مايرا مۇحامەد قىزى: ومىرلىك قاعيدام - ىزدەنگەن ىزدەگەنىن تابادى

استانا. قازاقپارات -  بەيجىڭدە ءان ساباعىنىڭ مۇعالىمى ون جىلدىڭ اراسىندا اتا جۇرتىنا ورالىپ، قازاق وپەراسىنىڭ «پريمادونناسىنا» اينالىپ قويماي، الەمنىڭ ەڭ مارتەبەلى ساحنالارىنىڭ ءبىرى -  پاريجدىڭ «گراند وپەرا» تەاترىنىڭ سوليسى اتاندى.

  ءوز ومىرىندەگى ەڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرى مەن وكىنىشتەرى، باسىمدىلىقتارى مەن السىزدىكتەرى، ماقساتتارى مەن ارماندارى جايلى ءانشى «ايقىن» گازەتىنە اشىپ ايتقان ەدى.  

استاناعا جول

- استاناعا ونىڭ ىزعارلى اۋا رايىنا قاراماي، نەگە ءدال قازىر «استانا وپەراعا» كەلۋگە شەشىم قابىلدادىڭىز؟

- ەلباسى شاقىرعان سوڭ، قالاي باس تارتامىن؟! ونىڭ ۇستىنە استانا - مەن ءۇشىن ارمان قالا. جاڭا ۇيگە كىرگەن ادامنىڭ كوڭىل كۇيى كەرەمەت بولادى عوي، سول سياقتى جاڭا تەاتر، جاڭا ورتا، جاس ەنەرگيا مەنى شابىتتاندىرادى. تەاتردا ءان سالعانىما جيىرما جىل بولسا، ەندى جاڭا تىنىسىم اشىلىپ، الداعى جيىرما جىلدا وسىندا ونەر كورسەتەمىن دەپ ويلايمىن.

- ال نەنى وزگەرتكىڭىز كەلەر ەدى؟

 -  «استانا وپەرا» عيماراتتىڭ ادەمىلىگى، زاماناۋي تەحنيكالىق قوندىرعىلارى ارقىلى الەمدەگى ۇزدىك بەس تەاتردىڭ قاتارىنا كىرگەن. دەگەنمەن، شەتەلدەردە تەاتر تۋرالى ءسوز بولعاندا ەڭ الدىمەن: «وندا كىمدەر ايتادى؟ كىمدەر كەلىپتى؟» دەپ سۇرايدى.

 وپەرا، بالەت -  ونەردىڭ بيىك شىڭى عوي. حالىقتىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، تەاتر ءار ايماقتاردان قويىلىمداردى تاماشالاۋعا ادامدار اعىلاتىن ورىنعا اينالسا دەپ ارماندايمىن.

- ءسىز ازىرگە «گراند وپەرادا» سوليست اتانعان جالعىز قازاقستاندىق ەكەنسىز. فرانسۋز جانە قازاقستاندىق تەاترلار اراسىندا ايىرماشىلىق بار ما؟

- فرانسيانىڭ بەس عاسىرعا جۋىق وپەرا تاريحى بار. بىزدەگى، ماسەلەن، «استانا وپەراعا» بار- جوعى ءۇش جىل بولدى. سوندىقتان ارينە، سالىستىرۋعا كەلمەيتىن جاعدايلار بار. «گراند وپەرا»، «مەتروپوليتەن وپەرا» سياقتى ۇلكەن تەاترلاردا بارلىق جاعداي انشىلەر ءۇشىن جاسالعان. ءار قويىلىمداعى ءۇزىلىس- 20-30 مينۋت، بۇل ۋاقىتتا ءانشى اسىقپاي كەلەسى بولىمگە دايىندىق جاساي الادى. بىزدەگى 15-20 مينۋتتىق ۇزىلىستە ارتىستەر كيىمدەرىن ارەڭ اۋىستىرىپ ۇلگەرەدى.

«گراند وپەرادا» ءبىر ءانشىنىڭ ارتىنان ون ادام جۇگىرەدى. مىڭداعان قىزمەتشىلەردى كيىمدەرىنە عانا قاراپ اجىراتۋعا بولادى. بارلىعى سوڭعى تەحنيكامەن جابدىقتالعان. قازىر «استانا وپەرانى» دا الەمدىك دەڭگەيگە ساي دەۋگە بولادى. سوعان كەلە جاتىرمىز. استاناعا كوشۋىمنىڭ ءبىر سەبەبى - الەمدىك تالاپقا ساي ونەر ورداسىندا جۇمىس ىستەۋ.

 كەڭەس داۋىرىنەن كەلە جاتقان كونە تەاترلارداعى جاعىمسىز ءۇردىس -  قويىلىم بولسا، انشىلەردى تالاستىرىپ قويادى. ال مۇندا كەلىسىم شارتتىق جۇيە قالىپتاسا باستاعان. ءانشى الدىن الا قانداي قويىلىمعا قاتىساتىنىن ءبىلىپ، سوعان ءبىر اي بۇرىن ازىرلىك جاسايدى. شەتەلدىك تەاترلاردا 2-5 جىل بۇرىن كەلىسىمشارت الىنىپ، رولگە دايىندىق باستالادى. ال ساحناعا شىعار كەزدە تەك: «Enjoy!»  (ءلاززات ال!) دەيدى. ياعني ساحنادا ءانشى ەركىن، ەش قيىندىقسىز، راحاتتانىپ ونەر كورسەتەدى. 

تاجىريبە مەن ابىروي «قاسىقتاپ» جينالعان...

- كەيدە ءبىزدىڭ وپەرا انشىلەرىنە ارتيستىك شەبەرلىك، شىنايىلىق، سەزىم جەتىسپەي جاتاتىن سياقتى كورىنەدى. كەزىندە ماريا كاللاس انشىلىك شەبەرلىگىنەن گورى ارتيستىلىگى، ساحنادان تىڭدارمانىن باۋراپ الاتىن حاريزماسى ارقىلى اڭىزعا اينالدى ەمەس پە؟ ايتپاقشى، ءسىز دە ارتيستيزم ءۇشىن حالىقارالىق جۇلدەگە يە بولعانسىز.. .

 -  ماريا كاللاس ءومىرى -  ءاربىر وپەرا ءانشىسى ءۇشىن دارا جول. ول ءوزىنىڭ داۋىسىنا كوڭىلى تولماي، ونى كۇيىپ قالعان ءسۇتتىڭ يىسىنە ۇقساتقان. ءبىراق ونىڭ ساحنادا وبرازدى بەرۋدەگى شەبەرلىگى، حاريزماسى تەڭدەسسىز. ول ساحنادا وينامايدى، مۋزىكانى جاسايدى. ونىڭ عاجاپتىعى سوندا -  ءوزى ورىندايتىن شىعارمانىڭ ءاربىر نوتاسىن تەرەڭ بىلەدى. سوندىقتان ول مۋزىكانىڭ ىشىنە كىرەدى، ال مۋزىكا ونى ساحناداعى بەينەنى جاساۋعا جەتەلەيدى.

قازىرگى جاستارداعى ەڭ ۇلكەن كەمشىلىك -  مۋزىكالىق شىعارمانىڭ نوتاسىن جاقسى مەڭگەرمەۋىندە. ءتىپتى كەيبىر ارىپتەستەر رەجيسسەرلەر قويىلىمدى قويايۋعا كەلگەندە، نوتالارىن كوتەرىپ جۇرەدى. ال نوتانى قانىق بىلمەي، مۋزىكانى مەڭگەرمەي، وبرازعا كىرۋ مۇمكىن ەمەس. مەن ءبىر وپەراعا دايىندالعان كەزدە، ەڭ الدىمەن مۋزىكاسىن تىڭدايمىن. سول وبرازدى ۇزدىك سومداعان ونداعان انشىلەردىڭ بەينەتاسپالارىن قارايمىن. قازىرگى بار بايلىعىم -  ۇيىمدەگى ەكى جۇزدەن ارتىق وپەرالاردىڭ بەينەتاسپالارى. سولاردى زەرتتەي وتىرىپ، ءوزىمنىڭ اجارىم، ۆيولەتتام قانداي بولۋى كەرەكتىگىن تۇسىنەمىن. ءبىراق كەيدە سونداي ءبىر ىشكى تۇيىنمەن، ەرەكشە سەرپىلىستە ساحناعا كەلگەندە، رەجيسسەر ءوزىنىڭ ايتقانىن العا تارتىپ، كوڭىلدى سۋ سەپكەندەي باسادى. ماسەلەن، «اباي» وپەراسىندا مەن اجاردىڭ زاردى قازاقي داستۇرىمەن شاشىن جايىپ جىبەرىپ وتىرىپ ايتۋى كەرەك دەسەم، شەتەلدىك رەجيسسەر ءوزىنىڭ ۇعىمى بويىنشا قويعىسى كەلەدى.

- ءسىز ويناعان سول رولدەردىڭ ىشىنە وزىڭىزگە ەڭ جاقىنى قايسىسى؟

 -  ءبىر وپەرادا ءبىر بالا تاپقانداي كۇش كەتەدى. انانىڭ ون بالاسى بولسا دا، بىرەۋىن جاقسى كورىپ، ەكىنشىسىن جەك كورە المايدى. سول سياقتى ءاربىر ءرولىم ماعان ىستىق! ويتكەنى ونىڭ ءارقايسىسىنا جانىمدى سالدىم، جۇرەگىمدى بەردىم. وپەرادا ءاربىر ءانشىنىڭ مۇمكىندىگىنە، داۋىس دياپازونىنا قاراپ، رەپەرتۋار بولىنەدى. دەگەنمەن، جاس ۇلعايا 18-20 جاستاعى قىزداردىڭ رولىنەن كەتىپ، كەڭىرەك، دراما سوپرانوعا وزگەرىپ وتىرادى.

- داۋىس جاسپەن بىرگە وزگەرە مە؟

- ارينە. اسىرەسە، ايەل ادام بوسانعاننان كەيىن گورموندارى وزگەرىپ، تامىرلارى كەڭەيەدى. بالا ەمىزىپ ءجۇرىپ تە، شەتەلدەردە «تراۆياتا» وپەراسىنداعى ۆيولەتتانى ورىندادىم. سوندا داۋىسىم دراما سوپرانوعا اۋىسىپ كەتتى مە دەپ تاڭعالدىم. تىنىسىم كەڭەيىپ، داۋىسىم جۋانداپ كەتكەندەي كورىندى. سوسىن اقىرىنداپ، بۇرىنعى داۋىسىما قايتا كەلە باستادىم. ءبىراق جاستاۋ كەزىمدەگى «ريگولەتتاداعى» دجيلدانى، «لۋچيانى» ايتتىم. جاس كەلە رەپەرتۋار وزگەرگەنىمەن، داۋىس تەمبرى قالادى دەپ ويلايمىن.

- ونەردە دە جاستىقتىڭ ءوز ارتىقشىلىعى بولعانى عوي؟

 -  پلاسيدو دومينگوعا جۋرناليستەر قازىرگى جاستاردىڭ مۇمكىندىگى مول، كەرەمەت داۋىستارى بار ەكەنىن ايتىپ، سۇراق قويعان ەكەن. سودان ول: «مەن وزىمدەگى تاجىريبەنى ەشقانداي جاستىققا ايىرباستامايمىن. ءومىر بويى ىزدەنسە دە، ءدال مەندەگى تاجىريبەنى جيناي الا ما؟!» دەپتى. تاجىريبە مەن ابىروي ماڭداي تەرمەن «قاسىقتاپ» جينالعان. كەيدە جاستارعا قىزىعا قارايمىز، ءبىراق تاجىريبەگە كەلگەندە، جەتىڭكىرەمەي جاتاتىنى دا راس.

- «استانا وپەرادا» وزىڭىزگە جاڭا كەيىپكەرلەر اشاسىز با؟

 -  دونيتسەتتيدىڭ «پولك قىزى» وپەراسىندا ءماريدىڭ قيىن ءارى قىزىق پارتياسى بار. ءبىراق ونداعى ءبىر كۇردەلى ماسەلە -  بۇل وپەرا دا تەنور داۋىسىن شارىقتاتىپ، توعىز رەت دونى الۋى كەرەك. بۇل -  وتە كۇردەلى! ءبىر دونى الۋ ءۇشىن تەنورلار قورقىپ، جۇگىرىپ كەتەدى. سوندىقتان بۇل پارتيانى ورىنداۋ-  تەنور ءۇشىن ءتىرى باۋىزدالعانمەن بىردەي. ەگەر مەدەت شوتابايەۆ، مەيىر باينەشوۆ سياقتى تەنورلارىمىز جۇرەكسىنبەي، ايتا الاتىن بولسا، قويۋعا بولادى. ويتكەنى وسى وپەراعا قاتىستى تەنورمەن قيىندىق بارلىق الەمدىك تەاترلاردا كەزدەسەدى. كەرەمەت ءبىر تەحنيكا، كۇشتى داۋىس كەرەك. سوسىن «دون پاسكۋالە» دەگەن كومەديالىق وپەرادا نورينانى ايتقىم كەلەدى. وعان دا تەنور تاپشى. قازىر «تاياق تاستاساڭ، سوپرانوعا تيەدى». ال مىقتى تەنور الەمدە ۇلكەن سۇرانىسقا يە.

- ءوزىڭىز ارمان ەتەتىن ءرولىڭىز بار ما؟

 -  باياعىدا ماريا كاللاس ايتقان «مەدەيانى» ورىنداعىم كەلەدى. ونى ايتۋ ءۇشىن وتە كۇشتى اكتريسا بولۋ قاجەت. ونى كەرەمەت ايتىپ شىعاتىنىما سەنەمىن. بۇل وپەرادا انا بالاسىن قىزعانىشتان ورتەپ جىبەرەدى. پسيحولوگيالىق جاعىنان كۇردەلى درامالىق شىعارما. وعان جاس ۇلعايعان شاقتا بارۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. «اننا بولەين» دا -  جاقسى وپەرا. ساحنادا حانشايىم، پاتشايىمداردى سومداعىم كەلەدى. وتە ءبىر تاكاپپار دا قاتىگەزدەۋ، جانى ماحابباتقا تالاي كۇيگەن، قايراتتى دا، مىنەزدى رولدەردى ويناۋدى ارماندايمىن. سوعان ءوزىم كەلە جاتقان ءتارىزدىمىن. 

پريمادوننا دەگەن ات جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى

- الەمنىڭ تالاي ساحناسىنا ونەر كورسەتتىڭىز. سونىڭ ىشىندە ەرەكشە ەسىڭىزدە قالعانى قانداي؟

- امەريكادا ايرىقشا جىلى قابىلدادى. 2005 - جىلى «ۆاشينگتون وپەرادا» ايتقان كەزدە، كورەرمەندەر ۇزاق قول شاپالاقتاپ تۇردى. 2006 -جىلى فرانسيادا «ماحاببات ءشارباتى» وپەراسىندا كورەرمەندەر ورىندارىنان تىك تۇرىپ، ون بەس مينۋتتاي قول سوقتى. فرانسيانىڭ ونشاقتى قالاسىن وسى وپەرامەن ارالادىم. ادينانىڭ ءرولىن كوپ ورىنداپ، ونى وزىمە ابدەن ءسىڭىرىپ العانمىن. سودان كەيىن «گراند وپەرا» تەاترىندا «بوگەما» وپەراسىندا ميۋزەتتانى ايتتىم. ونى دا كوپشىلىك جاقسى قارسى الدى.

- ءرولدىڭ جاقسى شىعۋىنا نە ماڭىزدىراق: تەحنيكالىق شەبەرلىك پە، دايىندىق پا، الدە كوڭىل كۇي مە؟

- كەيدە ءبىر كىشكەنتاي ءرولدى رەجيسسەر وتە تاماشا ەتىپ شىعارادى. مىسالى، شەكسپيردىڭ «جازعى تۇندەگى ءتۇس» دەگەن وپەراسىن قويعان كەزدە، ءبىر- ەكى قىزىقتى كىشكەنتاي ءرول بار. سولاردى ويناعان انشىلەردى حالىق ىزدەپ كەلىپ، گۇلدەرىن بەرىپ، قولتاڭبا الىپ جاتادى، باستى رولدەگىلەر سولاردىڭ كولەڭكەسىندە قالادى. كەيبىر وپەرالاردىڭ كوستيۋمدەرى كەرەمەت بولادى. مىسالى، موتسارتتىڭ «سيقىرلى فلەيتاداعى» ءتۇن پاتشايىمى ايدىڭ ىشىنەن شىققان كەزدە كورەرمەندەردى تاڭ تاماشا قالدىرادى. كوپشىلىك ءدال سول كورىنىستى تاماشالاۋ ءۇشىن بارادى. «اباي» وپەراسىنىڭ كوستيۋمدەرى قانداي كەرەمەت! كورەرمەندەر ەڭ الدىمەن وپەراداعى كوستيۋمدەر مەن دەكوراتسيانى ايتىپ جاتىر.

 سوسىن، ارينە، كوپ نارسە كوڭىل كۇيگە بايلانىستى. ءومىر ءسۇرۋدىڭ ماقساتى-  كوڭىل كۇيدە. ءانشى العاشقى نوتادان مۋزىكاعا بەرىلىپ، كوڭىل كۇيمەن ايتقان كەزدە كورەرمەندى ەرىكسىز باۋراپ الادى. جاندى مۋزىكانىڭ ءبىر قاسيەتى -  ءانشى جۇرەكپەن بەرەدى، كورەرمەن ونى قايتارادى، وندا جاڭا كوڭىل كۇيگە عانا ەمەس، جاڭا وي پايدا بولادى. تەاتردىڭ قۇدىرەتى -  وسىندا.

- كىتاپتى جازاتىن جازۋشى بار، ءبىراق ونى تۇسىنەتىن وقىرمان كەرەك. قازىرگى كورەرمەنگە كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- ارينە، ءبارى دەڭگەيگە بايلانىستى. قويىلىمعا كەلگەن كورەرمەننىڭ باسىنان نە ءوتتى، ول ءوزى قانداي ادام؟ سول سياقتى ءبىر كورەرمەن كوستيۋمگە قىزىعادى، ەكىنشىسى وركەسترگە قاراپ وتىرادى. اركىمنىڭ تالعامى - بولەك.

- ال قازاقستاندىق اۋديتوريانىڭ ەۋروپالىقتان وزگەشەلىگى بار ما؟

 -  بارلىق جەردە تىڭدارمان بىردەي. ولاردىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الۋ انشىگە، ديريجەرگە بايلانىستى. سوسىن «پريمادوننا» دەگەن ۇعىم بار. ءار وپەرادا ءبىر جەتەكشى بولادى. مىسالى، بىزگە دومينگو كەلسە، بويىمىزعا قان جۇگىرىپ، رۋحىمىز كوتەرىلىپ، ءوزىمىزدى جاقسى جاعىنان كورسەتۋگە تىرىسامىز. نەگە تەاترلار قىرۋار اقشاعا جۇلدىزدار شاقىرادى؟! ماسەلەن، شەتەلدە مەن دە كىممەن ايتاتىنىمدى سۇرايمىن. ۆاشينگتوندا ميرەللا فرەنيمەن قاتار ءان سالاتىنىمدى بىلگەندە، ءبىر جىل بويى تولقىپ، قاسىنا بارعاندا تامسانا قاراۋمەن بولدىم. ول -  ءبىز ءۇشىن كۋمير عوي. ءتىرى اڭىزبەن ساحنادا ءان سالۋ-  ءار ءانشى ءۇشىن باقىت. بيبىگۇل تولەگەنوۆامەن بىرگە ايتسام، «بيبىگۇل اپا!» دەپ قۋانىپ، سول كىسىنىڭ قالاي دايىندىق جاسايتىنىن كورىپ، ودان نە ۇيرەنۋگە بولاتىن ىزدەر ەدىم. قازىر «پريمادوننالار زامانى وتكەن» دەپ جاتادى. ءبىراق ونىمەن كەلىسە الامايمىن. «الدىڭعى دوڭگەلەك قالاي اينالسا، سوڭعى دوڭگەلەك سولاي جۇرەدى». پريمادونناعا قاراپ باسقا انشىلەر بوي تۇزەيدى.

- ءسىزدى دە قازاقستاندىق باسىلىمدار «پريمادوننا» دەپ جازادى عوي.. .

- ەگەر سولاي ايتسا، سوعان لايىق بولۋعا تىرىسامىن. پريمادوننا دەگەن اتتى ارقالاپ ءجۇرۋ - ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. بۇل جاڭا مىندەتتەر جۇكتەيدى. كوڭىل كۇيىڭ بولماسا دا، سىرقاتتانىپ تۇرساڭ دا، ساحناعا شىعۋ كەرەك. ساحنانىڭ ءبىر قۇدىرەتى - ادامداردى ەمدەيدى. تەاتردا بىرنەشە ساعات ءان سالعاندا تىنىسىم اشىلىپ، اۋىرعانىمدى دا ۇمىتىپ كەتەمىن. ۇيگە ءان سالىپ ورالامىن. ءتىپتى كوڭىلىم قۇلازىسا دا، مۋزىكا تىڭدايمىن. مۋزىكا لەزدە مەنى جازادى. مۋزىكا مەنى جىلاتادى. كوڭىلىمدى سىندىرىپ، جۇرەگىمدى ەزىپ جىبەرەتىن بىرنەشە اۋەن بار.

- قانداي؟

 -  ۆانگەليس دەگەن زاماناۋي كەرەمەت كومپوزيتور بار. ونىڭ ءار شىعارماسى عاجاپ! سونىڭ «دۇعا» دەگەن مۋزىكاسىن تىڭداسام بولدى، ونە بويىم قالتىراپ، كوز جاسىما ەرىك بەرەمىن. جانىمدى زار قاقساتادى. ريحارد شتراۋستىڭ «تاڭى» جۇرەگىمدى ەلجىرەتىپ، ونە بويىمدى بوساتىپ جىبەرەدى. سوسىن قۋانتاتىن مۋزىكالار دا بار. كوڭىل كۇيىم بولماسا، ۇيدە سولاردى تىڭدايمىن.

جەلكەدەن ۇنەمى «ۇيات» دەگەن ءبىر نارسە تارتىپ تۇرادى...

- ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا قاتتى قۇلازىپ جۇرگەن كەزدە ءبىر وپەراعا بارىپ، سەرپىلىپ، ءتىپتى ءومىرىڭىزدى وزگەرتىپ جىبەرگەنىڭىزدى ايتىپ ەدىڭىز.. .

 -  ول كەزدە ناعىز دەپرەسسيادا جۇرگەن ەدىم. قىتايدا ءان ساباعىنان التى جىل مۇعالىم بولدىم. ال مەنىڭ ساحناعا شىعىپ، ءان سالعىم كەلەدى. بەيجىڭدە تەاترلاردا انشىلەر قابىلداۋ ءۇشىن شەك قويىلعان. وعان كىرۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە ءانشى قۇربىلارىمنىڭ  ءبىرى تەلەفون شالدى. ونىمەن بۇرىن بەيجىڭدە كەشكە قاراي ءان سالۋعا بىرگە جاتتىعاتىنبىز. ول جوعارى نوتالارعا شىعا المايتىن، مەن ءتورتىنشى اكتاۆاداعى مي، ليا، بي مولعا شىعىپ، تاڭ قالدىراتىنمىن. سودان كەيىن ول يتالياعا بارىپ، وپەرا انشىلەرى كونكۋرسىنان ءبىرىنشى جۇلدە الىپ كەلىپتى.

 ارتىنشا بەيجىڭ وپەرا تەاترىندا «تراۆياتاعا» قاتىسىپ، سونى تاماشالاۋعا مەنى شاقىرىپتى. ول كەزدە قاتتى كۇيزەلىستە جۇرگەنمىن، قويىلىمدى كورىپ وتىرىپ، اعىل- تەگىل جىلادىم. قاسىمدا وتىرعان ادامدار: «اۋىرىپ قالدىڭىز با؟ » دەپ سۇراپ جاتىر.. . بۇل ءبىر جاعىنان قاتتى سوققى بولسا، ەكىنشى جاعىنان دەپرەسسيادان شىعۋىما كۇش بەردى. ەرتەسىندە كۇيەۋىمە قايدا بولسىن، ءان سالعىزسا، افريكاعا دا كەتۋگە دايار ەكەنىمدى ايتتىم. اقىرى الدىمەن ماسكەۋگە، سوسىن الماتىعا كەلدىك. بۇل 1991 -جىلدىڭ قاڭتار ايى ەدى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك الماعان. سودان ەلگە قايتا ورالىپ، 1994 - جىلى قازاقستانعا تۇبەگەيلى كوشىپ كەلدىك.

- قازاقستانداعى العاشقى ءرولىڭىز ەسىڭىزدە مە؟

 -  مىنا سايكەستىكتى قاراڭىزشى، سول قىتايداعى قۇربىم ويناعان «تراۆياتا» وپەراسىمەن الماتىداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ساحناعا شىقتىم. سوندا اريانى بۇكىل جان تانىممەن بەرىلىپ، بارىمدى سالىپ ورىنداعانىم سونشالىقتى، قولىمدا ۇستاعان بوكالدى لاقتىرىپ كەلىپ جىبەرىپپىن. ەكى جاعىمدا جاسى دا، ەگدەسى دە بار، كوپ ارتىستەر: «قىتايدان كەلگەن قىز قالاي ايتادى؟»  دەپ قاراپ تۇرعان. ول كەزدە ەشكىمدى تانىمايمىن، ورىس ءتىلىن بىلەيمىن، ەشكىممەن سويلەسپەيمىن دە. ءبارى اڭتارىلىپ قالعان. دەكوراتسيادا ىستەيتىن ارىپتەسىمنىڭ: «مىنانى قاراڭدار، بوكالدى مايىستىرىپ جىبەردى، مىنادان بىردەڭە شىعادى!» دەپ ازىلدەگەنى ءالى ەسىمدە. ىشتەگى بۋىرقانعان ۇمتىلىس، قۇشتارلىق، تىلەك -  ءبارى ءبىر- اق شىققان عوي.

- ءسىز قىتايدان كەتۋگە شەشىم قابىلداي وتىرىپ، تاعدىرىڭىزدى وزگەرتتىڭىز. تاعدىر، ساتتىلىك دەگەنگە سەنەسىز بە؟ الدە بارلىعى ادامنىڭ قولىندا ما؟

- كەشە تۇندە مەنى ءبىر ويلار مازالاپ، تۇنگى ۇشكە دەيىن كوز ىلمەدىم. ومىردە كوپ قاتەلىك جىبەردىم. سول قاتەلىكتىڭ بارلىعى جاستىقتان بولدى دەپ ويلايمىن. ءبىراق سول قاتەلىكتەر اقىلدى بولۋعا جەتەلەيدى. ومىردە وتە كوپ جاقسى ادامدار كومەكتەستى. ءبىراق سونىڭ قادىرىن ءبىلىپ، ساتتىلىكتى ۇستاۋىم كەرەك ەدى. مەن ءوز تالانتىما عانا سەندىم، قاسىمداعى كوپ ادامنىڭ جاقسىلىعىن ەلەۋسىز قالدىردىم. تالانت - ءبىر ماسەلە، مۇمكىندىكتى پايدالانۋ - ەكىنشى ماسەلە. ماعان كومەكتەسكەن ءبىر ادامنىڭ ءسوزى ماڭگى ساباق بولىپ قالدى: «مايرا، بالىقتىڭ ەتىن كوپ جە!» دەدى. فرانسۋزداردىڭ سونداي ماقالى بار. «بالىقتى كوپ جە، جادىڭ مىقتى بولادى، جاقسىلىقتى ۇمىتپاي ءجۇر» دەگەندى بىلدىرەدى. سول كەزدە جاستىقتىڭ بۋىمەن ونىڭ ءسوزىنىڭ استارىنا ءمان بەرمەدىم. ەگەر سول سوزدەردىڭ ءمانىسىن دەر كەزىندە تۇسىنگەندە، كىم بىلەدى، قازىر الەمدى ارالاپ جۇرەر مە ەدىم.

- قايدا وتىرار ەدىڭىز؟

 -  نيۋ- يوركتەگى «مەتروپوليتەن- وپەرادا»، لوندونداعى «كوۆەنت- گاردەندە»! ءومىرىم باسقاشا بولار ەدى. الەمدىك دەڭگەيدە ونەر كورسەتەر ەدىم.

- سوندا تالانتتان جوعارى تاعى ءبىر نارسەلەر كەرەك بولعانى عوي؟

 -  مەنىڭ ومىرىمدەگى كەدەگىلەرىم «ۇيات بولادى»، «باسقالاردى مازالامايىنشى»، «ءوز تالانتىممەن الىپ شىعامىن عوي» دەگەن تەجەۋىش ويلار بولىپتى. مەن كومەك قولىن سوزعان ادامداردان ايىرىلماۋىم كەرەك ەكەن. ونەردە ۇيالماۋ، ءتىپتى كەيدە بەتسىز، ءبىربەتكەي بولۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەندى ءتۇسىنىپ وتىرمىن. جاس ۇلعايعاننان كەيىن اقىل ەندى كىرىپ جاتقان سياقتى. «بۇيىرتقانى وسى شىعار» دەپ تاعى ءوزىمدى ۋاتىپ قويامىن.

- دەگەنمەن، ومىرىڭىزدە ەكى رەت باسقا ەلدەرگە، الدىمەن قازاقستاندى، ودان كەيىن فرانسياعا بارىپ، ءوز تالانتىڭىزبەن كوپشىلىكتى مويىنداتتىڭىز. ءسىزدىڭ تابىسقا جەتۋدەگى ەڭ باستى قاسيەتىڭىز قانداي؟

- ەڭبەكقورلىق. ەڭبەكقورلىق مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىراق ەڭبەكقورلىق بەرگەن مۇمكىندىكتىڭ مۇمكىندىگىن ودان ءارى قولدانباسا، سول ورىندا تۇرىپ قالۋعا بولادى. كەرەك ۋاقىتتا كەرەك ورىندا بولۋ. قاجەتتى ادامدارمەن تانىسىپ، كەرەك كەلىسىمشارتتارعا دەر كەزىندە قول جەتكىزۋ. ومىردە بەرىلەتىن مۇمكىندىك پايدالانىلماسا، قايتىپ ورالمايدى. جەلكەدەن ۇنەمى «ۇيات» دەگەن ءبىر نارسە تارتىپ تۇرادى.

- ال ءسىز سياقتى دارىنى مەن ەڭبەگىنە سەنەتىن جاس ونەرپازدارعا نە اقىل ايتار ەدىڭىز؟

 -  قازىرگى جاستار وتە اقىلدى. ولار مەنەن اقىل سۇرامايدى (كۇلەدى). اقىل سۇراماعان ادامعا نە اقىل ايتا الامىن؟

- اۋىلدا سىزگە ۇقساعىسى كەلەتىن قانشاما جەتكىنشەكتەر بار؟

- ومىرلىك قاعيدام - ىزدەنگەن ادام ىزدەگەنىن تابادى. بۇگىن بە، ەرتە مە، كەش پە، ءبارى ءبىر تابىلادى. ارمان جوعالماۋى كەرەك. ەڭ باستىسى ارمان انىق قويىلسا، ءبارى سوعان جەتەلەيدى. كەيدە ءوز ومىرىمە قاراپ وتىرسام، كوپ ادامدار كەزدەيسوق كومەكتەسىپ، اقىرى ءبارى جابىلىپ «گراند وپەراعا» جەتكىزىپتى. العاش پاريجگە بارعاندا، تيرۋمف اركاسىنا بارىپ بەكىنگەنىم ەسىمدە: «ناپولەون، سەن كەزىندە جەڭىسپەن وسىندا كەلىپ ەدىڭ عوي. ال مەن ەندى پاريجدى باعىندىرامىن!» «گراند وپەرانىڭ» تابالدىرىعىن اتتاعاندا كەلگەن العاشقى وي: «مەن وسىندا ءان سالامىن!». قازاننان كەلگەن رۋدولف نۋرييەۆ پاريج تەاترىن «جاۋلاپ» العان. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن سونىڭ رەپەرتۋارى قويىلادى. مىنە، ول ارماندادى، باردى، قويدى، جەتتى. ارماندارىم كوپ. ەگەر قولداۋشىمىز بولىپ، يتەرىپ جىبەرسە، مەن دە جۇگىرىپ كەتەر ەدىم.

 ءبىراق ونەردىڭ قىزىعىن قۋىپ، جاس كەزىمدە انا بولا المادىم. قىرىق جاستان اسقاندا انا اتانىپ، اياق- قولىمدى ەندى جيناپ وتىرمىن. بۇل دا ماعان وڭاي سوقپادى. ءبىراق انا بولۋ باقىتىنا يە بولدىم، ءومىردىڭ ءمانىن ءتۇسىندىم. قازىر بالاما جانىمدى دا، قولىمداعى بار مۇمكىندىگىمدى دە بەرە الامىن.

 كەيدە جوعارىدا ءبىر كۇش مەنى جەتەلەپ «ەندى مىنانى، ەندى مىنانى كور» دەيتىندەي كورىنەدى. قازىرگى تۇرىپ جاتقان ءۇيىمنىڭ ءدال قاسىندا مەشىت بار. ءار جۇما سايىن نامازعا قاتىسىپ، اللاعا قۇلشىلىق ەتەمىن. اللادان باسقا كومەكشىم قالعان جوق. جاندى دا، داۋىستى دا، كۇتپەگەن يگىلىكتى دە اللا بەردى. ماعان بارلىعى، دارىگەرلەر دە، عالىمدار دا: «بالاڭ بولمايدى» دەگەن. ءبىراق اللا ماعان بالا بەردى. جىل وتكەن سايىن اللاعا دەگەن سەنىمىم ۇلعايىپ بارادى. مۇمكىن بىرەۋ مەنى ءدىنشىل بولىپ كەتتى دەر. ولارعا: «اللا مەنى جۇماققا ما، توزاققا ما، قايدا جىبەرسە دە، رازىمىن» دەپ جاۋاپ بەرەمىن. ءبىراق بۇل دۇنيەدەگى مىندەتىم -  اللاعا قۇلشىلىق ەتۋ جانە بالامدى يماندىلىققا تاربيەلەۋ.

 قالعان ءومىرىمدى «استانا وپەراعا» ارناپ، ارماندارىم وسىندا ورىندالادى دەپ سەنەمىن. قازاقستانعا كەلگەندە ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا ءۇش جىل بولعان، ەندى «استانا وپەرانىڭ» اشىلعانىنا ءۇش جىل تولىپ وتىر. مۇنى ءبىر جاقسىلىقتىڭ نىشانى دەپ قابىلدايمىن.

- جاڭا جىلدان نە كۇتەسىز؟ قانداي ارماندارىڭىز بار؟

 -  قازىر مەن العاشقى كىتابىمدى جازىپ جاتىرمىن. ءبىر جازىپ، ءبىر جىلاپ، كىتابىمدى ءالى بىتىرگەن جوقپىن. كەلەسى جىلى الدىمەن قازاقشا، ودان كەيىن ورىس تىلدەرىندە جارىققا شىعادى. اعىلشىن، قىتاي تىلدەرىنە اۋدارىلۋى مۇمكىن. وندا قىرىق جىلدا ايتىلماعان اڭگىمە، جارىققا شىقپاعان فوتوسۋرەتتەر بولادى.

 ەندى ونەرگە قايتىپ كەلدىم. ەندىگى قىرىق جىلىم «استانا وپەرامەن» تىعىز بايلانىستى بولادى دەپ سەنەمىن. ارماندارىم كوپ. قازاق تاريحىندا ىستەلمەي جاتقان جۇمىستار بار. ولاردى ايتىپ ەمەس، ىسپەن كورسەتكىم كەلەدى. سول كەزدە ولاردى «ارمانىمنىڭ ءبىرى وسى بولاتىن» دەپ ايتاتىن بولامىن.

سۇحباتتاسقان ايجان كوشكەنوۆا

«ايقىن» گازەتى