جۇمان قارتتىڭ «اشۋ سۇراۋ» وقيعاسى

استانا. قازاقپارات - قازاق بولمىسىنا قايتا ءۇڭىلىپ، قايىرا ويلانساڭىز، ەل ىشىندەگى تاعىلىمدى اڭگىمەلەرگە باس شايقاپ تامسانا الساڭىز، كوپ نارسەگە كوزىڭىز جەتەدى.

 اسىرەسە، كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تۇسىندا «قاراڭعى»، «نادان»، «ەسكىلىكتىڭ قالدىعى» اتانعان اتالارىمىزدىڭ كوكىرەگى جاپ- جارىق، اق پەن قارانى ايىرا بىلگەن، احيرەتى مەن تىرشىلىك قامىن قاتار ويلاپ، قاتار امالداعان ابزال ادامدار ەكەنىنە تىپتەن كوزىڭ جەتەدى. تومەندە بايانداماق وقيعامىز دا سولاردىڭ ءبىر مىسقال دالەلى.

اسان دەگەن اڭشى كىسى بولعان ەكەن. اڭشى بولعاندا دا ءجاي، اڭكوس ەمەس، «ايۋ، قاسقىردى الىسىپ ءجۇرىپ الادى ەكەن» دەيتىندەي اڭىزعا جاقىن اڭشى ەكەن. كوكپارشى شالداردىڭ اتقا مىنە المايتىن ازاماتتارعا الايا، ايانىشپەن قارايتىنى سەكىلدى، ونداي كىسىلەر اڭ اۋلاي الماعان ادامدارعا قارنى اشا قارايدى عوي، سوندىقتان بالاسىن دا اڭ اتۋعا باۋلىماق بولىپ اندا- ساندا ەرتىپ شىعادى ەكەن. ءبىر كۇنى 15-16 جاستاعى بالاسى وزىمەن قۇرداس- دوسى، اڭعا قۇمار ءبىر جىگىتتى ىلەستىرە شىعىپتى. ۇشەۋلەپ اتقا قونادى.

وقيعانىڭ قالايدان- قالاي بولاعانىن تاپتىشتەپ جازباي- اق قويايىن، ايتەۋىر وقتاۋلى مىلتىقتىڭ ماساسى باسىلىپ كەتىپ وزدەرىمەن ەرە شىققان جاس جىگىت جازىم بولادى. بىرەۋلەر ماسانى باسقان اڭشىنىڭ بالاسى دەيدى، بىرەۋلەر ابايسىزدا اڭشىنىڭ ءوزى باسىپ قالىپتى دەيدى، ايتەۋىر اكەسى مەن بالاسىنىڭ بىرىنەن ەكەنىن انىق. ءجا، ەندى نە بولماق؟ ماسەلە سوندا.

بۇل اۋىل، اۋىل دەگەندە الپىس ءۇيلى شاعىن اۋىل ەمەس، ءبىر- بىرىمەن جالعاسىپ جاتقان التى ءجۇز ءۇي قارالى ايماق ەكەن. سول ايماقتا (اۋماقتا) ايتقاندا ءسوزى، اتقاندا وعى دالاعا كەتپەيتىن جۇمان دەيتىن ەل- جۇرتقا قادىرلى قاريا بار ەكەن. اسان سولاي شاۋىپتى. تىزگىن ۇشىمەن جەتىپ، «اقساقال! جازىم بولعان بالانىڭ قازاسىن ەستىرتىپ، اكەسى قاسىمبايدىڭ اشۋىن سۇراپ بەرىڭىزشى»، دەپ باسىنا تۇسكەن ىسكە اراشا سۇراپتى. اقساقال ويلانىپ وتىرىپ، «سەن ادەيى ىستەدىڭ بە، جازاتايىم بولدى ما؟ » دەيدى. اسان وقيعانىڭ ابايسىزدا بولعانىن ايتىپ، «اشۋىن بەرسىن، ايىبىن السىن»، دەپ اقتارىلادى.

جۇمان قارت جولعا شىعادى. قاسىمبايدىڭ اۋىلىنا كەلىپ، سۋىق حاباردى جەتكىزەدى. جازىم بولعان جىگىت جالعىز ەكەن. اناسى اڭىراپ قويا بەرەدى، اكەسى شوككەن نارداي بۇكتەتىلەدى. رۋلاس، اعايىن- جۇرت بار، اشۋ مەن اتقا قاتار ءمىنىپ اسانعا قاراي اتتانباققا ايقاي- ۇيقاي، دۇرلىگىسەدى.

توردە وتىرعان جۇمان قارت كۇڭىرەنە ءسوز الادى. «اينالايىن قاسىمباي، اكەجولداس ادام ەدىك، جاماندىق جەردە جاتا ما، قازانى كىم ەستىرتپەيدى، كىم ەستىمەيدى. مەنىڭ كەلگەن شارۋام سابىرعا شاقىرىپ، اسانعا دەگەن اشۋىڭدى سۇراۋ، اشۋىڭدى ماعان بەر، وقىس بولعان وقيعامەن اۋلەت ارا قىرقىسىپ، ەل اراسىنا ىرتكى تۇسپەسىن، شىنداپ كەلگەندە اركىم مەجەلى ۋاقىتىمەن كەتەدى. سەبەبىن قۋساق پەندە بالاسىنىڭ اقىلى جەتپەيدى، سەندەلىپ كەتەرمىز. اشۋىڭدى بەر، الدى جارىق بولسىن، ارتقى جۇمىسىن ىڭعايلايىق» دەيدى.

قارياسىن قادىرلەگەن قازاعىم- اي دەيسىڭ وسىندايدا! قاسىمباي جۇمان قارتتىڭ سوزىنە توقتاپتى. «بالام ءبىر ولسە، «جۇماننىڭ دا ساقالدى باسىن سىيلاماپتى» دەگىزىپ مەن ەكى «ولەتىن» جاعداي جوق، بەردىم اشۋىمدى» دەگەن ەكەن.

ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى

namys.kz