رۋح داعدارىسى
قولى جەتكەننىڭ ءبارى ءبىر سىباپ قالۋعا حارەكەت ەتىپ جاتىر. ولارعا سالساق، الاش بالاسىنىڭ بۇرىن- سوڭدى استىندا ماشيناسى، باسىندا باسپاناسى بولماعان ەكەن.
قىسقاسى، قازاقتىڭ «باقىتتان باسى اينالعان» كۇنى بەرتىندە عانا تۋىپتى- مىس.
راس، قيسىنعا سالساق ءبارى دە دۇرىس سەكىلدى. مىسالى، مەنىڭ دە ماشينە مىنگەنىمە بىرنەشە جىلدىڭ بەدەرى بولدى. بۇل اسا «باقىتتى ادام» ەكەنىمدى ايعاقتايتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى دەپ ويلاسام، اتالعان قىلىعىم ادامدىعىما ۇلكەن سىن بولار ەدى.
ارينە، مۇنداي مۇگەدەك كوزقاراستاردىڭ شاڭ بەرۋى قازاقتى تولىققاندى تاني الماعاندىعىمىزدان بولىپ وتىر. ءبىزدىڭ بار بىلەتىنىمىز قازاقتىڭ بەرگى بەتى (دالىرەك ايتساق سىرتقى تەرىسى) عانا. ال جان قاباتتارىنىڭ عالامات وركەنيەتى مەن دەڭگەيى جايىنداعى ءبىلىمىمىز تىپتەن شامالى. تانىم تۇسىنىگىمىزدىڭ مۇنشالىقتى قۇلدىراپ كەتۋىنە تومەندەگىدەي جاعدايلار اسەر ەتتى دەگەن ويدامىز.
«وتار ەلدىڭ تاريحىن وتارلاۋشى ەلدىڭ وكىلى جازادى» قاعيداسىن العا تارتىپ، 1820 -جىلدان باستاپ مەملەكەتتىك مازمۇنىمىزدان ايىرعان 270 جىلدى شەجىرەگە سالىپ زەردەلەر بولساق، ون بۋىن وتارلىق سانانىڭ تاربيەسىندە وسكەن ەكەن. ويلانىپ كورىڭىزشى، ون بۋىن.
ولاي بولسا، ءبىزدىڭ بۇگىنگى كورىپ تۇرعانىمىز قازاقتىڭ ءۇش عاسىر ەزگىدەن تۇرالاعان، كوتەرەم بەينەسى عانا. ءبىر نارسەنى «ايدان انىق، كۇننەن راۋشان» دەيمىز. وتارلىق كوزقاراستىڭ «نوقتالى ميى» مەن پەردەلى تۇسىنىگىنەن قۇلانتازا قۇتىلمايىنشا، قازاق دۇنيەتانىمىنىڭ پارقىنا جەتۋ ەش مۇمكىن ەمەس. ول ءۇشىن ءبىز ەڭ الدىمەن مىنانى ءتۇسىنىپ العانىمىز ءجون. الاش دۇنيەتانىمىنا بويلاۋدىڭ ءبىر كەتىگى دىندە، دالىرەك ايتساق، اللانى تانۋداعى ماحابباتىندا جاتىر. ەڭ وكىنىشتىسى، بۇعان دەيىنگى كەڭەستىك كەزەڭ ادامدى تەك بيولوگيالىق جاراتىلىس يەسى عانا دەپ ءتۇسىندىرىپ كەلدى. كۇللى ماقسات- مۇراتىمىزدىڭ جوسپارى مەن تۇرپاتى دا سول نەگىزدە ءتۇزىلدى. قازىر دە سولاي. كوپ اقشا مەن جوعارعى شەن ادامدىق ارمانىمىزدىڭ كۋلميناتسياسىنا اينالىپ وتىر (بىز مۇنى قاجەتتىلىك شەكاراسى تۇرعىسىندا ەمەس، ومىرلىك ميسسيامىزدىڭ نەگىزگى ءمانى دەپ قابىلداپ كەلەمىز ). ارينە، قاتەلىگىمىز دە وسى. بىزدەردىڭ بۇل جاعدايىمىزدى بابالار تانىمىنداعى رۋح ولشەمىنە سالىپ باعامدار بولساق، تانىم تۇسىنىگىمىزدىڭ ءالى دە حايۋاندىق حالدەن ۇزاي قويماعاندىعىن كورسەتەر ەدى.
ادامنىڭ جەر بەتىنە كەلگەندەگى ماقسۇتى تىپتەن باسقا. ادام كەۋدەسىنىڭ التىن ساندىعى ادامزاتقا قارايلاس بولعاندا عانا ايقارا اشىلادى. كىسىلىكتىڭ كىلتىن ىزدەسەڭ تەك وسى دەيدى باباتانىم. سوندا ابايدىڭ ء«وزىڭ ءۇشىن ەڭبەك قىلساڭ، ءوزى ءۇشىن وتتاعان حايۋاننىڭ ءبىرى بولاسىڭ، ادامدىقتىڭ قارىزى ءۇشىن ەڭبەك قىلساڭ، اللانىڭ سۇيگەن قۇلىنىڭ ءبىرى بولاسىڭ» دەگەنى وسى بولعانى عوي. بۇل تەك ابايدىڭ عانا ەمەس، الاش بالاسىنىڭ قۇنانباي ۇلىنا دەيىن دە سالتانات قۇرعان قۇدايشىلىعى.
ادامنىڭ ەڭ اۋەلى رۋح يەسى ەكەندىگىن ايعاقتايتىن بىردەن- ءبىر دالەل «كىم» دەگەن سۇراقتىڭ تەك ادامزات بالاسىنا عانا قاراتىلىپ قويىلاتىنى. بۇل - اللا- تاعالانىڭ ادامدى حاليفات (ورىنباسارى) ەتىپ ەرەكشە ماحابباتپەن جاراتقانداعى مارتەبەسىن ايگىلەپ تۇرعان ساۋال. ءبىر قىزىعى، ءبىز بۇگىنگى الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس پەن اقشانىڭ قۇنسىزدانۋى تۋراسىندا ءسوز سويلەي قالساق ( ەشكىمگە ەسە بەرمەستەن)، ەكى ەزۋىمىز كوبىكتەنىپ كەتەدى. ال ادامياتتىق ىشكى رۋحىمىزدىڭ اتموسفەراسى، ونىڭ ىشىندە ءقادىرى قاشقان قازاقتىققا كەلگەندە جاعىمىز قارىسىپ قالعانداي اۋىز اشپايمىز.
بىزدىڭشە، الاش بالاسىنىڭ ءدال قازىرگى داعدارىسى ەكونوميكادا ەمەس، رۋح ينفلياتسياسىندا جاتىر. اتتەڭ- اي، دەيمىن. تۇسىنەر تۇيسىك بولسا، «ەكونوميكالىق داعدارىس» دەپ جۇرگەنىمىز ىشكى ءحالىمىزدىڭ سىرتقا تەبىندەگەن، دالىرەك ايتساق، زاتتانعان كورىنىسى عانا عوي.
الگىندە عانا بىزگە بەيمالىم قازاق دۇنيەتانىمىنىڭ ءبىر سىرى دىندە جاتىر دەگەن ەدىك. بىزدەردىڭ بۇگىنگى «ءدىن» دەپ جۇرگەنىمىز سىرتقا «كەمەڭگەر» بولىپ كورىنۋدىڭ ساياسيلانعان كورىنىسى عانا. ساياسي سيپات العان وسى «ءدىنسىماعىمىز» اللاعا قاۋىشتىرۋ تاسىلدەرىنىڭ ءبارىن تاس- تالقان ەتىپ، تەك سىرتقى فورماسىن عانا قالدىرعان ەكەن. ءوزىڭىز وي جۇگىرتىپ كورىڭىزشى، بەس ۋاقىت بويى بىرنەشە ايات پەن دۇعانى قايتالاپ ايتا بەرگەننەن «قاي شىققان ءمۇيىزدى» كورىپ وتىرسىز.
ىشكى مازمۇن مەن ىقىلاسسىز جاسالعان بۇل قۇرعاق قۇلشىلىقتار پەندەنى ءتۇبى ءبىر توقىراۋعا ۇشىراتارى انىق. ارداقتى اباي حاكىمنىڭ «عىلىمسىز وقىعان ناماز، تۇتقان ورازا، قىلعان حاج ەشبىر عيبادات ورىنىنا بارمايدى» دەپ وتىرعانى وسى. كوپ ادامنىڭ نامازدان بوي سۋىندىرۋىنىڭ سەبەبى دە وسىنىڭ سيپتومى. ادام كەمەلدەنۋىنىڭ ءتورت كاتەگورياسى بار دەسەك، ءبىز سونىڭ تەك ءبىرىنشى باسپالداعىندا عانا قالىپ قويدىق (ول جايلى تومەندەگى ولەڭدە تولىق ايتىلادى). كۇمان كەلتىرسەڭىز تاعى دا ءوز ەركىڭىزدە. ەگەر دە ادام بالاسى وسى ءتورت كەڭىستىكتى تەرەڭ مەڭگەرگەندە شاكارىم قاجى ءسوز ەتكەن «تەلەپاتيا»، «سپريتۋاليزم»، «ماگنيتيزم» سەكىلدى دۇنيەلەر كەمەلدەنگەن رۋح ءۇشىن بۇيىم قۇرلى بولماعان بولار ەدى.
«وي جەتكەنگە قول جەتكىزۋ» دارگەيىنە دە تەك وسى ءتورت ەسىك ارقىلى عانا كوتەرىلۋگە بولادى.
عىلىمدا ماركەتينگ پەن مەنەدجمەنت دەگەن ۇعىمدار بار. بۇلار ادامنىڭ قاجەتتىلىگى مەن سۇرانىسىنا قاراي تۋىنداپ ءھام تولىعىپ وتىرادى. ءبىز باعزىداعى بابالار تانىمىن ساراپتاي وتىرىپ، وسى ماركەتينگ ۇعىمىنىڭ قازاقتىڭ تەحنوكراتتىق وركەنيەتتەن گورى ارى مەن ۇياتىنا كوبىرەك سالماق تۇسىرگەندىگىنە كوزىمىزدى جەتكىزدىك. سەبەبى سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ دەنى تەك رۋح تاراپىنان عانا بولىپ وتىرعان (بۇعان كەلتىرمەك دەرەك پەن دايەگىمىز شاش ەتەكتەن. ونىڭ ءبارىن بۇل جەردە ءسوز ەتىپ، وقىرمان ۋاقىتىنا قيانات قالماي- اق قويايىق) . ءبىراق ءومىردىڭ قۇنىن دۇنيەمەن شەندەستىرگەن ەۋروتسەنتريست «دانىشپاندار» مۇنى قايدان ءتۇسىنسىن. بابالار دۇنيەتانىمىن ارتقا ساناپ، اۋىزىمىزعا كەلگەندى ايتا بەرۋىمىزدىڭ فەنومەنى مىنەكي، وسىندا جاتىر.
بۇل شاعىن ماقالانى تومەندەگى ولەڭنىڭ تۇسىندىرمەسى ءۇشىن عانا جازا سالدىق. ال ۇزىن- ىرعاعى كەلەشەك كۇندەردىڭ ەنشىسىندە دەيمىز...
رۋح
قياناتسىز ويلاۋدى مەڭگەرگەندە،
قيالىڭنىڭ ءبارى دە شىنعا اينالار.
(تىنىشتىقبەك)
جان تۇنشىعىپ، ءتان ەسىردى، ال بۇگىن،
ايتىڭىزشى، «اقجۇرەك» كىم، ارلى كىم؟
پايعامباردىڭ رۋحىنا بويالعان،
سەنەسىز بە، حالدە* جاتىر بار عىلىم.
اتتەڭ، شىركىن، عاپىلدىعىم كەمىستىك،
كەمىستىكتى نۇرمەن جۋساق تەك ىستىق...
كوكىرەكتەن كوز اشىلىلىپ سول مەزەت
جان تىلىنە كوشەر ەدى كەڭىستىك.
جاراتقاننىڭ جامالىنان نۇر تۇسسە،
وتەر ەدىك ءبىر پىشىننەن ءبىر تۇسكە.
پەرىشتەدەن ادام بيىك اۋەلدەن
ۇشادى ادام رۋحىمەن تىلدەسسە.
ۇشا الامىز، وعان جالا جاپپاڭىز،
ەسسىزدىك دەپ، بالكىم، مۇنى داتتارسىز.
جاننىڭ سىرى جاسىرىلعان جۇرەككە
جارقىرايدى ول، ەگەر كىلتىن تاپساڭىز.
سول كەزدە ادام رۋحى مەن ۇجدانى،
جاراتقانعا جاقىنداتار تۇلعاڭدى...
مىنە، ءبىزدىڭ جەتە الماعان ورەمىز،
مىنە، ءبىزدىڭ باباتانىم جۇمباعى.
جىن جۇلمالاپ، سايتان سارىپ ەسىمدى،
ادامدىقتان اداستىردى - اۋ كوشىمدى.
ءبىر اشىلماي بىزدەن دە ءوتىپ بارادى،
توبەدەگى ءتورت تانىمنىڭ* ەسىگى.
ءحال - جۇرەك ءىلىمى
ءتورت تانىم - شاريعات، تاريحات، اقيقات، ماعريپات
ىقىلاس وجاي ۇلى
ult.kz
