وتكەن جىلعا «وكپە» كوپ... - ەل ەكرانى
راس، قازاق تىلىندە تۇسىرىلگەن ءارتۇرلى جانرداعى تەلەسەريالدار، ويىن- ساۋىق جانە تانىمدىق باعدارلامالاردىڭ كەيبىرى كورەرمەن كوڭىلىنەن ءوز ورنىن تاۋىپ جاتسا، قايسىبىرىنىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەي، تاسادا قالدى.
سونىمەن، 2015 - جىلدىڭ جاڭالىعى رەتىندە كورەرمەن كوڭىلىنەن شىققان جوبا قايسى؟ بيلىك كوتەرگەن تەلەۆيزياعا قاتىستى جىلدىڭ باستى ماسەلەسى ءوز شەشىمىن تاپتى ما؟ «ايقىن» گازەتىنىڭ «ديدار» قوسىمشاسى قوي جىلىنىڭ قورجىنىندا كەتەتىن جوبالارعا تالداۋ جاساپ، جىل بويى تالقىعا ءتۇسىپ، كوپشىلىك قاۋىمنىڭ نازارىندا بولعان كوكەيكەستى ماسەلەنىڭ جاي- جاپسارىنا توقتالدى.
تەلەۆيزيا - قاي زاماننان بەرى يدەولوگيانىڭ باستى قۇرالى. ەل بولامىن دەيتىن ەل ەكرانىن تۇزەۋگە كوشكەنى قاشان. كەز كەلگەن دامىعان مەملەكەتتىڭ تەلەەكرانى الدىمەن ءوز تىلىندە سايرايدى. وتاندىق تەلەنارىقتاعى تەلەۆيزيالىق ونىمدەردى جونگە كەلتىرەمىز، تاعىلىمى تاتىمسىز شەتەلدىك تەلەسەريالداردىڭ ءتىزىمىن تىزبەكتەپ، ولارعا توقتام سالامىز دەپ جۇرگەنىمىزگە ءبىرشاما ۋاقىت بولدى.
العاش 2013 -جىلى سول كەزدەگى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى مۇحتار قۇل- مۇحاممەد مىرزا جۋرناليستەرمەن باسقوسۋىندا وتاندىق ارنالاردىڭ شەتەلدىك، ونىڭ ىشىندە تۇرىك جانە كارىس سەريالداردى كوپتەپ كورسەتۋىنە بايلانىستى ساۋالعا: «وتاندىق ارنالار شەتەلدىك سەريالداردىڭ سوڭىنا قاتتى ءتۇسىپ كەتتى. شەتەلدىك ونىمدەردى ساتىپ الۋعا دا، ترانسلياتسيالاۋعا دا مول شىعىندالادى. ناتيجەسىندە، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قىرۋار قارجى تۇرىك، كارىس كينولارىنىڭ وندىرىسىنە ينۆەستيتسيالانادى. ەندى مۇنداي سەريالداردى ساتىپ الۋدى توقتاتۋ تۋرالى تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلداندى. بيىلدان باستاپ بىردە- ءبىر سەريال ساتىپ المايمىز» دەپ كەسىپ ايتقان بولاتىن. ايتسە دە ءمينيستردىڭ جىلان جىلى ايتىلعان ءسوزى ايتىلعان جەرىندە قالعانعا ۇقسايدى. وتاندىق تەلەۆيزيا نارىعىنداعى تۇرىك، كارىس تەلەونىمدەرىنىڭ قاپتاپ كورسەتىلۋى بىلاي تۇرسىن، ءۇندى ەلىنەن اعىلعان سەريالداردىڭ سانىندا ەسەپ بولمادى.
مۇحتار قۇل- مۇحاممەد مىرزادان كەيىن مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە- ءمينيسترى مارات ءازىلحانوۆ: «بولاشاقتا وتاندىق تەلەارنالاردان ءۇندى جانە كارىس تەلەحيكايالارى كورسەتىلمەيدى. سەبەبى كورەرمەنگە وتاندىق ساپالى تەلەحيكايالار مەن باعدارلامالار ۇسىنۋ ارقىلى عانا مەملەكەتتىڭ مادەنيەتىن كورسەتۋ باعىتىندا جۇمىس جاساي الامىز» دەگەن ماسەلە كوتەردى.
ءسويتىپ، تۇرىك پەن كارىس سەريالدارىنا بيلىكتىڭ بەلسەندى وكىلدەرى قانشا جەردەن توقتام جاساعانىمەن، ۇلتتىق ارنا دا، تاۋەلسىز تەلەارنالار دا شەتەلدىك فيلمدەرگە شەكتەۋ قويا العان جوق. بۇگىندە ءۇندى، كارىس، تۇرىك فيلمدەرىن كورسەتپەيتىن تەلەارنا بار ما؟
ماسەلەن، «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىندا كورەرمەن نازارىنا ۇسىنعان «كەلىن» سەريالى باستالعالى بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى ءوتتى. توعىز جاسىندا سەريالعا تۇسكەن اۆيكا گور بۇگىندە 17 جاستا ەكەن. باسقاسىن قايدام، ءۇندىنىڭ ءالى ءتۇسىرىلىپ بىتپەگەن «كەلىن» تەلەحيكاياسىنا ەش شەكتەۋ قويا الماي كەلەمىز. بۇدان بولەك، «استانا» ارناسى كورسەتكەن «قىز عۇمىرى» فيلمى، 31-ارنا ۇسىناتىن «ۋادە بەرەمىن» سەريالى، «ك ت ك» ارناسىندا «مۇزدان سۋىق، وتتان ىستىق» سەريالى، «ەۋرازيا» ارناسىندا «سۇيگەن جار» فيلمى كورسەتىلىپ ءجۇر. تىزبەكتەي بەرسەك، مۇنداي تەلەسەريالداردىڭ ءتىزىمىنىڭ تۇبىنە جەتىپ بولمايسىڭ. ەڭ وكىنىشتىسى، كوكسەگەنى كوك قاعاز بولعان تاۋەلسىز تەلەارنالار بىلاي تۇرسىن، مەملەكەتتىك مۇددەنى الدىڭعى قاتارعا قوياتىن مەملەكەتتىك ارنالار دا ءۇندى فيلمىن پرايم- تايم ۋاقىتتا كورەرمەنگە ۇسىنۋدا.
تەلەۆيزيالىق فورماتى بەلگىلى ءبىر سالاعا باعىتتالعان «قازسپورت»، «بالاپان»، «اسىل ارنا»، «24»، «گاككۋ»، «KazakhTV» سىندى تەلەارنالاردان باسقاسىنىڭ باسىم بولىگى، ءتىپتى بارلىعى شەتەلدىك ونىمدەردىڭ شىرماۋىعىنا شىرمالىپ، ءبىر- بىرىمەن جارىسا پرايم- تايم ۋاقىتتا كورەرمەنگە ۇسىنىپ الەك. بۇل - ءبىر.
ەندىگى ماسەلە، مۇحتار قۇل- مۇحاممەد شەتەلدىك ونىمدەرگە شەكتەۋ قويامىز دەپ ۋادەسىن بەرگەن تۇستا، الداعى ۋاقىتتا «قازاقستان» مەن «حابار» ارناسىندا 20 دان استام تەلەحيكايا قولعا الىناتىنىن ايتىپ، وتاندىق ءونىمنىڭ سانى ارتادى دەپ جۇرتشىلىقتى قۋانتقان ەدى. سول ۋاقىتتان بەرى ءبىرقاتار وتاندىق تەلەسەريالدار ءتۇسىرىلدى. ءارتۇرلى جانرداعى جوبالار كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلىپ كەلەدى. ايتەۋىر بيلىكتىڭ «وتاندىق تەلەونىمدەردىڭ سانىن ارتتىرۋ كەرەك» دەگەن تاپسىرماسى شاما جەتكەنىنشە ورىندالىپ كەلدى. دەسەك تە، ساپاسىنا ءمان بەرىپ جاتقاندار از. سول سەبەپتى بولار، وتاندىق دۇنيەلەرگە دە سۇرانىس كوبەيمەي تۇر.
جاقىندا ينۆەستيتسيا جانە دامۋ ۆيتسە- ءمينيسترى اسقار جۇماعاليەۆ 2016 -جىلعا دەيىن وتاندىق ءونىم ۇلەسىن 40 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ەندىگى كەزەكتە ساننان بولەك ساپانىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا ءمان بەرۋ كەرەك. «شەتەلدىك تەلەونىمدەرگە جاپپاي شەكتەۋ قويۋ كەرەك» دەپ كەسىپ ايتىپ، ءتۇرلى قاتاڭ تاپسىرما بەرگەن تۇستا وتاندىق تەلەنارىقتى ءۇندى، تۇرىك، كارىستىڭ ونىمدەرىنەن باسقا ەلدىڭ دۇنيەلەرى جاۋلاپ الۋ قاۋپى بولۋى مۇمكىن.
ماسەلەن، بۇگىندە كوگىلدەر ەكراننان فيليپپين ەلىنىڭ «جۇرەگىم سىزگە امانات»، «العاشقى ماحاببات»، «بايبىشە- توقال» جانە تاعى باسقا سەريالدارى كورسەتىلۋدە. دەمەك، ءبىر ەلدىڭ ءونىمىنىڭ تامىرىنا بالتا شاپقانمەن، ەندى ءبىر مەملەكەتتىڭ دۇنيەلەرى «بۇرشىك جارادى». بۇل - قالىپتى قۇبىلىس. سول سەبەپتى شەتەلدىك ونىمدەردى سۇرىپتاپ، ماعىناسىندا ءمان بار دۇنيەلەردى كورسەتە ءجۇرىپ، وتاندىق ونىمدەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ كەرەك. ياعني كەز كەلگەن ۇلتتىق جوبانىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى اسا ماڭىزدى.
ماسەلەن، كارىستەر تاريحىن باياندايتىن ءبىرقاتار كوركەم سەريالدار بار. بۇل - ۇلگى تۇتارلىق جاي. سول سەريالداردى كورسەتە ءجۇرىپ، ءوز ونىمدەرىمىزدىڭ ساپاسىن ارتتىرساق ۇتامىز. ايتپەسە جوعارىدا اتاپ وتكەن فيليپپيندىك، رەسەيلىك ونىمدەر قاپتاۋى مۇمكىن. ولار، ءسوز جوق، وتاندىق ونىمدەردى ىعىستىرادى. رەسەي دە، فيليپپين دە سەريال تۇسىرۋدە قازىر اجەپتاۋىر تابىستارعا جەتكەن. ىرگەلەس كورشىمىز ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس، كريمينال تاقىرىپتارىندا مىقتى، ال فيليپپيندىكتەر الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى سەريالدارىندا ءساتتى كوتەرىپ، سول ارقىلى جاستاردى تاربيەلەپ وتىر. دەمەك، ءۇندى، تۇرىك جانە كارىستەردىڭ تەلەجوبالارىنان قۇتىلدىق دەپ قۋانۋ ءالى دە ەرتە شىعار.
بيىلعى جىلدىڭ تەلەۆيزيا سالاسىنىڭ باس اۋىرتار ماسەلەسىن بەلسەندى توپ وكىلدەرى قانشا جەردەن تالقىعا سالىپ، تۇبىنە جەتۋگە تىرىسقانمەن، ماسەلەنىڭ ماردىمدى شەشىمى بولمادى. باياعى جارتاس - سول جارتاس. دەگەنمەن، كينو سالاسىندا كوڭىل قۋانتارلىق ءبىرقاتار تۋىندىلاردىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ۇلتىمىزدىڭ ۇلى كەمەڭگەرى ابايدىڭ اكەسى قۇنانباي تۋرالى تولىقمەتراجدى فيلمى مەن قازاقستان تاريحىنىڭ XVIII عاسىرلارداعى زۇلاماتىن عىلىمي دەرەكتەرمەن دالەلدەگەن بەلگىلى تاريحشى ەرمۇحان بەكماحانوۆقا ارنالعان «امانات» اتتى كوركەم فيلمى كورەرمەنگە جول تارتتى. سونداي- اق بيىل قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي 10 سەريالى «قازاق ەلى» تاريحي فيلمى تۇسىرىلۋدە. تاريحي تۋىندىنىڭ جەتى بولىمىندە قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان كەرەي مەن جانىبەك حاندار زامانى سۋرەتتەلسە، قالعان ءۇش ءبولىمى حاندىقتىڭ ىرگەسىن كەڭەيتىپ، ورنىقتىرعان بۇرىندىق، قاسىم حاندارعا ارنالدى. ءبىر قۋانتارلىعى، XV عاسىردىڭ ورتا تۇسىنان باستاۋ الاتىن كوركەم فيلم تەك قازاق تىلىندە كورسەتىلەدى جانە باستى رولدەرگە شەتەلدەن اكتەرلەر شاقىرىلماعان. ۇلتتىڭ ۇلىلىعىن سيپاتتايتىن بۇل تۋىندىلار جىل جاڭالىعى ەسەبىندە ەلدىڭ ەسىندە قالارى ءسوزسىز.
ال بيىلعى جىلى تەلەارنالاردان ۇسىنىلعان دۇنيەلەردىڭ تىڭ جاڭالىعى بولمادى. سەبەبى كورەرمەنگە جول تارتقان وتاندىق جاڭا جوبالاردىڭ فورماتىن، باعىتى مەن بارىسىن جاڭالاۋعا تالپىنعان تەلەارنا جوق. سول بۇرىنعى «قازاقستان داۋىسى»، «جايدارمان» سىندى بىرەن- ساران جوبالاردىڭ جاڭا ماۋسىمى، قاپتاعان شەتەلدىك سەريالدار، ودان قالسا، سانى بار، ساپاسى سىن كوتەرمەيتىن كوشىرمەلەر كورسەتىلدى.
ايتقانداي، بۇگىندە قازاقتىڭ اتامۇرا ايتىس ونەرىن ناسيحاتتاۋ جۇمىستارى ۇلكەن قولداۋعا يە. جاقىندا الماتىدا وتكەن «التىن دومبىرا» جىر سايىسىندا جىل بويى تەك «نۇر وتان» پارتياسى التى رەسپۋبليكالىق، جەتى ايماقتىق ايتىسقا تىكەلەي قولداۋ كورسەتتى دەلىنگەن بولاتىن. بۇگىنگى قازاقتىڭ كيەلى ونەرىنىڭ دەڭگەيى ءبىرشاما وسكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. دەسەك تە، قاشاندا ناسيحات كەرەك- اق. وسى ماقساتتا 31- ارنا «ايتىس الاڭى» باعدارلاماسىن كورەرمەن نازارىنا ۇسىنعان بولاتىن. «قولدان كەلسە، قونىشىنان باس» دەمەي مە دانا قازاق؟ العاشقىدا ۇلتتىق ونەرگە كوممەرتسيالىق ارنانىڭ نازارى ءتۇسىپ، ناسيحاتىن جاسايتىن بولار دەپ ءبىر قۋانىپ ەدىك. بۇل باعدارلاماعا ەلىمىزدىڭ شىعىسى مەن باتىسى، سولتۇستىگى مەن وڭتۇستىگىنەن جۇرتقا تانىمال اۋزى دۋالى 12 اقىن قاتىسقان. جوبا جەتەكشىلەرى كورەرمەن تارتۋ ماقساتىندا باعدارلامانىڭ بارىسىن ەرەجەسىز جەكپە- جەك تارتىبىنە ۇقساتىپ ۇسىنعانىن ايتادى. بۇل قانشالىقتى قاجەت؟ قازاقتىڭ ساف ونەرىنە سانالى كورەرمەن بارىسىن وزگەرتپەستەن- اق ۇيىرىلمەي مە؟
ايتىس كورەرمەندى ەشبىر شوۋسىز- اق تارتاتىنىن رەسپۋبليكا سارايىندا وتكەن «التىن دومبىرا» جىر سايىسى دالەلدەپ بەرمەدى مە؟ العاشقى كۇنى سەگىز ساعاتقا سوزىلعان ايتىستى كورەرمەن تاپجىلماي تاماشالادى. الەمدەگى «مەن» دەگەن شوۋدىڭ ءوزى كورەرمەن نازارىن وسىنشالىق ۋاقىت ۇستاپ تۇرا الاتىن با ەدى؟ قازاقتىڭ كيەلى ونەرىنەن جوبا جاساۋعا بەكىنگەن ەكەن، جاۋاپكەرشىلىك قايدا؟ «تاقىرىپتىق ايتىس» جانە «پاروديالىق ايتىس» دەيتىن ەكى بولىمنەن تۇراتىن باعدارلامانىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. مۇنداي «سايقىمازاق» دۇنيەنى جۇرت نازارىنا ۇسىنعانشا، قازاقتىڭ ساف ونەرىن ناسيحاتتاماي- اق قويسا ابزال. ايتپەسە «جىل جاڭالىعى» بولادى- اۋ» دەپ كۇتكەن جوبا ءتىپتى كورۋگە جارامسىز دۇنيە بولدى.
جىلدان جاڭالىق كۇتەتىن حالىقپىز عوي. كەلە جاتقان جاڭا جىلدا تەلەارنالار ءوز كورەرمەنىن كوزايىم باعدارلامالارمەن قۋانتادى دەپ ەسەپتەيمىز.
اسىل تۇمار
«ايقىن» گازەتى
