تۇركيانىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتى السىرەپ بارادى
ساراپشىلار سىرتقى ساۋدانىڭ باسەڭدەۋىن الەمدەگى ەكونوميكالىق داعدارىسپەن جانە ەل ىشىندەگى ساياسي تۇراقسىزدىقپەن بايلانىستىرىپ وتىر.
ونىڭ ۇستىنە ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قۇنسىزدانۋى دا جىعىلعانعا جۇدىرىق بولدى. ويتكەنى شەتەلدىك ۆاليۋتامەن نەسيە العان كاسىپكەرلەر قارىزعا بەلشەدەن باتقان. الايدا داعدارىس كەزىندە ءوز كاپيتالىن ساقتاپ قانا قويماي، ەسەلەي بىلگەندەر دە بارشىلىق.
تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ تاريحىن پاراقتاساق، بۇل ەل 15 تەن استام ءىرى ەكونوميكالىق داعدارىستى باستان وتكەرگەن. سوڭعى ەكەۋىن ەلەپ- ەكشەسەك، 2001 - جىلى ەل ىشىندە پرەزيدەنت پەن پرەمەر- مينيستر اراسىندا شيەلەنىسكەن ساياسي تارتىستىڭ سالدارى ەكونوميكانىڭ توقىراۋىنا اكەلىپ سوقتى. سونىڭ كەسىرىنەن ۇلتتىق ۆاليۋتا بىردەن % 40- عا قۇنسىزدانىپ، تۇرىك ليراسى تۇككە تۇرعىسىز سابان اقشاعا اينالدى. «قارا سارسەنبى» دەپ اتالىپ كەتكەن اۋىر كەزەڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ەلدىڭ ەسىنەن شىعا قويعان جوق.
ال 2008 -جىلعى عالامدىق قارجىلىق داعدارىس قابىرعاسىن قاۋساتىپ كەتتى. ءتىپتى ونىڭ سالقىنى ءالى دە ەسىپ تۇرعانداي. تۇرىك كاسىپكەرلەرى: «ءار ءىستىڭ ءبىر قايىرى بار. سالىمىز سۋعا كەتكەن قيىن- قىستاۋ كۇندەردەن قاتال ساباق الدىق»، - دەيدى.
Üstün Plastik كاسىپورىنى ەلۋدەن استام اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمىنە پلاستيكالىق قۇتى شىعارادى. دايىن ءونىم ىشكى نارىقتان بولەك، ەۋروپا مەن اراب ەلدەرىنە ەكسپورتتالادى. باعا مەن ساپا ساياساتىن تەڭ ۇستاعان ءوندىرىس جاقىندا جاڭا قوندىرعىلارمەن جابدىقتالۋى ءتيىس بولاتىن. الايدا كومپانيا باسشىلىعى داعدارىس ۋاقىتىندا «اقىرىن ءجۇرىپ، باعدارىن بارلاپ باسۋدى» ۇيعاردى.
احمەت گۇلباحار، Üstün Plastik زاۋىتىنىڭ باس ديرەكتورى:
- «اۋزى كۇيگەن ۇرلەپ ىشەدى» دەگەن. تالاي قيىندىقتى ابىرويمەن ەڭسەرىپ، نارىقتا ءوز ۇپايىمىزدى تۇگەندەپ وتىرمىز. زاۋىتىمىز جابىلۋدىڭ از- اق الدىندا تۇرعان ساتتە دە ەش مويىعان ەمەسپىز. ويتكەنى ءار داعدارىس كاسىپكەردىڭ بىلىكتىلىگىن شىڭدايتىن ۇلكەن سىناق دەپ ويلايمىن. داعدارىس كەزىندە كومپانيا ەڭ اۋەلى شىعىس- كىرىسىن قايتا قاراپ، ءبىر باعامداپ العانى ءجون. مۇمكىن بولسا وندىرگەن ءونىمنىڭ كەمى % 30-40- ىن سىرتقا ەكسپورتتاۋعا كۇش سالۋ قاجەت. سول ارقىلى ەكسپورتتىق تابىستان تۇسكەن قاراجات ىشكى ينفلياتسيانىڭ ورنىن تولتىرىپ، تەپە- تەڭدىگىن ساقتايدى. سونداي- اق ءتۇننىڭ ورنىن كۇن باسقانداي، جوقشىلىقتىڭ ارتىنان توقشىلىق كەلەتىنىن ۇمىتپاعان ءجون. ول كەزدە قارجىنى بەي- بەرەكەت شاشپاي، وندىرىسكە قۇيعان ابزال. قازىر ءبىز وسى قاسيەتتى قاعيدانىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىرمىز.
تۇركيانىڭ ەكسپورتى قازان ايىندا %1,5- عا، ال ون ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا %8,6- عا ازايىپ كەتتى. ەكسپورتتاۋشىلار ءماجىلىسى تاراتقان مالىمەت بويىنشا، ەلدە ءبىر ايدا 2 ميلليارد دوللاردىڭ ءونىمىن سىرتقا ساۋدالاعان، تەك اۆتوموبيل ءوندىرىسىنىڭ عانا اسىعى الشىسىنان ءتۇسىپ تۇر. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، تاياۋ شىعىستاعى تۇراقسىز جاعداي مەن ىشكى احۋال وتاندىق ەكونوميكانىڭ دامۋىن تەجەپ كەلگەن. ال اتقارۋشى بيلىك بۇل ۋاقىتشا قيىندىقتار ەڭسەرىلىپ، مەملەكەتتىڭ قاۋقارى قايتادان ارتا تۇسەدى دەپ وتىر.
نيحات زەيبەكچي، تۇركيانىڭ ەكونوميكا ءمينيسترى:
- 1,5 -جىلدىڭ ىشىندە تۇرالاپ قالعان ىشكى جانە سىرتقى نارىقتاعى ساۋدا- ساتتىق، قارجىلىق وپەراتسيالار مەن كاسىپورىنداردىڭ وندىرىستىك الەۋەتى جانە ينۆەستيتسيالىق احۋال قايتا جاندانا باستايدى. 2016 -جىلدان باستاپ تۇركيا ەتەك- جەڭىن جيىپ، قارىشتاپ داميتىن بولادى. الاڭداۋعا ەش نەگىز جوق.
الايدا قاراپايىم حالىقتىڭ الاڭدايتىن دا ءجونى بار ەدى. ويتكەنى جىل باسىنان بەرى تۇرىك ليراسىنىڭ % 25-30- عا دەيىن قۇنسىزدانۋى اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ باعاسىن شارىقتاتىپ جىبەردى. نارىقتىڭ ىعىنا جىعىلىپ، ىڭعايىن كونگەن كوپشىلىك بۇگىندە وتباسى بيۋدجەتىن بارىنشا ۇنەمدەپ، باعۋعا ءماجبۇر.
سەلچيۋك وسمان ازىق- تۇلىكتى بۇرىنعىشا ساۋدا ورىندارىنان ەمەس، اپتا سايىنعى جارمەڭكەدەن ساتىپ الاتىن بولدى. «بۇرىن ەش نارسەنىڭ باعاسىنا باس قاتىرماي- اق الاڭسىز الا بەرەتىنمىن، ال قازىر ەسەپ- قيساپقا جۇگىنىپ ءجۇرمىز»، - دەيدى ول.
