ۋاقىت ولشەمى وزگەشە «قارا ويىقتىڭ» جانىنا بارعان ادام قارتايمايدى

استانا. قازاقپارات - «مىڭنان ءبىر مەزەتتىڭ» بۇعان دەيىنگى ساندارىندا فيزيكاداعى قىزىقتى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى - «قارا ويىق» تۋرالى از جازعان جوقپىز. «قارا ويىق» تۋرالى زەرتتەۋلەر وتە از، ءبىراق ەينشتەيننىڭ سالىستىرمالىلىق تەورياسىنىڭ ارقاسىندا ونىڭ ءتۇرى، كولەمى، وزگە دە فيزيكالىق قاسيەتتەرىن ەسەپتەپ شىعارۋدىڭ مۇمكىندىگى تۋدى.

بۇل قۇبىلىستى ەگجەي- تەگجەيلى زەرتتەگەن عالىم كيپ تورن «قارا ويىق» تۋرالى بەس قىزىق دەرەكتى كەلتىرەدى. بۇگىن وسى دەرەكتەردى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

1-دەرەك. «قارا ويىقتىڭ» ىشىندە تۇك جوق.

عالامداعى جۇلدىزداردىڭ بىرىندە يادرولىق وتىن تاۋسىلىپ، جۇلدىز گۇرس ەتىپ قۇلايدى. بۇل پروتسەسس ۋاقىت پەن كەڭىستىكتى قامتىپ قانا قويماي، ولاردى بۇرمالاپ، وزگەرتەدى. ويتكەنى «قارا ويىقتىڭ» ىشىندە ماتەريا جوق. مۇنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن عالىم باتۋتتىڭ ۇستىندە ءومىر سۇرەتىن قۇمىرسقا مىسالىن كەلتىرەدى. وسى باتۋتتىڭ ۇستىنە تاس قويسا، باتۋت مايىسىپ قالادى. الايدا قۇمىرسقا وتە كىشكەنتاي جاندىك بولعاندىقتان، ونى كورە المايدى. ءبىراق فيزيكانىڭ كومەگىمەن باتۋتتى ولشەپ، ونىڭ مايىسىپ قالعانىن سەزە الادى. وسى ءتارىزدى جۇلدىزدىڭ قۋاتى تاۋسىلعاندا دا ۋاقىت پەن كەڭىستىك ەينشتەيننىڭ زاڭدارىنا سايكەس وزگە مانگە يە بولىپ، جۇلدىزدىڭ ءوزىن «قارا ويىق» جۇتىپ الادى.

2-دەرەك. «قارا ويىقتىڭ» جانىندا ادام قارتايمايدى.

«قارا ويىقتىڭ» جانىنداعى ۋاقىت پەن كەڭىستىك ولشەمى مۇلدە بولەك، جەردىكىمەن سالىستىرعاندا باسقا مانگە يە. سوندىقتان «قارا ويىقتىڭ» جانىنا جەتكىزىلگەن ادام قارتايمايدى. ءتىپتى جەردە بىرنەشە جىل وتسە دە، «قارا ويىقتىڭ» جانىندا ول ۋاقىت نەبارى بىرنەشە سەكۋندقا تاتۋى مۇمكىن. ويتكەنى ونىڭ جانىندا ۋاقىت وتە باياۋ جۇرەدى.

دەسەك تە بۇل رەتتە كەدەرگى كەلتىرەتىن ءبىر جايت - «قارا ويىق» وزىنە جاقىنداعان نارسەنىڭ ءبارىن جۇتىپ الادى. سوندىقتان ونىڭ ماڭىنا ادامنىڭ جاقىنداۋى مۇمكىن ەمەس.

3-دەرەك. «قارا ويىق» كۇن جۇيەسىن جويىپ جىبەرۋى مۇمكىن.

كۇن جۇيەسىندە بىردە- ءبىر «قارا ويىق» جوق. ەگەر كۇن جۇيەسىندە «قارا ويىق» پايدا بولسا، بۇل جەر وربيتاسىنا اسەر ەتپەي قويمايدى. ويتكەنى «قارا ويىقتىڭ» ماڭىنداعى تارتىلىس كۇشى وتە كۇشتى. «قارا ويىق» بولسا، جەر كۇنگە تىم جاقىن كەلىپ، عالامشار بەتىندەگى بۇكىل تىرشىلىكتى ورتەپ جىبەرەر ەدى نەمەسە كۇننەن تىم الىسقا كەتىپ، ونىڭ بەتىن مۇز باسار ەدى.

4-دەرەك. «قارا ويىقتاعى» جارىق جىلدامدىعى

«قارا ويىق» وزىنە تۇسكەن نىسانداردى جارىق جىلدامدىعىمەن اينالدىرا الادى. ءبىر- ءبىرىنىڭ ماڭىندا اينالاتىن «قارا ويىقتارعا» تۇسسەڭىز، ءبىتتىم دەي بەرىڭىز. ماسەلەن، عارىش كەمەسى ءبىر ويىقتان شىعىپ، ەكىنشىسىنە تۇسكەن كەزدە جارىق جىلدامدىعىنا يە بولادى. «قارا ويىقتىڭ» اينالۋ وربيتاسىنان شىققان كەمە باسقا عالامداعى عالامشارعا نەمەسە جۇلدىزعا ۇشىپ كەتە الادى.

5-دەرەك. نەگە «قارا ويىق» دەپ اتالادى؟

«قارا ويىقتا» ماتەريا بولماسا دا، ويىقتىڭ بەتى بار. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ بەتىنەن ەشقانداي بولشەك پەن دىبىس شىعا المايدى. ءبارىن جۇتىپ الىپ، وزىنەن ەشتەڭە شىعارمايتىندىقتان ويىق «قارا» دەپ اتالىپ كەتكەن. ءبىراق «قارا ويىقتاردى» زەرتتەۋشى عالىم ستيۆەن حوكينگتىڭ بولجامىنشا، «قارا ويىققا» زاتتار تۇسپەي، ونىڭ بەتىندە اينالىپ قالقىپ جۇرە الادى. وسىنىڭ ءوزى «قارا ويىقتان» شىعۋعا بولمايدى» دەگەن تەوريانى تەرىستەيدى.

ەلنۇر باقىت قىزى.

«جاس الاش» گازەتى