اپتالىق شولۋ: تاۋەلسىزدىك - كۇشتى رۋحپەن، مىقتى مىنەزبەن عانا ۇستاپ تۇرۋعا بولاتىن تاريح تولقىنى
ۇلتىمىزدىڭ ەڭ ۇلىق مەرەكەسى سانالاتىن تاۋەلسىزدىك كۇنىنە قۇرمەت قاشاندا ەرەكشە.
جىلداعى ءداستۇر بويىنشا بيىل دا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ارنالعان سالتاناتتى جيىنعا قاتىسىپ، ءوزىنىڭ اقجارما تىلەگىن حالىققا جەتكىزدى. «ءاربىر ەلدىڭ جىلناماسىندا ونىڭ جاڭا تاريحىنىڭ باستاۋى بولعان تاعدىرشەشتى تاڭداۋ بولادى. ءبىز ءۇشىن جاڭا ءداۋىردىڭ اراي تاڭى 1991 -جىلى 16 -جەلتوقساندا اتتى. سول كۇنى الەم كوگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى اتتى جاڭا جۇلدىز جارقىراپ تۇردى. تۇتاس داۋىرلەردىڭ كۋاسى بولعان حالقىمىز سان عاسىرلار بۇرالاڭ ءارى قيىن جولمەن ءجۇرىپ ءوتتى.
«ادام بالاسى سياقتى مەملەكەت تە ومىرىندە ەكى عۇمىرلىق بوساعادان اتتايدى. ءبىرىنشىسى - جارىق دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشۋ. ەكىنشىسى - ەرەسەك ءومىردىڭ تابالدىرىعىن باسۋ. ەكەۋى دە قايتالانباس قاستەرلى مەزەتتەر». بۇل - ءابۋ ناسىر ءال-فارابيدىڭ ورامدى ايتىپ كەتكەن ءسوزى، ونەگەلى وسيەتى. بيىل، مىنە، وسىناۋ رۋحى اسقاق، تۇعىرى بيىك ءتول مەملەكەتىمىزگە 24 جىل تولدى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ناعىز ەردىڭ جاسىندا، ۇلى ماقساتتاردىڭ باسىندا تۇرمىز»، - دەدى ەلباسى سالتاناتتى جيىندا. مەملەكەت باسشىسى ءسوز اراسىندا قازاقستاننىڭ 24 جىلدا جاڭارۋ ۇدەرىسىن وتكەرىپ، بۇكىل الەمدە سىي-قۇرمەتكە يە بولعانىنا نازار اۋداردى. شيرەك عاسىرعا جۋىق كەزەڭدە قازاقستان كەيبىر مەملەكەتتەر تۇكسىز شىعاتىن، ال ەندى ءبىرى عاسىرلاردى سارپ ەتەتىن تاريحي جولدان ءوتتى. وسىلاردىڭ بارلىعىنا توقتالا كەلە، مەملەكەت باسشىسى وتاندى ءسۇيۋ ايرىقشا باقىت ەكەنىن ايتتى. «وتان دەگەن ۇلى ۇعىم - وسى. وتاندى ءسۇيۋ - ەرەكشە باقىت. ال ونىڭ اپتابىنا كۇيىپ، ايازىنا توڭۋ - اركىمگە بۇيىرا بەرمەيتىن بولەك دۇنيە. ونىڭ جولىندا وزا شاپساڭ دا، شوقتاي جانساڭ دا، جانىپ جاتىپ ارماندا قالساڭ دا جاراسادى. بۇل - اتا- بابالارىمىزدىڭ اسىل ارمانى. شەكسىز ارمان جولىندا وتان ءۇشىن وراسان قيىندىقتاردان وتۋگە بولادى. ءبىز ءوز ەگەمەندىگىمىزدى بابالاردىڭ ونەگەسى مەن حالقىمىزدىڭ پاراساتتىلىعىنىڭ ارقاسىندا الدىق. تاۋەلسىزدىك - كۇشتى رۋحپەن جانە مىقتى مىنەزبەن عانا ۇستاپ تۇرۋعا بولاتىن تاريح تولقىنى»، - دەپ تەبىرەندى ن. نازاربايەۆ.
بۇدان بولەك، ەلباسى XXI عاسىر ادامزات ءۇشىن الەمدىك ەكونوميكا مەن ساياساتتىڭ، اقپاراتتىق جانە الەۋمەتتىك كەڭىستىكتىڭ جاڭا ولشەمدەرىنە جول اشقانىنا نازار اۋداردى. بۇكىل الەم ارحيتەكتۋراسىندا وراسان وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتقانىنا دا كوڭىل ءبولدى. «بۇگىندە 1,2 ميلليارد ادام پلانەتانىڭ قاقتىعىستار مەن تۇراقسىزدىق جايلاعان ارەالىندا تىرشىلىك ەتىپ جاتىر. كۇن سايىن 42 مىڭ ادام ءۇيىن تاستاپ، ءقاۋىپسىز مەكەن ىزدەستىرۋدە. 13 مىڭنان استام تەررورلىق اكت 33 مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن قيدى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ تۇراقتى ءارى قارىشتى دامىعان ەلىمىزدى مۇلدە باسقا جاعدايدا - بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىك جاعدايىندا وركەندەتىپ جاتقانىمىزدى ەستە ۇستاۋعا جانە باعالاۋعا ءتيىسپىز»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
ءسوز اراسىندا ەلباسى اعىمداعى جىلدىڭ ايشىقتى وقيعالارىنا دا توقتالدى. قازاقستاننىڭ د س ۇ- عا كىرگەنىن، ە ا ە و جۇمىسىن باستاعانىن ايتتى. «بيىل قازاقستان الەمدىك جەتەكشى ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ ەلۋلىگى قاتارىنا قوسىلىپ، 43-ورىندى يەلەندى. بىزدە شيراق، ساۋاتتى، جاڭاشىل جاستار بۋىنى ءوسىپ كەلەدى. الەمنىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قاتارىنا قوسىلعان «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتە» دايارلانعان العاشقى 500 مامان بيىل ءبىتىرىپ شىقتى. قازاقستان ماگاتە- مەن بىرلەسىپ، يادرولىق وتىن بانكىن قۇردى، ول ءبىزدىڭ ەلگە ورنالاستىرىلادى. ءۇشىنشى عارىشكەرىمىز ايدىن ايىمبەتوۆ جەر توڭىرەگىندەگى وربيتاعا ساپار شەكتى. ءبىز ۇلت جوسپارىن ورىنداۋعا كىرىستىك. ونى تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا جۇزەگە اسىرا باستاعانىمىزدىڭ دا سيمۆولدىق ءمانى بار»، دەدى مەملەكەت باسشىسى. «ءبىزدىڭ قازاقستان - ۇلى دالا ەلى، جاڭعىرعان ۇلى دالا ەلى. بۇل - ءبىزدىڭ اسقاق اڭسارىمىز ءارى ەرەكشە ماقتانىشىمىز. قازاقستاندىقتاردىڭ بولاشاق ۇرپاعى ءبىزدىڭ جەتىستىكتەرىمىزدى لايىقتى باعالاپ، ماقتان تۇتارىنا ەش كۇمان جوق. ولار ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدەن دانالىقتىڭ، سىندارلى ءىس- ارەكەتتىڭ جانە كەز كەلگەن قيىندىقتىڭ الدىندا يىلمەس بەرىكتىكتىڭ ۇلگىسىن كورەتىن بولادى»، - دەپ تۇيىندەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
مەملەكەت عىلىم قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن جوعارى باعالايدى
وسى اپتادا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ اقوردادا 2015 -جىلعى ءال-فارابي اتىنداعى عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىق لاۋرەاتتارىن ماراپاتتادى. ايتا كەتەرلىگى، ءال-فارابي اتىنداعى عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى جەتى مەملەكەتتىك سىيلىق بيىل ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت تاعايىندالىپ وتىر. ىرگەلى جانە قولدانبالى زەرتتەۋلەر سالاسىنداعى اسا ۇزدىك ناتيجەلەر ءۇشىن، مۇلدەم جاڭا تەحنولوگيالار جاساۋ مەن ولاردى ەكونوميكانىڭ ءارتۇرلى سالالارىنا ەنگىزۋ بويىنشا ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك اسەردى قامتاماسىز ەتەتىن عىلىمي- تەحنولوگيالىق جانە يننوۆاتسيالىق قىزمەتتىڭ تانىلعان ناتيجەلەرىنە بەرىلەتىن بۇل سىيلىق ەكى جىلدا ءبىر مارتە بەكىتىلەدى. سالتاناتتى ءراسىم بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاندا يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق دامۋعا ايرىقشا كوڭىل ءبولىنىپ وتىرعانىن، وعان وتاندىق عالىمداردىڭ زور ۇلەس قوسىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. «عىلىم مەن تەحنيكا ويلاۋ كوكجيەگىن ۇلعايتىپ، ادام مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتەدى. سوندىقتان، بىزدە وزىق ەكونوميكانىڭ نەگىزىن قالايتىن جاڭا ازىرلەنىمدەردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى وتە ماڭىزدى. عالىمداردىڭ ەڭبەگىنىڭ مويىندالۋىنىڭ بەلگىسى - ولارعا ءال-فارابي اتىنداعى عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ تاعايىندالۋى. ءال- فارابي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىق عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى ەڭ جوعارى ماراپات بولىپ سانالادى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ايتا كەتەرلىگى، بيىل عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى سىيلىقتار التى عىلىمي- زەرتتەۋ ۇجىمىنا جانە ءبىر اۆتورلىق زەرتتەۋ جۇمىسىنا بەرىلدى. بۇل ەڭبەكتەر كومىرسۋتەگى، عارىش جانە اۋىل شارۋاشىلىعى، جاڭا تەحنولوگيالىق ادىستەرگە جول اشقان. مەتاللۋرگيا، فيزيكا، مەديتسينا سالالارىندا يننوۆاتسيالىق جاڭالىقتار ەنگىزگەن. ايتا كەتەرلىگى، قازاقستاننىڭ عارىشتىق عىلىم مەن ەكونوميكا سالاسى دا قارقىندى دامۋدا. پرەزيدەنت عالىمداردى قۇتتىقتاۋ بارىسىندا وسى ماسەلەلەرگە نازار بۇردى.
ءال- فارابي اتىنداعى عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى ءاربىر مەملەكەتتىك سىيلىق بيىل - 18 600000 تەڭگەنى قۇرادى.
بيىل سىيلىققا ۇمىتكەر رەتىندە جالپى 26 عىلىمي جۇمىس كەلىپ تۇسكەن ەكەن. كەيىننەن، مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن ول جۇمىستار تالقىلانىپ، كەڭ اۋقىمدى قوعامدىق تالقىلاۋ ناتيجەسىندە 7 جۇمىس سىيلىق الۋعا لايىق دەپ تانىلعان.
ولاردىڭ اراسىندا «پلازمانىڭ كۆانتتىق جانە كوللەكتيۆتىك قاسيەتتەرى: جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى» تاقىرىبىنداعى جۇمىستار تسيكلى ءۇشىن: ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ەكسپەريمەنتتىك جانە تەوريالىق فيزيكا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، فيزيكا- ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ماراتبەك عابدۋللين، ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ەكسپەريمەنتتىك جانە تەوريالىق فيزيكا عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، فيزيكا- ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قارلىعاش جۇماعۇلوۆا، ەكسپەريمەنتتىك جانە تەوريالىق فيزيكا عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى مەرلان دوسبولايەۆ سەكىلدى ءبىرقاتار عالىمدار يەلەندى. بۇدان بولەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى تولەگەن قوجامقۇلوۆ، فيزيكا- ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تىلەكقابىل رامازانوۆ مەملەكەتتىك سىيلىققا يە بولدى.
ال «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عارىش سالاسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن عارىش عىلىمىنىڭ ادىستەرى مەن تەحنولوگيالارىن دامىتۋ» تاقىرىبىنداعى جۇمىستار سيكلى ءۇشىن اتالعان سىيلىق اەروعارىش كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تالعات مۇسابايەۆقا، اەروعارىش كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى مەيىربەك مولدابەكوۆكە، «ۇلتتىق عارىشتىق زەرتتەۋلەر جانە تەحنولوگيالار ورتالىعى» ا ق «عارىشتىق تەحنيكا جانە تەحنولوگيالار ينستيتۋتى» ج ش س ديرەكتورى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى داۋلەت احمەدوۆكە بۇيىردى.
بۇدان باسقا، ءتۇرلى سالالار بويىنشا عالىمدارعا تاعايىندالعان ماراپات ءوز يەلەرىنە تابىس ەتىلدى.
ش ى ۇ شەڭبەرىندە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى بويىنشا ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسىن قابىلداۋ ماڭىزدى
وسى اپتادا ق ر پرەمەر-ءمينيسترى كارىم ءماسىموۆ قىتايعا رەسمي ساپارمەن باردى. ساپار شەڭبەرىندە ۇكىمەت باسشىسى جىڭجوۋ قالاسىندا بولىپ، شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر ۇكىمەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنا قاتىستى. شاعىن جانە كەڭەيتىلگەن قۇرامدا وتكەن وتىرىستاردا دەلەگاتسيالار باسشىلارى ش ى ۇ- عا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساۋدا- ەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق، كولىك، كوممۋنيكاتسيالىق جانە مادەني- گۋمانيتارلىق سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ اعىمداعى جاعدايى، پەرسپەكتيۆالارى مەن ودان ءارى تەرەڭدەتۋ شارالارىن قارادى.
ال كەڭەيتىلگەن قۇرامداعى وتىرىستا ءسوز سويلەگەن پرەمەر الەمدىك- ەكونوميكالىق داعدارىس جاعدايىندا شىۇ- عا مۇشە بارلىق مەملەكەتتەردىڭ ورنىقتى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كوپ جاقتى پراكتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى ۇدەمەلى ينتەنسيۆتەندىرۋ قاجەتتىگىنىڭ ايقىن ەكەنىن اتاپ كورسەتتى.
«بۇل رەتتە ونەركاسىپ وندىرىسىندەگى بىرلەسكەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ، شەتەل ينۆەستيتسيالارىنىڭ تۇراقتى اعىنى جانە ءوزارا ساۋدانى دامىتۋ ءۇشىن جاعدايلاردى قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. ىنتىماقتاستىقتىڭ باسىمدىققا يە تاعى ءبىر باعىتى ش ى ۇ كەڭىستىگىندە دە، سول سياقتى، بۇتىندەي الەم بويىنشا دا ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى»، دەدى كارىم ءماسىموۆ. وسىعان وراي، ۇكىمەت باسشىسى ش ى ۇ شەڭبەرىندە ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگى بويىنشا ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسىن قابىلداۋدى ۇسىندى. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ پايىمىنشا، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، يننوۆاتسيالار، تۋريزم، سپورت، سونداي-اق، كولىك ترانزيتى جانە مادەني- گۋممانيتارلىق سالالارداعى ءوزارا بايلانىستاردى دامىتۋ ارىپتەستىكتىڭ كەلەسى ءبىر ماڭىزدى باعىتى بولىپ تابىلادى.
بۇدان بولەك، پرەمەر 2017 -جىلى استانادا «بولاشاق ەنەرگياسى» تاقىرىبىنا ارنالعان ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسى وتەتىنىن ەسكە سالىپ، ش ى ۇ- عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ الدىڭعى قاتارلى كومپانيالارىن وعان قاتىسۋعا شاقىردى. شارا قورىتىندىسى بويىنشا بىرلەسكەن كومميۋنيكەگە جانە ش ى ۇ- نىڭ ءتۇرلى قارجى- ەكونوميكالىق قۇجاتتارىن بەكىتۋ تۋرالى ءبىرقاتار شەشىمدەرگە قول قويىلدى.
ساپار اياسىندا پرەمەر- مينيستر كارىم ءماسىموۆ حاڭجوۋدا Alibaba Group باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى دجەك مامەن كەزدەسۋ وتكىزدى. كەزدەسۋ بارىسىندا تاراپتار تولەماقى جۇيەسىن، بۇلتتى ەسەپتەۋلەردى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارىن، سونداي-اق، ينتەرنەت- ساۋدانىڭ بيزنەستىڭ ەكسپورتتىق مۇمكىندىكتەرىنە تيگىزەتىن ىقپالىن تالقىلادى.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
