ءبىز قاتتى كىشىرەيىپ كەتتىك
«كەۋدە ءبىر جەردى جول قىلسام، شولەڭ ءبىر جەردى كول قىلسام، قۇراپ جاندى كوپ جيىپ، ءوز الدىنا ەل قىلسام! اسقار ءبىر تاۋدى جايلاسام، جەلىلەپ بيە بايلاسام، كۇندە جيىن، كۇندە توي، قىز- بوزبالا ويناتسام، «تەنتەگىن تۇزەپ بايقا» دەپ، ىشىنەن ءبيدى سايلاتسام» - اقتامبەردى جىراۋ.
«توعاي، توعاي، توعاي سۋ، توعاي قوندىم، وكىنبەن. تولعامالى الا بالتا قولعا الىپ، توپ باستادىم، وكىنبەن. تۋعان ايداي نۇرلانىپ، دۋلىعا كيدىم، وكىنبەن. توبىرشىعى بيىك جاي سالىپ، دۇشپان اتتىم، وكىنبەن. توعىندى سارتى نار جەگىپ، كوش تۇزەدىم، وكىنبەن. تۋ قۇيرىعى ءبىر تۇتام تۇلپار ءمىندىم، وكىنبەن» - دوسپامبەت جىراۋ.
«ەدىلدىڭ بويى ەن توعاي، ەل قوندىرسام دەپ ەدىم. جاعالاي جاتقان سول ەلگە مال تولتىرسام دەپ ەدىم» - ماحامبەت.
«قاناعات، كوپ ءبىلدىم» دەپ ايتپا ونەرگە، كورە بەر باسقالاردىڭ ازىن كوپتەي. جاسىڭدا قالساڭ ماقرۇم، سان سوعارسىڭ، قۋارىپ قۋراي بولىپ، قالماي كوكتەي» - ءماشھۇر ءجۇسىپ.
«جامانمەن سالىسىپ جاقسى بولا ما ەكەن، جاقسىمەن شەندەسىپ جاقسى بولماي ما؟ » - اباي.
«قايعىلانبا، سوقىر سورلى، شەكپە زار، مەن - كۇن ۇلى، كوزىمدە كۇن نۇرى بار. مەن كەلەمىن، مەن كەلەمىن، مەن كەلەم، كۇننەن تۋعان، گۇننەن تۋعان پايعامبار. سوقىر سورلى، كورمەي مە الدە كوزىڭ كور؟ كۇنشىعىستان تاڭ كەلەدى، ەندى كور، تاڭ كەلەدى، مەن كەلەمىن - پايعامبار» - ماعجان.
«قاراڭعى قازاق كوگىنە، ورمەلەپ شىعىپ، كۇن بولام. قاراڭعىلىقتىڭ كەگىنە، كۇن بولماعاندا، كىم بولام؟ مۇزداعان ەلدىڭ جۇرەگىن، جىلىتۋعا مەن كىرەرمىن!» - سۇلتانماحمۇت.
مىسال جەتكىلىكتى بولدى- اۋ دەيمىن.. .
ەجەلگىمىزگە، باياعىمىزعا، بۇرىنعىمىزعا، كەشەگىمىزگە كوز جىبەرسەك، قۇلاعىمىزعا وسىنداي رۋحتى سارىن كەلەدى. ءيا، ول كۇننىڭ تاسپاعا ءتۇسىپ، ءتىزىلىپ كوز الدىمىزدان وتەتىن كينوكادرلارى مۇلدە جوق. وزگە حالىق اقىنىنىڭ، ەل بيلەگەن ارداعىنىڭ، ءسوز ۇستاعان ءبيىنىڭ ءاربىر قادامىن ءتىرىلتىپ، ءتىپتى انايىلاۋ ايتقاندا، وتىرىپ كەتكەن اجەتحاناسىن مۇراجايعا اينالدىراتىن اقىلعا جەتكەندە، ءبىزدىڭ حالىق كەرىسىنشە، كۇي كەشىپ جاتقان- دى. ءبىزدىڭ حالىقتىڭ تاريحي جادىسى توسكە قويىلىپ، ءدۇمى جۋان بالعالارمەن سولقىلداتا سوعىلىپ جاتقان- دى. ءسويتىپ، ءبىر كەزدەرى «مۇنار بولعان كۇندى اشقان» ، «كەۋدە ءبىر جەردى جول قىلعان» ، «تۋ قۇيرىعى ءبىر تۇتام تۇلپار مىنگەن» حالىقتىڭ وكىلى ءوز قاعىنان جەريتىن كۇنگە جەتىپ قالدى. ءمۇيىزى قاراعايداي ادەبيەتشى عالىمداردىڭ ءوزى قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى «كەنەتتەن» 3-4 عاسىرعا ءبىر- اق شەگىنگەنىنە سەنە الماي، «شەگىندىرگەن» قالپاقتاي جاس عالىمدى مەنسىنبەي، اقىرى ۇرلاپ، جىمقىرىپ، كوشىرىپ، وزدەرى دە ادەبيەت دامۋىنا «ولشەۋسىز ۇلەس» قوستى. ءسويتىپ، تاريحي جادىنىڭ ءبىر پۇشپاعى قالپىنا كەلە باستاعان- دى.
الايدا ءۇش عاسىرلىق تەپكىنىڭ سالماعى سۇمدىق ەكەن. ميىمىز پىشىرلاي شاشىلىپتى. قايدا قالعانىمىزدى بىلمەي قالىپپىز. وسى كۇنى ايعا سالەم بەرمەگەن، ەشكىمدى تەڭ كورمەگەن ۇلى دالانىڭ ۇرپاقتارى ءوزىن ۇنەمى بىرەۋمەن سالىستىرىپ جۇرمەسە، باسى اۋىراتىن دارەجەگە جەتىپتى. «بىزدەردە مىناداي بار، مىناداي بار» دەپ بارىمەن ماقتانسا دا، ءبىرتۇرلى ۇرلىق جاساعانداي قۋىستانىپ تۇراتىن جاعدايدا ەكەن.
«يۋنەسكو قۇندىلىقتارىنىڭ تىزىمىنە كوكپار دا كىرىپتى» دەگەن يگى حابار تارايدى. قۋانۋىمىز كەرەك- اق. سويتسەك، ساناسى ابدەن كىشىرەيگەن بىرەۋ «مۇنداي ويىن كورشى قىرعىزداردا دا بار عوي، سولاردىڭ ويىن تارتىبىمەن جۇيەلەنىپ، يۋنەسكو تىزىمىنە كىرگەن سول «كوك ءبورى» دەي سالادى. سونىمەن، قازاق قوعامىندا وسى تاقىرىپ ءبىراز ۋاقىت «مايلى سۇيەككە» اينالادى.
- الاقانداي قىرعىز ەلدىگىن تانىتىپ جاتقاندا، اي قاراپ، جۇلدىز ساناپ وتىرىسىمىز نە؟ - دەيدى ءبىر «دانىشپان» .
- «كوكپاردان» گورى، «كوك ءبورىسى» دۇرىس- اۋ، ەرتەدە بابالارىمىز شىنىندا دا كوك ءبورىنى تارتقان عوي، - دەي سالادى ءبىر «كەمەڭگەر» .
شىنتۋايتىندا، ەسى كىرگەن قوعامدا وسى تاماشا ويىندا يۋنەسكو- عا كىم ۇسىنعانى، قاشان ۇسىنعانى، قالاي قابىلداعانى، نەنىڭ نەگىزىندە قابىلدانعانى ءسوز بولۋعا ءتيىس ەدى. ونداي ءبىراۋىز ءسوز جوق. ءبىراق جوق ىزدەۋشىلەر وتە كوپ.
«گەرمانيادا ءبىر عالىم قىمىزدى پاتەنتتەپ الىپتى» دەپ داۋرىققانىمىز كۇنى كەشە. ويپىر- اي، الاتاۋ كۇمپ- كۇمپ كوتەرىلىپ، قاراتاۋ موڭكىپ، مۇعالجار مۇڭايدى وسى تاقىرىپتان. سويتسەك، پاتەنتتەگەن ەشكىم جوق ەكەن. پاتەنت يەسى ءوز ورتامىزدان تابىلىپ، وندا دا ىزدەنىستەن ەمەس، ءوزى تابىلىپ، «وۋ، اعايىندار، قىمىزدى پاتەنتتەگەن ەشقانداي دا نەمىس ەمەس، ءبىز عوي» دەپ ءوزى كەلىپ ايتتى. قۇجاتتارىن كورسەتتى. ءبىر قانشا سايت كوپي- پاست جاساپ، ءبىر جىرعاپ قالدى. « ءۇيباي- اۋ، ءوزىمىزدىڭ سان عاسىرلىق سۋسىنىمىزدان ايىرىلىپ قالا جازدادىق- اۋ» دەپ سىلەكەيىن ارەڭ تارتتى ءبىراز سايت. دامىعان المان قوعامى ەشكىمنىڭ عاسىرلىق مۇراسىنا قول سۇقپايتىنىن، قول سۇعۋدى ار كورەتىنىن، ەڭ باستىسى، ونداي ۇرلىق جاساۋعا ەلدىك بولمىسى جىبەرمەيتىنىن ەشكىم تەرەڭ ويلاپ، تۇيسىنگەن جوق.
«دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ العاشقى حاكەر - قازاق» دەگەن مالىمەتتى اكادەميك اسقار جۇمادىلدايەۆ ورتاعا تاستاپ كەپ جىبەرىپ ەدى. سول اقپارات ءالى جاڭارعان جوق. شىندىعىندا، كومپيۋتەر «ميىنىڭ» وسال تۇسى بولاتىنىن، ونى كۇشەيتپەسە، قۇپيا دەگەن سان مىڭ اقپارات ۆيرتۋالدى الەمدە ەركىن قالقىپ جۇرە بەرەتىنىن سول العاشقى قازاق حاكەر الەمگە اڭعارتتى ەمەس پە؟ بۇگىنگى سنوۋدەن مەن اسساندجدار جەردەن شىققان جوق. ولار وسىنداي وسالدىقتاردىڭ تامىرىن باسىپ وتىرىپ، الپاۋىت ەلدەردىڭ «ميىندا» وينايتىن ويىن تاۋىپ الدى. سونىڭ ناتيجەسىندە اقپاراتتىق سوعىس ناعىز مايدانعا اينالدى. ال ءبىز.. . ماقتاناتىن جەردە جەرگە قاراپ، ءتۇرلى انتيۆيرۋس لابوراتوريالارىنىڭ تۇتىنۋشىسىنا عانا اينالىپ، قالتامىزداعى قانشاما قارجىنى جەلگە ۇشىرىپ جاتىرمىز. ال الەمدەگى العاشقى حاكەر ءالى جۇمباق. كىم ول؟
دەمەك، ءدال قازىر قازاقتىڭ بويى «كومپلەكسكە» تولى. «بىردەڭەمىز بار» دەپ ماقتانىپ الامىز دا، «ويپىر- اي، وسىنىمىز ىڭعايسىز بولعان جوق پا؟ » دەپ جان- جاعىمىزعا جاۋتاڭداپ قاراي بەرەمىز، قاراي بەرەمىز. قۇددى ونىنشى سىنىپتا وقيتىن اعاسىنىڭ بىركيەرىن كيىپ، ءبي كەشىنە العاش بارعان جەتىنشى سىنىپتىڭ بالاسى سەكىلدىمىز. جۇرتتىڭ بارىنىكى قونىمدى، وزىنىكى عانا وعاش سياقتى ءبىر كوڭىل.
چەمپيون بولساق تا سول. وتىرىپ الىپ، ءوزىمىزدى وزبەكپەن، ورىسپەن سالىستىرامىز. «تاۋ حالقىنىڭ ۇلدارى- اي!» دەپ تامسانامىز، «يسپاننىڭ تەپكەن دوبى- اي!» دەپ سىلەكەيىمىز شۇبىرادى. سول تامسانۋشىلاردىڭ 90 پايىزى وسى كۇنگە دەيىن نە ستاديونعا، نە ارەناعا بارىپ كورمەگەنىنە سەنىمىمىز كامىل. «وي، قازاقتا فۋتبول بار دەيسىڭ بە؟ » دەپ قول سىلتەيدى. برازيليادا العاشقى تولقىنمەن وقىعان 26 بالانىڭ ىشىنەن راۋان ساريەۆ سۋىرىلىپ شىعىپ ەدى، قازاق باسپا ءسوزىنىڭ ءبارى جازدى. «ءبىزدىڭ بولاشاق جۇلدىز» دەپ داۋرىقتى. ءبىراق ەلگە كەلگەن سوڭ، راۋان «قايراتتان» باستاپ، «جەتىسۋمەن» قوسىپ، «ورداباسىعا» بارىپ، ءبىر ەمەس، ءۇش كوماندادا وينادى، ويناپ ءجۇر. ءبىراق ەش كوماندادا باياعى داقپىرتىنا ساي ويىن كورسەتە المادى. نەگە؟ وسىعان ۇڭىلگەن جانە ەشكىم جوق. مۇمكىن، جاس جۇلدىزىمىزعا ەرەسەكتەر فۋتبولى اۋىر بولىپ جۇرگەن شىعار؟ مۇمكىن، پسيحولوگيالىق دايىندىعى ءالسىز بە؟
جوق، مۇنى زەرتتەگەن ەشكىم كورىنبەيدى. قازىر راۋاننىڭ بار- جوعى بىلىنبەيدى. ونىڭ جاعدايىن كورسەتەيىن دەۋگە كاسىپقوي جۋرناليست جوق، ءبارى كەۋ- كەۋدەن ارتىلمايدى.
ماقتانعا عانا «كومپلەكسىمىز» جوق ءبىزدىڭ!..
ەسەسىنە، ءبىزدىڭ عالىمدار باتىستاعى ءبىر جۋرنالعا 2-3 مىڭ دوللار تولەپ عىلىمي ماقالاسىن شىعارىپ الادى دا، «باتىستاعى بالەنباي دەگەن اكادەميانىڭ مۇشەلىگىنە ءوتتى» دەگەن اقپاراتتى ەلدەگى بارلىق گازەتتەر مەن سايتتارعا باستىرادى. زەرتتەپ كورسەڭىز، ول جۋرنال مەن ول اكادەميا وسىنداي «دامۋشى ەلدەردىڭ اشىقاۋىز عالىمدارىن» «سىندىرىپ» ، الداپ، اقشا تابۋدى كاسىپ قىلعان. قازىر ءبىزدىڭ ارامىزدا سونداي «اكادەميكتەر» وتە كوپ. شىنايى عالىمدىق كەلبەتىن شىنايى عىلىمي ەڭبەكتەرىمەن تانىتقاننان گورى، جالعان اكادەميالاردىڭ اتاعىن مالدانادى. تۇرعان بويى كومپلەكس!
ارينە، ءوزىڭدى وزگەلەرمەن سالىستىرعان دا دۇرىس شىعار. ءبارى دە سالىستىرمالى دۇنيە عوي. دەگەنمەن، «ەدىلدىڭ بويىنداعى ەن توعايعا ەل قوندىرعىسى كەلەتىن» كەشەگى ارىستاردىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى قالتاسىنىڭ ءبىر ءسات تومپايعانىن، قابان كولىك مىنگەنىن، ۇرىم مەن قىرىمنان ۇرلاپ- بورلەپ مال جيعانىن ماقتان قىلاتىنى، ءسويتىپ، بويىنداعى «كومپلەكستەردى» جاسىرعىسى كەلەتىنى نەسى؟ نەگە وسى مىنەز بىزگە كەنەدەي جابىستى؟ نەگە ءبىز دە كوكتەمدە ەسكى تەرىسىن تاستاپ، جاڭا جورىقتارعا جىلجىعان جىلان قۇرلى ەمەسپىز؟ كۇندە قۇبىلعان مىنا زاماندا اقىل مەن وي تارتىسى عانا حالىقتى العا سۇيرەيتىنىن نەگە تۇسىنبەي كەلەمىز؟ الىستاعى امەريكاعا، «بىلىققان» باتىسقا ءبىزدىڭ وڭكيگەن كولىك مىنگەنىمىز وتە كۇلكىلى ەكەنىن باياعىدا اڭعارۋىمىز كەرەك ەدى عوي.. .
«ءبىرىنشى تىلەك تىلەڭىز» دەپ باستاپ، «ءبىر اللاعا جازباسقا، پيعىلى پاسىق زالىمنىڭ تىلىنە ەرىپ ازباسقا، ۇشكىلسىز كيىم كيمەسكە، توردە توسەك تارتىپ جاتپاسقا، تورەڭىز تاقتان تايماسقا، توقسانعا كەلگەن قارت باباڭ، توپقا جاياۋ بارماسقا» دەگەن بۇقاردىڭ اقىلى ءالى ميىمىزعا كىرمەپتى.
ءبىز قاتتى كىشىرەيىپ كەتتىك.. .
ەسەي جەڭىس ۇلى
«ايقىن»
