تەڭگەنىڭ تاعدىرىن تارازىلاعاندا

استانا. قازاقپارات - بۇگىندە ەل اۋزىنا ەڭ ءجيى تۇسەتىن ەكى تاقىرىپ بولسا، ءبىرى - باعام، ءبىرى - باعا.

جاياۋ كەتىپ بارا جاتقان جۇرگىنشى دە، كولىك تىزگىندەپ بارا جاتقان جۇرگىزۋشى دە موينىن سوزىپ، جول بويىنداعى ۆاليۋتا باعامى كورسەتىلگەن تاقتايشاعا ءبىر قاراپ وتپەسە، كوڭىلى كونشىمەيتىندەي. ءوزى ورناتقان انتيرەكوردتى كۇن سايىن، كەيدە ءتىپتى ساعات سايىن جاڭارتۋعا توسەلىپ العان ا ق ش ۆاليۋتاسىنىڭ قۇنى تاعى قانشا تەڭگەگە ءوستى ەكەن دەپ تەلمىرەدى.

ءبىر قىزىعى، تاقتاداعى ءوسىمتال ولشەمدەر ەشكىمدى تاڭقالدىرمايتىن بولعان. 14 -جەلتوقساندا دوللار باعامى 11 -جەلتوقسان كۇنى ورناتقان تاريحي انتيرەكوردى - 313,99 تەڭگەدەن بىردەن 8,48 تەڭگەگە ارتىپ، 322,47 تەڭگەگە جەتكەندە، ءتىپتى 21 -جەلتوقسان كۇنى ءبىر دوللاردىڭ قۇنى 347 تەڭگەگە تەڭەسكەندە دە داۋرىققانداردى كورمەدىك. جۇرت ا ق ش ۆالتيۋتاسىن بۇدان دا بيىك «بەلەستەردەن» كورۋگە تاس-ءتۇيىن دايىن سياقتى. تەڭگە قالاي قۇلدىرادى؟

حالىق اراسىندا «تامىز توڭكەرىسى» اتالىپ كەتكەن ۇكىمەتتىڭ 20 -تامىزداعى تەڭگەنى ەركىن اينالىمعا جىبەرۋ تۋرالى شەشىمىنەن سوڭ ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قۇنى قۇلدىراۋدان كوز اشپاي كەلەدى. وتكەن جىلعى «اقپان توڭكەرىسى» ءتول اقشامىزدى بۇلاي ەسەڭگىرەتپەپ ەدى. 155 تەڭگەگە ساتىپ الىپ جۇرگەن 1 ا ق ش دوللارى باقانداي 30 تەڭگەگە قىمباتتاپ، 185 تەڭگەگە ءبىر-اق كوتەرىلگەندە جۇرت قاتتى دۇرلىككەن. تىققان دوللارى بولماسا دا، كوپشىلىك اقشا ايىرباستاۋ نۇكتەلەرىنىڭ تاقتايشاسىن اڭدۋمەن بولدى. ويتكەنى ا ق ش ۆاليۋتاسى قىمباتتاسا، تاۋار مەن قىزمەت كورسەتۋ باعاسىنىڭ دا كوتەرىلەتىنىن بۇعان دەيىنگى ديەۆالۆاتسيالار دالەلدەپ بەرگەن.

22 جىلدىڭ ىشىندە تەڭگە ءوزىنىڭ كەسكىن- كەلبەتىن عانا ەمەس، قۇنىن دا تالاي مارتە وزگەرتتى. 1993 -جىلى 1 ا ق ش دوللارى 4,7 تەڭگەگە باعالانعان بولاتىن. ءبىراق ەكونوميست ارىستان ەسەنتۇگەلوۆ ءاۋ باستا بۇلاي باعالاۋدىڭ قيسىنسىز بولعانىن ايتقانى بار. بالكىم، سودان دا شىعار، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە تەڭگەنىڭ قۇنى 11 ەسە قۇلدىرادى. 1993 -جىلدىڭ قاراشاسىندا اينالىمعا ەنگىزىلگەن ۇلتتىق ۆاليۋتا 1994 -جىلى اجەپتاۋىر السىرەپ، ءبىر دوللاردىڭ قۇنى 54 تەڭگەگە جەتكەن. الايدا ول كەزەڭدە ەلدە دوللار از بولعاندىقتان ءارى جاڭا اقشاعا ءبارى بىردەي ۇيرەنىپ ۇلگەرمەگەندىكتەن، بۇل دەۆالۆاتسيانىڭ اۋىرتپالىعىن حالىق سەزىنە قويعان جوق.

دەۆالۆاتسيا تەرمينىنىڭ قۇلاققا ءسىڭىستى بولعان تۇسى - 1999 -جىل. 4 -ءساۋىر كۇنى سول كەزدەگى پرەمەر- مينيستر نۇرلان بالعىمبايەۆ پەن ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى قادىرجان داميتوۆ تەلەديداردان حالىققا تەڭگەنىڭ ەركىن اينالىمعا جىبەرىلەتىنىن حابارلادى. كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ءبىر كۇن بۇرىن شامامەن 88 تەڭگە تۇرعان دوللار 150-160 تەڭگە دەڭگەيىنە ءبىر- اق كوتەرىلدى. تامىز ايىندا جاعداي رەتتەلىپ، 1 ا ق ش دوللارى 130-135 تەڭگە دەڭگەيىندە تۇراقتالدى.1993-2002 -جىلدار ارالىعىندا 33 ەسە ارزانداعان ءتول ۆاليۋتا 2003 -جىلدان باستاپ ءبىرشاما نىعايدى.

تەڭگەنى تۇعىرىنان تايدىرعان كەلەسى دەۆالۆاتسيا 2009 -جىلى 4 -اقپاندا بولدى. ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە ايىرباس نۇكتەلەرىندەگى دوللار قۇنى 120 تەڭگەدەن 170 كە ءبىر-اق كوتەرىلىپ بارىپ، 150 تەڭگە دەڭگەيىندە تۇراقتاندى. جۇرت سول كەزدەگى ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى گ. مارچەنكونى جاعادان الدى. باس بانك تىزگىنىن ءانۋار سايدەنوۆتەن قابىلداپ العان جاڭا ءتوراعا مۇناي باعاسىنىڭ ءتۇسىپ كەتكەندىگى، قازاقستانمەن ساۋدا- ساتتىق بويىنشا سەرىكتەس ەلدەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتالارىنىڭ قۇنسىزدانۋى، ەل ىشىندەگى ۆاليۋتا تۇراقتىلىعىن ساقتاۋعا كەتىپ جاتقان التىن- ۆاليۋتا قورىنىڭ شىعىنى تۋرالى دالەلدەر كەلتىرىپ، اتالعان دەۆالۆاتسيانى اقتاپ الۋعا تىرىستى.

باس بانكتى بيىلعى جىلدىڭ قاراشاسىنا دەيىن باسقارعان قايرات كەلىمبەتوۆ تە تەڭگە تاريحىندا ەسىمى ءجيى اتالاتىن تۇلعالاردىڭ بىرىنە اينالدى. وتكەن جىلدىڭ «قارا اقپانى» ەل ازاماتتارىنىڭ تابىسىن 20 پايىزعا ازايتتى. 1 ا ق ش دوللارى رەكوردتىق 185 تەڭگەگە دەيىن جەتتى، ءتىپتى كەي جەردە 200 تەڭگە دەپ كورسەتىپ قويعاندار دا تابىلدى. مۇنداي جاعداي قارجى ساراپشىلارى ءۇشىن دە كۇتپەگەن جاعداي بولدى. ۇلتتىق بانك ەلدەگى ەكونوميكا مەن قارجىلىق جاعداي تۇراقسىزدىعىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن وسىنداي قادامعا ءماجبۇر بولدىق دەپ مالىمدەدى.

جازدىڭ سوڭىنداعى تەڭگەنى ەركىن اينالىمعا جىبەرۋ تۋرالى شەشىمدى دە ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك ماجبۇرلىكتەن تۋعان قاجەتتىلىك دەپ ءتۇسىندىردى. ۇلتتىق بانكتىڭ ەكس- ءتوراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ تىلىمەن ايتقاندا: «...الدىڭعى تاجىريبەلەرىمىزدە تۇراقتانعان ۆاليۋتا باعامىن ۇلتتىق بانك وزگەرتىپ، ونى دەۆالۆاتسيا دەپ اتايتىن. ال قازىرگى قۇبىلىس دەۆالۆاتسيا ەمەس، ول ەركىن اينالىمعا ءوتۋ. ياعني نارىققا قاتىسۋشىلار تۇراقتىلىق پەن سۇرانىس، ۇسىنىستىڭ ارقاسىندا تەڭگەنىڭ قۇنى قانشا بولاتىندىعىن وزدەرى انىقتايدى».

اقىشەۆتىڭ امالى

2 -قاراشا كۇنى ۇلتتىق بانك ءتوراعالىعىنا كەلىپ، حالىقتىڭ تەڭگەگە دەگەن سەنىمىن نىعايتۋعا ۋادە بەرگەن دانيار اقىشەۆتىڭ العاشقى قادامى - باس بانكتىڭ ىشكى ۆاليۋتا نارىعىنا قاتىسۋىن شەكتەۋى. 5 -قاراشا كۇنى ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن التىن قورلارىنان كوك تيىن دا شىعارىلمايتىنىن مالىمدەدى. بۇعان دەيىن ۇلتتىق بانكتىڭ ۆاليۋتا نارىعىنداعى ساۋداداعى ۇلەسى 60 پايىزعا جەتكەن بولاتىن. تەڭگەنىڭ قۇلدىراۋىن باسەڭدەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق قور قاراجاتىنىڭ جانە ۇلتتىق بانكتىڭ التىن- ۆاليۋتا اكتيۆتەرىنىڭ ەسەبىنەن 5 ميلليارد دوللاردان استام قارجى سالىنعان. باس بانك تەڭگە قانشا تۇراقسىزدانسا دا، باس اۋىرتپايتىنىن حابارلاعان سوڭ ءتول ۆاليۋتانىڭ كۇشى كۇرت كەمىدى. ۇلتتىق بانك باسشىلىعىنا دانيار اقىشەۆ تاعايىندالعاننان كەيىنگى ەكى كۇندە- اق قۇنىن ايتارلىقتاي جوعالتىپ العان ءتول ۆاليۋتا جاڭا مالىمدەمەدەن سوڭ رەكوردتىق مەجەگە دەيىن قۇلدىرادى. 3 -قاراشا كۇنى قازاقستان قور بيرجاسىنداعى تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى ايىرباستاۋ باعامى 283,23 تەڭگەگە تەڭ بولسا، 4 -قاراشا كۇنى تەڭگە بىردەن 1,59 تەڭگەگە السىرەپ، ءبىر دوللاردىڭ قۇنى 285,79 تەڭگەگە جەتكەن بولاتىن. ال 6 -قاراشا كۇنى العاشقى كەلىسىم دوللارىنا 303 تەڭگەدەن باستالىپ، كەيىن ا ق ش ۆاليۋتاسىنىڭ تەڭگەگە شاققانداعى قۇنى 310 تەڭگەگە ءبىر-اق كوتەرىلدى. جاڭا ءتوراعاعا ءمىن تاعىپ، سىن ايتۋشىلار كوبەيگەن سوڭ ۇلتتىق بانكتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى دوللار باعامىنىڭ كوتەرىلۋىنە قاتىستى تۇسىنىك بەردى.

«ۇلتتىق بانكتىڭ جانە ۇلتتىق قوردىڭ التىن- ۆاليۋتا اكتيۆتەرىن ساقتاۋ ماقساتىندا ۇلتتىق بانك 2015 -جىلعى 5 -قاراشادان باستاپ ءوزىنىڭ ۆاليۋتا نارىعىنا قاتىسۋىن بارىنشا ازايتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. بۇل ۇلتتىق بانكتىڭ ەركىن باعامدى قالىپتاستىرۋ جانە ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋگە ءوتۋ جونىندەگى بۇرىن جاريا ەتىلگەن ساياساتىنا سايكەس كەلەدى. بۇل وزگەرىس قارجىلىق تۇراقتىلىق ءۇشىن ءقاۋىپ توندىرمەيدى جانە ۇلتتىق بانكتىڭ باعا تۇراقتىلىعىنا قول جەتكىزۋ ماقساتىنا قايشى ەمەس. تەڭگەنىڭ ايىرباستاۋ باعامىنىڭ بۇدان بىلايعى سەرپىنى نەگىزىنەن الەمدىك قارجى جانە تاۋار نارىقتارىنداعى باعا احۋالىنىڭ سەرپىنىمەن ايقىندالاتىن فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن قالىپتاساتىن بولادى»، - دەپ حابارلادى بانكتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىندەگىلەر.

تەڭگەنىڭ تاعدىرىن تارازىعا سالعان وتاندىق ساراپشىلار ونسىز دا قۇنسىزدانىپ بارا جاتقان ءتول ۆاليۋتامىز ءالى دە السىرەيدى دەگەندى العا تارتقان بولاتىن سول كەزدە. «الەمدەگى ەسەپ ايىرىسۋدىڭ 75 پايىز دوللارمەن جۇرگىزىلەتىندىگىن ەسكەرسەك، امەريكا ۆاليۋتاسى جۋىردا تومەندەي قويۋى ەكىتالاي»، - دەدى ماماندار. دەسە دەگەندەي-اق، 8 -جەلتوقسانعا دەيىن 307 تەڭگەنىڭ اينالاسىنان اۋىتقي قويماعان دوللار قۇنى 9 -جەلتوقسان كۇنى بىردەن 3 تەڭگەگە قىمباتتادى. سول كۇنى ق ر ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشەۆ «اتامەكەن» ۇ ك پ ءتورالقاسى كەڭەيتىلگەن وتىرىسى الدىندا تىلشىلەرگە بەرگەن سۇحباتىندا تەڭگە باعامىنىڭ سوڭعى وزگەرىسىنە بايلانىستى تۇسىنىك بەردى.

- بۇگىن تەڭگە باعامى ءبىرشاما وزگەردى، سەبەبى نارىقتا سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ تەڭگەرىمى وزگەردى. قازىرگى كەزدە بولجام جاساۋ مۇمكىن ەمەس. مۇناي باعاسى قۇبىلۋدا جانە باعام دا وزگەرۋدە، بۇل وزگەرىستەر ءاردايىم سينحروندى ەمەس. ويتكەنى مۇناي باعاسىنىڭ اسەرى ءبىزدىڭ ۆاليۋتالىق نارىققا تىكەلەي ىقپال ەتپەيدى، ياعني دالمە-ءدال اسەرى جوق. ەكسپورتتاۋشىلار ۆاليۋتانىڭ ساتىلىمى بويىنشا قانداي دا ءبىر شەشىم قابىلدايدى. الايدا بۇل ءبىر مەزگىلدە بولمايدى، - دەدى ءتوراعا.

«جىل سوڭىنا دەيىن دوللارعا قاتىستى تەڭگەنىڭ باعامى وزگەرۋى بولجانا ما؟» دەگەن ساۋالعا د. اقىشەۆ: «بولجامداردى ايتا المايمىن. بۇگىن قانداي جاعداي ەكەنىن بىلەمىن. ەرتەڭ نە بولاتىنىن نارىق كورسەتەدى»، - دەپ جاۋاپ بەردى.

بۇيدا ۇزگەن باكس

10 -جەلتوقساننان باستاپ ا ق ش ۆاليۋتاسى كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ وسكەندى شىعاردى. 11 -جەلتوقسان كۇنى ءبىر دوللاردىڭ قۇنى 313,99 تەڭگە بولسا، 14 -جەلتوقساندا بىردەن 8,48 تەڭگەگە قىمباتتاپ، 322,47 تەڭگەگە جەتتى. بۇل باعامىن نەبارى 1 اق كۇن ۇستاپ تۇردى دا، 16 -جەلتوقسان كۇنى 15,33 تەڭگەگە ارتىپ، 337,80 تەڭگەدەن ساتىلا باستادى. ال 19 -جەلتوقساندا دوللاردىڭ تەڭگەگە شاققانداعى قۇنى 94 ،341 تەڭگەگە جەتتى.

جەلتوقسانداعى بۇل قۇبىلۋلاردىڭ سىرىن تۇسىندىرەر دەگەن ۇمىتپەن كوپشىلىك ۆاليۋتا نارىعىنىڭ باس رەتتەۋشىسى - ۇلتتىق بانككە ەلەڭدەستى. باس بانك كوپ ۇزاماي تەڭگە قۇنىنىڭ توقتاۋسىز قۇلدىراۋىنا قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەردى.

«تەڭگەنىڭ ايىرباس باعامى نەگىزىنەن الەمدىك قارجىلىق، تاۋارلىق نارىقتارداعى باعانىڭ وزگەرۋىنە جانە ىشكى نارىقتا شەتەلدىك ۆاليۋتاعا سۇرانىسقا بايلانىستى ايقىندالاتىن فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن قالىپتاسىپ وتىر. 2014-2015 -جىلدارى مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى تولەم تەڭگەرىمىنىڭ ايتارلىقتاي ناشارلاۋىنا جانە سايكەسىنشە ىشكى ۆاليۋتالىق نارىقتاعى تەڭگەرىمنىڭ ناشارلاۋىنا اكەلدى. 2015 -جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ باسىندا Brent ماركالى مۇناي باعاسىنىڭ ءبىر باررەلى ءۇشىن 44,4 دوللاردان 37,8 دوللارعا دەيىن نەمەسە 15 پايىزعا تومەندەۋى ايىرباس باعامىنا قوسىمشا قىسىم ءتۇسىردى»، - دەلىنگەن بانكتىڭ رەسمي سايتىندا جاريالانعان حابارلامادا.

قارا التىن قۇنى قۋانتپاي تۇر

ازىرگە الەمدىك قارا التىن باعاسى مۇناي ءوندىرۋشى ەلدەردىڭ وڭ جامباسىنا كەلمەي تۇر. وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا لوندون قور بيرجاسىندا Brent ماركالى مۇنايدىڭ باررەلى 37,11 دوللارعا، ال WTI سۇرىپتى مۇنايدىڭ باعاسى 34,91 دوللارعا دەيىن تومەندەدى. ەكىنشى جىل قاتارىنان قۇلدىراۋدان كوز اشپاي كەلە جاتقان قارا التىن قۇنى كەلەر جىلى ءتىپتى 10-20 دوللارعا دەيىن قۇلدىراۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار قىلاڭ بەرە باستادى. Goldman Sachs بانكىنىڭ ەسەبىن جاريالاعان CNBC تەلەارناسىنىڭ حابارلاۋىنشا، مۇناي ءوندىرۋ كولەمىنىڭ شامادان تىس كوبەيۋى ونىڭ قۇنىنا تۇسەتىن قىسىمدى ودان سايىن ارتتىرماق.

اسىرەسە، يراننىڭ ەكسپورت كولەمىن ارتتىراتىنىن ەسەپكە العان ساراپشىلار مۇناي دەرجاۆالارىنىڭ جاعدايى ۋشىعا تۇسەتىنىن بولجاپ وتىر. يرانعا قارسى سالىنعان سانكتسيالار ءوز كۇشىن جويسا، وپەك وندىرەتىن مۇنايدىڭ جيىنتىق كولەمى تاۋلىگىنە 32 ميلليون باررەلدەن اسىپ تۇسپەك. Goldman Sachs ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، نارىقتاعى ۇسىنىستىڭ سۇرانىستان بىرنەشە ەسە اسىپ ءتۇسۋى سالدارىنان تاقتاتاس كەن ورىندارىندا جۇمىس ىستەپ جاتقان كومپانيالاردىڭ سانى كۇرت قىسقارادى.

ويتكەنى مۇناي باررەلىنىڭ 20 دوللارعا دەيىن تومەندەۋى ولاردى شىعىنعا باتىرماسا، پايداعا كەنەلتپەسى انىق. بانك ساراپشىلارى وتكەن جىلعى ەسەپتەرىندە دە مۇناي باعاسىنىڭ بۇرىن- سوڭدى بولماعان دەڭگەيگە دەيىن قۇلدىرايتىنىن بولجاعان بولاتىن. ءبىراق بۇل وزگەرىسكە «ەل- نينو» تابيعي قۇبىلىسى سەبەپكەر بولادى دەپ كۇتىلگەن. مەتەورولوگتاردىڭ بولجامىنشا، ونىڭ اسەرى سوڭعى 50 جىلداعى ەڭ كۇشتى كورسەتكىشكە جەتپەك. بيىل ا ق ش پەن ەۋروپادا انومالدى جىلى قىستىڭ ورناۋى ناق وسى «ەل-نينونىڭ» سالدارىنان دەپ تۇسىندىرىلۋدە. بۇل ءوز كەزەگىندە تۇرعىندار اراسىندا پەش وتىنىنا سۇرانىستىڭ كۇرت ازايۋىنا سەبەپكەر بولىپ وتىر. سۇرانىس پەن ۇسىنىس اراسىنداعى الشاقتىق ارتقان سايىن مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى ۇدەي بەرمەك.

الايدا باتىس ماماندارى قارا التىن باعاسى كۇرت قۇلدىراۋدان كەيىن قايتادان ءوسىمىن قالىپقا كەلتىرەدى دەگەندى العا تارتۋدا. ويتكەنى الەمدىك مۇناي نارىعى 1986, 1988 جانە 1998 -جىلدارى دا ءدال وسىنداي كەلەڭسىزدىكتى باستان وتكەرىپ، قايتادان كوش تۇزەگەن بولاتىن.

1 دوللار=400 تەڭگە: اڭىز با، اقيقات پا؟

وتاندىق ماماندار قارا التىن قۇنىنىڭ قايتا كوتەرىلەتىنىنە سەنىمسىز. ولاردىڭ پىكىرىنشە، قۇلدىراۋدىڭ شەكتىك كورسەتكىشى 20 دوللاردان دا تومەن بولۋى ىقتيمال. ءبىراق تەڭگەنىڭ السىرەۋىن مۇناي باعاسىمەن بايلانىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەيدى. ماسەلەن، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ا. بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قمۋ عىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى اندرەي كوۆال قوستانايلىق «ناشا گازەتا» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بولاشاعى تۋرالى بولجامدارىمەن ءبولىستى.

«مەن تەڭگەنىڭ قۇلدىراۋىن مۇناي باعاسىنىڭ تۇسۋىمەن بايلانىستىرىپ جاتقان ساراپشىلاردىڭ قاتارىنان ەمەسپىن، - دەپ مالىمدەدى ساراپشى. - ارينە، مۇناي باعاسى ۇلتتىق ۆاليۋتاعا ايتارلىقتاي اسەرىن تيگىزەدى، ءبىراق مەن، ءبىرىنشى كەزەكتە، تەڭگەنىڭ قۇلدىراۋىن ءوندىرىس سەكتورىمەن بايلانىستىرامىن. شاعىن جانە ورتا بيزنەس قىسىم كورىپ وتىر. ولاردى دامىتۋ ءۇشىن دامۋدىڭ ناقتى باعدارلامالارى قاجەت، ءبىراق ولار بىزدە قازىرگى ۋاقىتتا راسىمدەۋ ساتىسىندا. كرەديت- قارجى مەحانيزمدەرى دە جۇمىس ىستەمەيدى. ۇلتتىق بانك بولسا، وكىنىشكە قاراي، جاعدايعا پوستفاكتۋم اسەر ەتۋدى بىلەدى، ال مەحانيزمدەرى جوق»، - دەيدى كوۆال.

ماماننىڭ پىكىرىنشە، حالىق ۆاليۋتا نارىعىنداعى جاعدايعا ۇرەيمەن قاراپ وتىر، بۇل قاتەردىڭ بار ەكەنىن كورسەتەدى. «بارلىق فاكتورلار تاياۋ ۋاقىتتا تەڭگەنىڭ ەكونوميكالىق دامۋ دەڭگەيىمىزگە سايكەس شاماعا دەيىن قۇلدىراۋىنا اكەپ سوقتىرادى. سورىپ- قازىپ ساتۋدان ەمەس، ناقتى وندىرەتىن تاۋارىمىزعا بايلانىستى تابىس الامىز. 2016 -جىلدىڭ ناۋرىزىندا دوللاردىڭ قۇنى 350 تەڭگەگە دەيىن جەتەدى دەپ ايتقانمىن، ءبىراق بولجامىم ەرتە ورىندالىپ قويدى. كەلەسى پسيحولوگيالىق سيفر - دوللار ءۇشىن 400 نەمەسە 500 تەڭگە بولادى، ال ەۋرونىڭ قۇنى ماڭىزدى بولماي قالادى. قاراپايىم حالىق تا دا، بيزنەس تە وسى جاعدايلاردا ءومىر ءسۇرىپ ۇيرەنۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ نىعايۋىنا سەپ بولاتىنداي فاكتورلاردى كورىپ تۇرعانىم جوق، مۇنايدىڭ دا قىمباتتاۋىنا سەبەپ جوق. مەنىڭشە، Brent ماركاسىنىڭ قۇنى باررەلىنە 15-10 دوللارعا دەيىن ءتۇسىپ كەتەدى، ال كەيىن كومىرسۋتەكتەر ەنەرگەتيكادا باسىم رولىنەن ايىرىلۋى دا مۇمكىن»، - دەپ بولجام جاسادى.

ەلىمىزدەگى وزگە دە ساراپشىلار، ينۆەستيتسيالىق كومپانيالاردىڭ ماماندارى، تاۋەلسىز قارجىگەرلەر مەن ەكونوميستەر دە ءتول ۆاليۋتانىڭ قاۋقارى تۋرالى ءتۇرلى بولجامدار ۇسىنۋدا. الايدا ولاردىڭ كوپشىلىگى مۇناي قۇنىنىڭ تومەندەۋى مەن ۇلتتىق بانكتىڭ شارا قولدانباۋى سالدارىنان تەڭگەنىڭ كۇشى كەمي بەرەدى دەگەن پىكىردىڭ توڭىرەگىندە توپتاسقان. ءتول تەڭگەمىزدىڭ ءال جياتىنىنا سەنىم بىلدىرگەندەر جوقتىڭ قاسى. مىسالى، Golden Hills - كاپيتال AM» ينۆەستيتسيالىق كومپانياسى ساراپتامالىق دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ميحايل كرىلوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاڭا جىلدىڭ باسىندا مۇناي قۇنى تاعى 10 پايىزعا ارزانداۋى مۇمكىن، سايكەسىنشە تەڭگە دە وسى شامادا ءوز قاۋقارىن جوعالتپاق. بيىلعى جىلدىڭ سوڭعى كۇندەرى نەمەسە 2016 -جىلدىڭ العاشقى ونكۇندىگىندە دوللاردىڭ قازاقستاندىق ۆاليۋتاعا شاققانداعى باعامى 364 تەڭگەگە جەتۋى ىقتيمال»، - دەيدى مامان.

«فينام» ينفەستيتسيالىق كومپانياسىنىڭ ساراپشىسى تيمۋر نىعماتۋلليننىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا مۇنايدىڭ قۇنىنا قىسىم كورسەتىپ تۇرعان ءتورت فاكتور بار: ا ق ش- تىڭ مۇناي ەكسپورتىنا سالىنعان تىيىمدى الىپ تاستاۋ مۇمكىندىگى تۋرالى سىبىستار، ا ق ش فەدەرالدى رەزەرۆتىك جۇيەسىنىڭ جەلتوقسانداعى وتىرىسى قارساڭىندا دوللاردىڭ باسقا دا نەگىزگى ۆاليۋتالارمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي كۇشەيۋى، كەلىسىمشارتتار ەكسپيراتسياسى جانە انە- مىنە يرانعا قارسى سانكتسيالاردىڭ كۇشى جويىلادى دەگەن تاعاتسىزدانۋلار. ماماننىڭ ايتۋىنشا، اتالعان فاكتورلاردىڭ ىقپالى ۇزاققا سوزىلمايدى، تەك جىل سوڭىنا دەيىن اسەر ەتپەك.

ءبىراق قازاقتان ەكونوميكاسى مۇناي باعاسىنىڭ باررەلىنە 30, ءتىپتى 20 دوللارعا دەيىن تومەندەۋ ستسەنارييىنە دايىن، تىعىرىقتان شىعۋدىڭ ءىس- قيمىلدار جوسپارى ازىرلەنىپ تە قويعان. مۇنى «قازاقستان جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋالدا: ءوسىم، رەفورمالار، دامۋ» اتتى جولداۋىندا ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ايتتى. مەملەكەت باسشىسى بارلىق الەمدىك رىنوكتار - قارجى، كومىرسۋتەگى، مەتالدار، ازىق- تۇلىك جانە باسقا دا رىنوكتار تۇراقسىزدىعىنان ءبىزدىڭ ەكسپورتتىق ونىمدەرىمىزگە سۇرانىستىڭ تومەندەگەنىن، بۇگىندە ەل بيۋدجەتىنە «مۇنايدان تۇسەتىن سۋپەرتابىستار جوق» ەكەنىن دە جاسىرمادى. ءبىراق پرەزيدەنت جاھاندىق داعدارىس تەك ءقاۋىپتىڭ عانا ەمەس، جاڭا مۇمكىندىكتەردىڭ دە كوزى ەكەنىن ەسكەرتىپ، قازاقستاندىقتاردى جىگەرلەندىرۋ ءۇشىن مىسالدى وزگە ەمەس، ءوز تاجىريبەمىزدەن كەلتىردى:

 «الەمدىك اۋقىمداعى كوپتەگەن كومپانيالار دامۋدىڭ داعدارىستىق كەزەڭىندە ءساتتى كومپانيالارعا اينالدى. ءىس جۇزىندە سوڭعى جارتى ءجۇزجىلدىقتا تابىسقا قول جەتكىزگەن ەلدەردىڭ ءبارى تۋرا ماعىناسىندا نولدەن باستاعان بولاتىن. ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ ءوزى دە داعدارىس داۋىرىندە ومىرگە كەلدى. العاشقى ونجىلدىقتا - تاۋەلسىزدىكتىڭ قالىپتاسۋىنىڭ ەڭ قيىن كەزەڭىندە - ءبىز نەگىزىنەن «مۇنايسىز» ءومىر سۇردىك. تاۋەلسىز قازاقستان ءار كەزدە دە سىرتقى ەكونوميكالىق ستيحيالارعا كەرەعار دامىپ وتىردى. ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالاعان وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ ءبىرىنشى جارتىسى ءبىز ءۇشىن قولايلى بولا الدى ما؟ ول ۋاقىتتارى ءوندىرىس توقتاپ، ادامدار جۇمىسسىز جانە ءومىر سۇرۋگە قاجەتتى قارجىسىز قالدى. ءبىز لايىقتى تۇردە، ءاربىر قادام سايىن ول داعدارىستى ەڭسەرە بىلدىك»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.

ەلباسىمىز بۇعان قوسا شىعىنداردى ەكشەپ، «ءبىر جىلدا 20 پايىزعا ازايىپ كەتكەن» بيۋدجەتكە تۇسەتىن تابىستى ارتتىرۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋ كەرەگىن، ەل تۇرعىندارىنىڭ تەڭگەگە دەگەن سەنىمىن قالپىنا كەلتىرۋ قاجەتتىگىن قاداپ ايتتى: «بارلىق كەرەكتى زاتتى، كيىمدى تەڭگەمەن الامىز. دوللار شەتەلدە كيىنەتىندەرگە نەمەسە يمپورت تاۋار الاتىندارعا كەرەك. دەپوزيتتى، اقشانى تەڭگەدە ساقتاۋ كەرەك، پايىزى كوپ بولادى. كۇندەلىكتى سوزدىك قولدانىستا تەڭگەنى قولدانىپ، تەڭگەمەن ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. سوندا تىنىشتىق بولادى». ءيا، وزگەنىڭ ۆاليۋتاسىنا تەلمىرىپ، ءوز تىنىشىمىزدى كەتىرىپ وتىرعان - ءوزىمىز. ءاسىلى، ەل ەكونوميكاسىن دوللارسىزداندىرۋ ءۇشىن قارجى جۇيەسىن ەمەس، ەڭ اۋەلى، «جاسىل قاعازدارمەن» شىرمالعان سانالاردى رەفورمالاۋ قاجەت سياقتى.

انار لەپەسوۆا، «تۇركىستان» گازەتى