نەگە قازاقشا سويلەمەيمىن؟ قازاق ەمەسپىن بە؟ - ەلباسى انا تىلىنە دەگەن ءوز ويىن وسىلاي بىلدىرگەن ەدى
ەلباسىنىڭ وسىدان قىرىق جىلدان استام بۇرىن تەمىرتاۋدا كەزدەسكەندە ايتقان وسى جالعىز اۋىز ءسوزى ءالى كۇنگە جادىمدا جاتتالىپ قالىپتى. ءارى ۇنەمى ايتا دا جۇرەم. بۇل ماقالانىڭ جازىلۋىنا دا ەلباسىنىڭ سول كەزدەگى ايتقان «نەگە قازاقشا سويلەمەيمىن؟ قازاق ەمەسپىن بە؟ !» دەگەن تاريحي ءسوزى نەگىز بولدى.
1973 - جىلدىڭ كۇز ايى. «ۇلى وكتيابر» مەرەكەسىنە بايلانىستى الدەبىر دايىندىق شاراسى ءجۇرىپ جاتقان تۇس. الماتىداعى قازمۋ- ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ جولداماسىمەن قاراعاندى وبلىستىق راديوحابارلارى كوميتەتىندە تاجىريبەدەن ءوتىپ جۇرگەن مەنى وسى مەكەمەنىڭ باسشىلارى ۆ. بويكو مەن ق. اكىمبەكوۆ شاقىرىپ الىپ، تەمىرتاۋعا بارىپ اتالعان مەرەكەگە بايلانىستى جارتى ساعاتتىق راديوحابار ۇيىمداستىرۋعا تاپسىرما بەردى. بۇل حاباردىڭ اسا ماڭىزدىلىعىن، قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتى باسشىلارىنىڭ ءبىرىنىڭ ءسوزىن ازىرلەپ، ءۇنتاسپاعا جازىپ الۋدى دا مۇقيات تاپسىرعان.
قولىنا ەندى عانا قالام تيگەن جاس ءتىلشى ءۇشىن اتاعى دۇرىلدەپ تۇرعان بۇكىل وداقتىق كومسومولدىق ەكپىندى قۇرىلىس- قازاقستان ماگنيتكاسىنان ماقالا جازۋدىڭ ءوزى ۇلكەن قۋانىش. الايدا ارادا از ۋاقىت وتپەي- اق كوڭىلىمىز قۇلازىپ سالا بەرگەن. سەبەبى ميكروفون ۇسىنساڭ- اق بولدى ورىس تىلىندە اعىپ تۇرعان كومبينات باسشىلارىنىڭ كوبى قازاقشا جازايىن دەسەڭ قاشقاقتاي باستايدى... ءتىپتى، ءبىرلى- جارىم ولەڭى گازەت بەتتەرىنەن كورىنىپ قالىپ جۇرەتىن كومبينات كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى تىلەۋكەن سماعۇلوۆتىڭ ءوزى دە قۇلشىنىپ تۇرعان جوق: «راديو- تەلەديداردان ىلعي مەن عانا سويلەمىن. ىڭعايسىز...» دەي بەرەدى.
قالالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسى تولەۋتاي سۇلەيمەنوۆ تە قازاق تىلىنە شورقاق بولىپ شىقتى. ال كاسىپورىن باسشىلارىنىڭ ءبىرى اقبيەۆ دەگەن اعامىز ارتىق- اۋىس اڭگىمەدەن ساقتانا ما، قازاقتىڭ توبەسى كورىنسە قاشىپ جۇرەدى دەيتىن... نامىسقا بۋلىعىپ، جىگەرىمىز قۇم بولىپ تۇرعاندا، وزات بولات بالقىتۋشى التىنبەك دارىبايەۆ كەلە قالماسى بار ما. «تاياۋدا كومبينات پارتيا ۇيىمىن باسقارۋعا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دەگەن جىگىت كەلدى. ناعىز قازاقشا سويلەيتىن سول، ەرتەڭ ءىسساپاردان كەلەدى» دەگەنى. «جازعان قۇلدا شارشاۋ جوق» ، ەرتەلەتىپ تاعى كەلدىك. 
قابىلداۋ بولمەسى. ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەندە جاسى وتىزدار شاماسىنداعى بويشاڭ، ءوڭى كەلىستى، يىقتى، سوم دەنەلى جىگىت كىرىپ كەلدى. گالستۋك تاقپاعان، سىرت كيىمىنە قاراپ «ءوندىرىس سەحتارىن ارالاپ كەلگەن- اۋ» دەپ تۇيدىك. قاباعى سالىڭقىلاۋ كورىنگەن. ءبىراق حاتشى قىز ۇشىپ تۇرىپ، ءبىزدى قىسقاشا تانىستىرىسىمەن- اق، جۇزىنە جىلىلىق ۇيالاپ، قىسقا اماندىقتان سوڭ- اق كابينەتىنە باستاعان. ورىس تىلىندەگى راديوحابارىن ەشبىر قيىندىقسىز كەشە كەلىسىمەن- اق جازىپ ۇلگەرگەن ارىپتەسىم گ. ۆاكۋلين مەنى سىرتتا، ماشينا ىشىندە توساتىن بولدى.
قاراپايىم جابدىقتالعان شاعىنداۋ كابينەت. راديودان سويلەنەتىن ءسوزدى ول كەزدە ءوزىمىز قاعازعا جازىپ، سودان سوڭ مۇقيات وقىتىپ، دايىندالتىپ بارىپ ءۇنتاسپاعا تۇسىرەتىنبىز. سول ادەتپەن، ءبىراز سويلەسكەن سوڭ «رەپەرتور-5» راديوقۇرالىمدى جايىپ تاستاپ، الدىن الا جازىپ اكەلگەن ءماتىندى دەرەۋ قايىرا تولىقتىرىپ جازا باستاعانىم سول ەدى، ماعان وقىس بۇرىلعان پارتكوم حاتشىسى:
- بۇل نە؟ - دەپ سۇراعان.
- ءسىزدىڭ سويلەيتىن ءسوزىڭىزدىڭ تەكسى...
- كەرەگى جوق، اۋىزشا ايتامىن! - دەدى حاتشى جۇلىپ العانداي، قاتقىلداۋ ۇنمەن. - نەگە قازاقشا سويلەمەيمىن، قازاق ەمەسپىن بە؟ ! - دەپ، ەرەكشە قاتۋلانا، جانارى جارق ەتە قاراعانى ءالى كۇنگە كوز الدىمدا قالىپتى.
...كەشەدەن بەرگى كورگەن قۇقايمىز سول ساتتە- اق سەرپىلىپ سالا بەرگەن. - كەيبىر تەحنيكالىق قيىن تەرميندەردىڭ قازاقشاسىنا كومەكتەسە وتىرارسىڭ. كەيىن قيىپ تاستايسىڭدار عوي، - دەپ بۇل جاعىنان دا حابارى بارىن اڭعارتا كۇلىپ قويدى. ۇستازدارىم ۇيرەتكەن قاعيدات بويىنشا، «ۇساق- تۇيەك سۇراق قويىپ، كەيىپكەرىمنىڭ ويىن بولمەۋگە» تىرىسىپ، تەك قاجەتتى جەردە عانا دەمەپ جىبەرىپ وتىردىم. بايقايمىن، سۇحباتىمىز ويداعىداي شىقتى! قۋانىشىمدا شەك جوق. ال اڭگىمەمىزدىڭ جاراسقانى سونشا، دىبىس جازاتىن «اساي- مۇسەيىمىزدى» جيناپ بولعان سوڭ دا ءبىر ساعاتتان استام وتىرىپ قالىپپىز.
مەنى قايران قالدىرعانى، كاسىپورىن پارتكومى حاتشىسىنىڭ قازاق ادەبيەتى مەن ونەرى سالالارى جاڭالىقتارىن، كەيبىر جازۋشىلار مەن ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىمدەرىن اتاي وتىرىپ، تاپتىشتەپ سۇراۋى ەدى. وقىمايتىنىمىز جوق، جالت ەتكەن جاڭالىقتى قالت جىبەرمەيتىن كەزىمىز ەمەس پە، مەنىڭ ايتقان جاۋابىما ريزا بولىپ وتىرعانى بايقالدى. الايدا ۋاقىت تىعىز. «كەشكە، جۇمىس اياعىندا كەل، كەڭ وتىرىپ اڭگىمەلەسەيىك» دەگەن. ءبىراق رەتى كەلمەگەن.... تاعى ءبىر ەسىمدە قالعانى، نۇرەكەڭنىڭ بولماي، تومەنگى قاباتتاعى جۇمىسشىلار اسحاناسىنا اپارىپ، ءدام تاتقىزعانى ەدى. اۋىلداعى قاريالار «جىلقىشىلار قوسىنان ءدام تاتپاي وتۋگە بولمايدى» دەپ وتىرۋشى ەدى. مەن دە مۇنى ىشتەي وسىعان جورىعام. كەڭ اسحانانىڭ وقشاۋلاۋ تۇسىنداعى قاراپايىم جابدىقتالعان شاعىن بولمە ءالى ەسىمدە قالىپتى.
تەمىرتاۋدان جازعان وسى راديوحابارىم كوپ ۇزاماي ءوزىم جۋرناليستىك جولىمدى باستاعان قاراعاندى وبلىستىق تەلە- راديو حابارلارى كوميتەتىنىڭ تورىندەگى ەڭ ۇزدىك حابارلار تاقتاسىنا ىلىنگەن. الماتىعا قازاق راديوسىنا جىبەرىلىپ، وڭ باعاسىن العان. ول كەز تەلەۆيدەنيە ەندى- ەندى قانات جايا باستاعان تۇس. ال راديونى تىڭدامايتىن ادام جوق، ورتالىق كوميتەت ءار حاباردى قالت جىبەرمەيتىن. تەمىرتاۋدىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان شاعى ەمەس پە، اتالعان حابارىم ونداعىلاردىڭ دا نازارىنا ىلىكتى دەسىپ ءجۇردى...
«اكىمى اقىنىن ىزدەگەن ەل باقىتتى» دەمەي مە. پرەزيدەنتىمىزدىڭ بارعان جەرىندە ۇلتتىڭ رۋحاني بايلىعىن ەستەن شىعارماي ونەر ادامدارىن، ءانشى- كۇيشىلەردى ءوزى ىزدەپ جۇرەتىنىن، اسىرەسە جۋرناليستەرگە دەگەن ءىلتيپاتى ەرەكشە ەكەنىن بىلەمىز. ماسەلەن، جاڭاعى ايتقان تەمىرتاۋدا ءبىر- اق رەت كەزدەسكەن مەنى كەيىن ءوزى الماتىعا كەلگەندە ارنايى سۇراستىرعانىن دا ارىپتەستەرىم ايتىپ ءجۇردى... ءبىراق جۇزدەسۋدىڭ ءساتى تۇسپەگەن.
سول تۇستا قازاعى از قاراعاندىدا، كەيىن قازاق راديوسى مەن رەسپۋبليكالىق تەلەۆيزياعا اۋىسىپ، ونەركاسىپ بولىمدەرىندە قىزمەت اتقارا ءجۇرىپ، كوپتەگەن ءوندىرىس ورىندارىن ارالاۋىما تۋرا كەلگەن. تىلگە بايلانىستى جاڭاعى ايتقان تەمىرتاۋداعىدان دا سوراقى نەبىر قيىندىقتى باستان وتكەرىپ جۇردىك. بىردە اقىن كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ «سوتسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان» ) اتىنان مەن قازاق راديوسى اتىنان كومسومولدىق ەكپىندى قۇرىلىس- جايرەم كەن- بايىتۋ كومبيناتىندا تىلشىلەر قوسىنىن اشۋعا تاپسىرما الىپ، قازاقى قايماعى كوپ بۇزىلا دا قويماعان، قانىش ساتبايەۆ سياقتى ۇلى تۇلعالار ءىزى سايراپ جاتقان جەزقازعان ءوڭىرىن ارالادىق. الايدا مۇنداعى ءوندىرىس ورىندارىندا دا، ءتىپتى وزدەرى دە ولەڭ جازاتىن سادىق استوۆ، كاكىمبەك سالىقوۆ، قايروللا قانافين سياقتى ازاماتتار باسقاراتىن ۇجىمداردىڭ وزىندە باسقوسۋ - جينالىس اتاۋلى تەك ورىس تىلىندە وتەتىنىن كورىپ ەڭسەمىز ءتۇسىپ، كوڭلىمىز قۇلازىپ قايتقانبىز...
قازاق ءتىلىن تەجەۋ، اسىرەسە، قازاق تىلىندە جازاتىندار ءۇشىن سوعىپ تۇرعان قان تامىرىن تەجەۋمەن بىردەي ەكەنىن سەزىنەتىنبىز. مۇنى سول تۇستا بولاشاق پرەزيدەنتىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ دا بىزدەن كەم سەزىنبەگەنى كامىل. بۇعان جاڭاعى تەمىرتاۋداعى كەزدەسۋىمىزدە ايتقان سوزدەرى، ال ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان باستاپ مەملەكەتتىك ءتىلدى كۇن تارتىبىنەن ءبىر تۇسىرمەي كەلە جاتقانى دالەل.
ال مەن ءوزىم لاۋازىمدى جۋرناليستىك قىزمەتىمدى سىرىپ قويىپ، 80-جىلداردىڭ باسىندا قازاق كينوسىن قازاق تىلىندە ءتۇسىرۋ باستاماسىمەن وسى سالاعا اۋىسىپ، ءبىرقاتار جۇمىستار اتقارۋىما تۋرا كەلگەن... وسى مەكەمەدە، كەيىن بەلگىلى كينورەجيسسەر س. ازىموۆكە «ق ر پرەزيدەنتىنىڭ تەلەراديو كەشەنىن» ۇيىمداستىرۋعا جاردەمدەسىپ، قازاق ءبولىمىن باسقارا ءجۇرىپ تە، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ العاش قالىپتاسۋ كەزىندە باسپاءسوز حاتشىسى بولا ءجۇرىپ تە، ودان سوڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل سالاسىنداعى قىزمەتىمدە بولسىن، مەملەكەتتىك ءتىل تۇعىرى نىعايۋىنا قالايدا كۇش سالدىم، ارا- تۇرا قازاق تىلىنەن ساباق تا بەرگەنمىن. سونداعى تۇيگەنىم مىناۋ: اۋەلى قازاق ءتىلىن بىلۋگە جاعداي جاسا، ۇيرەت. سودان سوڭ بارىپ تالاپ ەت. ال ءومىر بويى ورىسشا وقىعان نەمەسە شەت تىلىندە ءبىلىم العان مامانعا (اسىرەسە، سىرتقى ساياسات سالاسىنداعى) كۇردەلى ماتەريالداردى بىردەن قازاقشا جاز دەۋ - قيانات. دەمەك، مۇنداعى باستى قاعيدات - ءتىلدى ەشبىر قيىندىق نەمەسە قىسىم جاساماي ۇيرەتۋ.
مينيستر ق. توقايەۆتىڭ العى سوزىمەن جارىق كورگەن ەكى تىلدەگى العاشقى ديپلوماتيالىق سوزدىك- انىقتامالىعىمدى جارتىلاي وقۋلىق رەتىندە قۇراستىرعانىم دا سودان. سىرتقى ساياسات ۆەدومستۆوسى قازاقشا جازۋدى ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن عانا قولعا العان تىڭ سالا. وسىعان وراي سوڭعى ونشاقتى جىل ىشىندە ەكى اۋدارما كىتاپ، 5 سوزدىك (ءارقايسىسى 400-800 بەتتىك) ازىرلەۋىمە تۋرا كەلگەن. سونىڭ ىشىندە، پرەزيدەنتتىڭ زامانا تالابىنا ساي ءتىلدىڭ ءۇشتۇعىرلى بولۋى ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ءمينيستردىڭ ورىنباسارى ق. سارىبايدىڭ باسشىلىعىمەن مەن قۇراستىرعان «قازاقشا- اعىلشىنشا- ورىسشا جانە ورىسشا- قازاقشا- اعىلشىنشا» ەكى تومدىق ديپلوماتيالىق سوزدىكتەر وتكەن جىلى 10 مىڭ دانامەن جارىق كورىپ، ديپلوماتتارىمىزعا، قازاقستاندا اككرەديتتەلگەن شەتەل ەلشىلىكتەرىنە، كوپشىلىككە، ستۋدەنتتەرگە تاراتىلدى.
قازىر ءۇشىنشى كىتابى - «اعىلشىنشا- قازاقشا- ورىسشا» سوزدىكتى قۇراستىرۋ جانە بارلىق الەم مەملەكەتتەرىنىڭ، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى اتاۋلارىن ءتيىستى نورماعا كەلتىرۋ ماقساتىندا جەكە كىتاپ ەتىپ دايىنداۋ جۇمىستارىن اياقتاۋ ۇستىندەمىز...
ايتا كەتەيىك، 700 دەن استام قازاق مەكتەپتەرى جابىلىپ، قايران انا ءتىلىمىز ءار مەكەمەنىڭ ەسىگىنەن سىعالاپ قالعان، قازاقپەن قازاق مەكەمەلەر دالىزىندە قازاقشا سويلەسۋگە يمەنەتىن، كەڭەستىك ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتى بارىنشا قىزىپ تۇرعان 80- جىلداردا قىزمەت ەتكەن ءبىزدىڭ بۋىن ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن تالانعان تاريحىمىزدى، جوعالتقان ءدىنىمىز بەن ءدىلىمىزدى قايتارۋعا بارىنشا بەلسەنە ارالاستى.
2001 -جىلدىڭ كۇزىندە سىرتقى ىستەر ۆەدومستۆوسىنا قىزمەتكە اۋىسىپ كەلگەنىمدە، جوعارىدا اتى اتالعان تولەۋتاي ىسقاق ۇلى سۇلەيمەنوۆكە ارنايى بارىپ سالەم بەردىم. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىن، ديپلوماتيا ينستيتۋتىن باسقارعان اعامىز قازاقشا اعىپ تۇر. سول تەمىرتاۋداعى جاعدايدى ەسكە الىپ كۇلىپ العان سوڭ، اقىرىن جىميا وتىرىپ: «ول كەز سولاي بولدى عوي... قازىر ءتىلدى قالاي ۇيرەنەم دەسەڭ دە جاعداي جاسالعان. ءتىپتى قاي ءتىلدى بولسىن. ءبىز اعا ۇرپاق قازاق ءتىلىن قالپىنا كەلتىرۋدە الدا بولىپ، بۇگىنگى جاستارعا ونەگە كورسەتۋىمىز كەرەك!» دەگەن اتالى ءسوز ايتقان. بۇل رەتتە، قازاق ءتىلىن تەز مەڭگەرىپ قانا قويماي، پرەزيدەنتتىڭ ءتىل ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا وزدەرى باسقاراتىن ورتالاردا ونەگە شاشىپ جۇرگەن بيلىك تۇتقالارىن ۇستاعان باسقا دا ازاماتتار قاتارى كوبەيە ءتۇسىپ وتىرعانى قۋانتادى...
ال كەيبىر ءتىل ماماندارى ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن ەرەكشە قامقورلىق ىستەرىن ءبىر كەزدە انا تىلىنەن ايىرىلىپ قالا جازداعان تۇركيا مەن ءۇندىستان ەلدەرىنىڭ پرەزيدەنتتەرى اتاتۇرىك، ماحاتما گاندي مەن دج. نەرۋدىڭ ۇلتتىق تىلگە دەگەن ۇلاعاتتى ەڭبەكتەرىنە تەڭەپ جۇرگەنى دە تەگىن ەمەس. پرەزيدەنتتىڭ بىردە- ءبىر جىل سايىنعى جولداۋىندا نەمەسە نەبىر كەلەلى جيىنداردا سويلەگەن سوزدەرىندە مەملەكەتتىك تىلگە توقتالماعان كەزى بار ما؟ «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن»، «قازاق بالاسى ءۇشىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ مىندەت، بىلمەۋ ۇيات!.. » نەمەسە مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدە ورىن العان كەيبىر كەلەڭسىزدىكتەرگە شىداي الماي اشىنا ايتقان «15 جىلدا ايۋعا دا ءتىل ۇيرەتۋگە بولادى ەمەس پە!...» دەگەن ءتارىزدى سوزدەرى قاناتتى سوزدەرگە اينالىپ كەتكەنى قاشان!
وسى ماڭىزدى ءىس ءتۇرلى شالاعايلىققا ۇرىنىپ، العا باسپاي قويعان سوڭ اقىرى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ كەزەكتى جيىنى نازارىنا ۇسىنىپ، بۇكىلحالىقتىق قولداۋ تاپقانىن دا بىلەمىز. ال پرەزيدەنتتىڭ تاياۋدا عانا بۇكىلالەمدىك بۇۇ مىنبەرىنەن وسى ۇيىمنىڭ جۇمىس تىلدەرىنىڭ ءبىرى ورىس تىلىندە ەمەس، قازاق تىلىندە سويلەۋىنىڭ ءوزى ۇلت تاريحىنداعى ۇمىتىلماس ءسات بولعانى انىق! اۋداندىق، وبلىستىق جيىندار مىنبەرلەرىنەن قازاقشا سويلەۋگە قىمسىناتىن بىلايعى بيلىك تۇتقاسىن ۇستاعاندار ەندى دە ويلانباس پا ەكەن؟ نامىس- سەزىمى سەلت ەتسە، كانەكي...
تۇجىرىمداي كەلە ايتارىمىز، 2025 -جىلعا دەيىن قازاقستاندىقتاردىڭ 95 پايىزىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋىنە قول جەتكىزۋ - پرەزيدەنت ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ وسى سالاداعى باستى يدەياسى. مەملەكتتىك ءتىلدى شىن مانىندە مەلەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە كوتەرۋگە، ۇلى دالا ەلىنىڭ ورتاق ءتىلىن ماڭگى ورنىقتىرۋعا باعىتتالعان يدەيا! وسى تۇرعىدا قازاق ءتىلىن جاپپاي قولدانىس تىلىنە اينالدىرۋ جولىندا اتقارىلىپ جاتقان جانە الدا اتقارىلار ىستەر دە از ەمەس. ەڭ باستى جەتىستىگىمىز - وسى يگى ءىستىڭ بۇگىندە بۇكىلحالىقتىق قولداۋ تاۋىپ وتىرعانى!
ولاي بولسا، وسىدان 40 جىل بۇرىن، جوعارىدا ءبىز اڭگىمەلەگەن تەمىرتاۋداعى كەزدەسۋىمىزدە ن. ءا. نازاربايەۆ: «نەگە قازاقشا سويلەمەيمىن؟ قازاق ەمەسپىن بە؟ !» دەپ دەمەۋ بەرسە، ەندى وتانداستارىمىز: «نەگە قازاقشا سويلەمەيمىن، قازاقستان ازاماتى ەمەسپىن بە؟ !» دەيتىن كۇن دە الىس بولماس دەگەن تىلەك ايتقىمىز كەلەدى. پرەزيدەنت كۇنى قۇتتى بولسىن، اعايىن!
بولات جامكەنوۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتكەرى،
ديپلومات- جۋرناليست، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ ب ا ق سالاسىنداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى
