتى. ەلگە ورالعان سوڭ، 1956 -جىلدان باستاپ شىعارماشىلىق جولعا بەت بۇردى. العاشقى تاراۋلارى اباقتىدا جازىلعان تۋىندىلارىن جارىققا شىعاردى. ح. ەسەنجانوۆتىڭ ەڭ ايگىلى شىعارماسى - «اق جايىق» تريلوگياسى. جازۋشىنىڭ تۋىندىلارى قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىندا ساقتاۋلى تۇر، ءبارى دە حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعىنا اينالدى.
قاسىرەتتى جىلداردىڭ اۋىر ازابىن تارتقان حامزا ەسەنجانوۆ 1974 -جىلى 5 -جەلتوقساندا الماتى قالاسىندا قايتىس بولعان.
قازاقتىڭ جالىندى اقىنى جۇبان مولداعاليەۆ 1920 -جىلى 5 -قىركۇيەكتە بۇرىنعى ورال وبلىسى (قازىرگى باتىس قازاقستان وبلىسى)، تايپاق اۋدانى، جىلاندى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
ورالدا اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكۋمىن (1940) ءبىتىرىپ، 1940-47 -جىلى كەڭەس ارمياسى قاتارىندا بولدى. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان.
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارعان.
ايگىلى «مەن قازاقپىن» پوەماسىنىڭ اۆتورى. 1986 -جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىستى بيلىككە قارسى ءسوز سويلەگەن العاشقى قالامگەر.
قازاق جاستارىن «ۇلتشىل» دەپ ايىپتاعان بيلىككە قارسى جۇبان مولداعاليەۆ: «مەن - قازاقپىن. ءوز حالقىمدى ماقتان ەتەمىن. ماعان ونىڭ كوپ قاتپارلى تاريحى قىمبات، ال ونىڭ بۇگىنگى كۇنى ودان دا قىمبات» دەپ تولعانا كەلىپ، بەيبىت شەرۋگە شىققان جاستاردى اياۋسىز جازالاعانداردىڭ ارەكەتتەرىن ايىپتاپ ءارى اشىنىپ تۇرىپ: «مۇنداي قورلىقتى كورگەنشە، كەشە وتان سوعىسى مايدانىندا ءولىپ كەتكەنىمنىڭ ءوزى ارتىق ەدى!»، - دەدى.
قازاقتىڭ اياۋلى ۇلى، جالىندى جىرلار جازعان اقىنى جۇبان مولداعاليەۆ 1988 -جىلى دۇنيە سالدى.
قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، تانىمال قالامگەر، قوعام قايراتكەرى شەرحان مۇرتازا ۇلى مۇرتازا 28 -قىركۇيەكتە 1932 -جىلى تۋعان. ول ەلىمىزدىڭ جوعارعى زاڭ شىعارۋ ورگانى - پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولدى، قازىر زەينەتكەرلىك جانە شىعارماشىلىق دەمالىستا.
قازاقتىڭ شەتەلدە جۇرگەن ايگىلى ازاماتىنىڭ ءبىرى - امانكەلدى تولەيەۆ. ول 1944 -جىلى 13 -مامىردا تۇركىمەنستاننىڭ كراسنوۆودسك (قازىرگى تۇركىمەنباشى) قالاسىندا ومىرگە كەلدى.
ا. تولەيەۆ كورشى رەسەي ەلىندەگى تانىمال ساياسي قايراتكەر، ەڭ ايگىلى ءارى وتە بەدەلدى گۋبەرناتور، تەحنولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى.
نوۆوسيبيرسك تەمىر جول ينجەنەرلەرى ينستيتۋتىن (1973)، قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىن (1989) بىتىرگەن. ەڭبەك جولىن 1964 -جىلى كەمەروۆ وبلىسىندا تەمىرجولشى بولىپ باستاعان ول قىزمەت جولىندا ۇلكەن بەلەستەردى باعىندىرىپ، شەبەر ۇيىمداستىرۋشى ءارى بەدەلدى باسشى رەتىندە كەمەروۆ وبلىسىنىڭ تىزگىنىن ءوز قولىنا الدى. 1997 -جىلدان بەرى كەمەروۆ وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى بولىپ كەلەدى. ءۇش رەت (1991, 1996, 2000) ر ف پرەزيدەنتتىنىڭ سايلاۋىنا قاتىستى.
ا. تولەيەۆ - «دولگوە ەحو پۋتچا» (1992)، «ۆلاست ۆ رۋكاح چەلوۆەكا ي... چەلوۆەك ۆ رۋكاح ۆلاستي» (1993)، «نا يزلوماح جيزني...» (1993)، «سەنا يلليۋزيي» (1995)، «وتەچەستۆو - بول مويا» (1995)، «سۋديتە سامي» (1996) اتتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى. رەسەيدىڭ، ۋكراينانىڭ، قازاقستاننىڭ، بەلارۋستىڭ، موڭعوليانىڭ كوپتەگەن وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان. قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن بىرنەشە مارتە كەلگەنىن دە ايتا كەتكەن ءجون.
2015 -جىلعى 13 -قىركۇيەكتە وتكەن كەمەروۆ وبلىسى گۋبەرناتورىنىڭ سايلاۋىندا امان تولەيەۆ تۇرعىنداردىڭ 96,76 پايىز داۋىسىنا يە بولدى.
1956 -جىلدىڭ 9 -جەلتوقسانى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ تۋعان كۇنى. ول - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 5- پرەمەر- ءمينيسترى، 2008-2014 -جىلدارى استانا قالاسىنىڭ اكىمى بولدى. قازىر - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس ءمينيسترى. ساياسات تانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
سيدنەي وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى (2000)، قازاقستاندىق جەڭىل اتلەت، سپرينتەرشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن سپورت شەبەرى ولگا ۆاسيليەۆنا شيشيگينا 1968 -جىلى 23 -جەلتوقسانىندا الماتى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازىر - پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى.
سيدنەي وليمپياداسىنىڭ جەڭىمپازى، قازاق سپورتىنىڭ جارىق جۇلدىزى بولعان بەكزات سەيىلحان ۇلى ساتتارحانوۆ 1980 -جىلى 4 -ساۋىردە تۇركىستان قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، قازاقستانعا ەڭبەك سىڭىرگەن سپورت شەبەرى، «بارىس» وردەنىنىڭ ءبىرىنشى يەگەرى بولدى.
2000 -جىلى 31 -جەلتوقساندا اۆتوكولىك اپاتىنان قازا تاپتى.
اۋىر اتلەتيكا بويىنشا قازاق حالقىنان شىققان تۇڭعىش الەم چەمپيونى جاسۇلان قىدىربايەۆ 1992 -جىلى 28 -قىركۇيەكتە الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى، سارىجاز اۋىلىندا تۋعان. ول 2014 -جىلى الماتى قالاسىندا وتكەن اۋىر اتلەتيكادان الەم چەمپيوناتىندا التىن مەدالعا قول جەتكىزدى.
ال 2004 مەشىن جىلى دۇنيەگە كەلگەن قازاقتىڭ ۇل-قىزدارى دا ءبىلىم مەن عىلىمدا، ونەر مەن سپورتتا، بيلىك پەن ساياساتتا ۇلكەن بەلەستەردى باعىندىرىپ، تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى جولىندا قىزمەت جاسايدى دەگەن سەنىمىمىز مول. 2016 مەشىن جىلى دۇنيەگە كەلەتىن سابيلەر دە ەل سەنىمىن اقتايتىن ازاماتتار بولۋىن تىلەيمىز!
اۆتور: ايدىن بايمەن
