اناشادان ازاپتانعان اتاقتىلار
وكىنىشكە قاراي، ەسىگى اشىق، ەسىرتكى قوينى- قونىشىنا دەندەپ ەنگەن مىنا قوعامدا ادامداردىڭ ەشتەڭەگە ەلەڭ ەتپەيتىنى، ەتىنىڭ ءولىپ كەتكەنى سونشالىق، ءوزىنىڭ ەتجاقىندارىنىڭ ءبىرى قاشان ەسىرتكى شىرماۋىنا شىرمالمايىنشا، ويلانۋ تۇرماق ويانبايتىن، جان- جاعىنا نازار دا اۋدارىپ قارامايتىن مارعاۋلىق دەرتىنە شالدىعىپتى.
بۇل سوزىمىزگە كەلتىرەر مىڭ- سان مىسالدار وڭنان دا، سولدان دا جەتىپ- ارتىلادى. وعان ارتىنان توقتالا جاتارمىز. الدىمەن ەسىرتكىگە ەلىتىپ، ەسىن جوعالتقان، ازاپقا ۇشىراعان نەمەسە اتىڭ وشكىر اناشانىڭ كەسىرىنەن قورلىقپەن ولگەن ەسىمدەرى الەمگە بەلگىلى تۇلعالارعا توقتالايىق.
جازۋشى الەكسەي تولستوي دارىگەردىڭ باقىلاۋىمەن ەمدەلىپ جۇرگەنىندە، مورفيدىڭ دوزاسىن شامادان تىس قابىلداپ قويۋدان قايتىس بولعان. «مايتالمان مەن مارگاريتا» رومانىنىڭ اۆتورى ميحايل بۋلگاكوۆ (ءبىلىمى بويىنشا دارىگەر) تا مورفي تۇتىنعان، جازۋشىنىڭ ومىردەن ەرتە ءوتۋىنىڭ ءبىر سەبەبى دە سوندا.
ۆلاديمير ۆىسوتسكيدىڭ ايەلى مارينا ۆلاديدىڭ جازۋىنشا، ونىڭ ەرى الكوگوليزمنەن ايىعۋ ءۇشىن دارىگەردىڭ تاعايىنداۋى بويىنشا ۇنەمى ناركوتيك قابىلداپ وتىرعان. اقىرى تۇبىنە وسى ناركوتيك جەتكەن. ناركوتيك تابا الماي قالعان جاعدايدا ۆىسوتسكيدىڭ باسىن قويارعا جەر تاپپاي، قانداي جان توزگىسىز ازاپقا ۇشىراپ، جابايى اڭنان دا بەتەر اينالاسىنا قاۋىپتى بولا تۇسەتىنى كوزكورگەندەردىڭ كۇندەلىگىندە جازۋلى.
فرانسۋز اقىنى شارل بودلەر XIX عاسىرداعى گاشيششىلەردىڭ پاريجدىك كلۋبىنا تىركەلگەن، ول كلۋبقا الەكساندر ديۋما مەن ۆيكتور گيۋگو سەكىلدى كوپتەگەن بەلگىلى ونەر ادامدارى مۇشە بولعان. ەكسپرەسسيونيزم جانرىنىڭ نەگىزىن قالاعان فرانسۋز سۋرەتشىسى ەجەن دەلاكرۋا دا گاشيششىلەر كلۋبىندا مۇشە بولىپتى. ونىڭ «الجير ايەلدەرى» اتتى پولوتنوسىندا كاليان شەككەن جاس كۇڭدەر بەينەلەنگەن. اتالعان كارتينا كەيىن اتاقتى ەكسپرەسسيونيست سۋرەتشى پابلو پيكاسسونى شابىتتاندىرعان. وسى پيكاسسو دا گاشيش تۇتىنعان كورىنەدى. كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا، قاراسورانى ارتيۋر رەمبو، ۋيليام باتلەر يەيتس، روبەرت لۋيس ستيۆەنسون، رەديارد كيپلينگ، دجەك كەرۋاك، دجەك لوندون، دجون اپدايك ت. ب. قولدانعان.
بوب مارلي باستاعان XX عاسىرداعى بەلگىلى مۋزىكالىق توپتاردىڭ تاريحى ماريحۋانامەن، ودان شىعاتىن ەسىرتكى مادەنيەتىمەن تىعىز بايلانىستى. ايگىلى ماككارتنيدىڭ دا شىعارماشىلىعىن بىلەتىن جۇرت ماريحۋانامەن تىعىز بايلانىستىرادى. جالپى، ايگىلى The Beatles توبىنىڭ وزدەرىنىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن شىعىس فيلوسوفياسىمەن شۇعىلدانۋمەن قاتار ماريحۋانا تۇتىنعانى دا قاتتاۋلى. اتاقتى فيلوسوف فريدريح نيتسشە دە ارا- تۇرا ماريحۋانا پايدالانعان، اقىرىندا سونىڭ اسەرىنەن جۇيكەسى جۇقارىپ، كادىمگىدەي جىندانعان.
ماريحۋانا تۇتىنۋ شىنىمەن دە، كوپتەگەن بەلگىلى ونەر ادامدارىنىڭ شىعارماشىلىق شابىتىن وياتىپ، ولاردىڭ ومىرگە ولمەس تۋىندىلار اكەلۋىنە سەبەپ بولعان با دەگەنگە كەلسەك، ۇلى شىعارماشىلىق يەلەرى دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە، جاس شاقتارىندا ولاردا دا سونداي جەڭسىك وي بولىپ، «ءبىر رەت كورەيىن، سوسىن تاستايمىن» دەپ ويلاپ، ەسىرتكىگە ەلىگىپ كورگەن دە، اقىرىندا ودان قاشىپ قۇتىلا الماي، تالايى قورلىق- قۇسامەن ولگەن. سوندىقتان دا ۇلى ادامداردىڭ ەسىرتكىگە تاۋەلدى بولعاندارى ولاردىڭ ۇلىلىعىن ارتتىرماعان، كەرىسىنشە، قۇلدىراتىپ، اياۋسىز جارعا جىققان.
ال جاڭاعىداي ونەر ادامدارىنىڭ شىعارماشىلىق شابىتىن وياتقان دەگەن جاڭساق پىكىرلەردىڭ سانالاردا ءورىپ ءجۇرۋىن ەسىرتكىنى جارنامالاۋشىلاردىڭ گوي- گويى دەپ ۇققان ءجون.
ەسىرتكىنىڭ شىعۋ تاريحى مىڭداعان جىلدارعا كەتەدى. ەسىرتكى ەجەلدەن ادامزات بالاسىنا وڭاي جانە تەز تاۋەلدىلىككە دۋشار ەتىپ، اعزاعا زيان اكەلەتىن زات رەتىندە بەلگىلى بولعان. ەجەلگى مىسىرلىقتار اپيىندى ب. د. د. 1600 -جىلى بالالار مەن ەرەسەكتەرگە تىنىشتاندىرۋشى زات رەتىندە قولدانعان. ەجەلگى گرەكتەر قايعى- قاسىرەتتى ۇمىتتىرۋ ماقساتىندا جانە اۋىر حالدەگى ناۋقاستارعا ۇيىقتاتاتىن ءدارى رەتىندە پايدالانعان. 1803 -جىلى نەمىس حيميگى ف. سەرتيۋنەر اپيىننان العاشقى الكولويدى ءبولىپ الىپ، گرەك ۇيقى قۇدايى مورفەي اتىنا - «مورفين» دەپ اتاعان. 1898 -جىل دەسسەر مورفيننەن حيميالىق جولمەن گەرويندى ءبولىپ الادى. العاشقى كەزدە گەروين مورفينيزمدى ەمدەۋ ءۇشىن قولدانىلعان.
ەسىرتكى - بۇگىندە ەڭ كوپ قولدانىلاتىن سوعىس قۇرالى. ءبىر مەملەكەتتىڭ باسقا ءبىر مەملەكەتتىڭ جاستارىن ازدىرىپ، ماڭگۇرتتەندىرىپ، ۇلتتىق ساناسىن جانە قورعانىس قىزمەتىن جويىپ، ونى وتار ەلگە اينالدىرۋىنىڭ ەڭ باستى قۇرالى. قوعامداعى جەزوكشەلىك، پاراقورلىق، قۇمارلىق، زورلىق، ءوزىن- ءوزى ءولتىرۋ، جىنىس اۋىستىرۋ، ناشاقورلىق، ۇياتسىزدىق، وتباسىنىڭ ىدىراۋى سەكىلدى قوعامدى قۇلدىراتاتىن سەبەپتەرگە جول اشاتىن نەگىزگى كوز - وسى ەسىرتكىدەن باستاۋ الادى. ەسىرتكى بىرتىندەپ ادامنىڭ ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنە اسەر ەتىپ، رۋحاني جانە فيزيكالىق تەپە- تەڭدىگىن بۇزادى، رۋحاني جانە فيزيكالىق تاۋەلدىلىككە جول اشادى، اقىرى بەرىسى جەكە ادامنىڭ، ارىسى بۇكىل قوعامنىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعىنان مىندەتتى تۇردە قۇلدىراپ، ازىپ- توزۋىنا اكەلىپ سوعادى.
ەگەر دە ءسىز تەرىسىندە كوگەرگەن نەمەسە قارايعان ىزدەرى بار، سولعىن، ۇيقىلى- وياۋ جۇرەتىن، دەنەسىن ءجيى قاسيتىن، ۇنەمى بىردەڭە جوعالتقانداي كۇيدە جۇرەتىن، كوز قاراشىقتارى وزگەرگەن، كوبىنە ءبىر نۇكتەگە تەسىلە قاراپ وتىراتىن، كەيدە قيسىنسىز ارەكەتتەر جاسايتىن، كوز كورۋى ناشارلاعان، تىنىس الۋ جۇيەسى وزگەرىسكە تۇسكەن، ۇيقىسى قاشقان ادام كورسەڭىز، وندا ونىڭ ايىقپاس ناشاقورلىققا بەت الا باستاعان پەندە بولعانى.
ەسىرتكىنىڭ تۇرلەرى كوپ: اپيىن، گەروين، كوكاين، اناشا (گاشيش، ماريحۋانا) ، جابايى كوكنار، ت. ب. ەسىرتكىنىڭ ماريحۋانادان دا كۇشتىسى - كوكاين نەمەسە امفەتامين. بۇلار - جۇيكە- جۇيەنى قاتتى قوزدىراتىن پرەپەراتتار. بۇرىن ولاردى قولدانىپ كورمەگەن ادام قولداناتىن بولسا، بىردەن ەسىنەن تانىپ قالۋى دا مۇمكىن.
بۇگىندە ءىرى قالالاردا تۇنگى كلۋبتارعا بارعاندارعا تابلەتكا تۇرىندەگى ەسىرتكىلەر تاراتىلاتىنى جاسىرىن ەمەس. الماتىداعى سوت- ساراپتاما ورتالىعى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانعا ەۋروپادان اكەلىنەتىن سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەر - نەگىزىنەن، «مەتيلەنديوكسيمەدامفەتامين» دەپ اتالاتىن ەسىرتكى تۇرىنە جاتادى ەكەن. دۇنيەجۇزىندە شىعارۋعا تىيىم سالىنعان بۇل سينتەتيكالىق ەسىرتكى، نەگىزىنەن، ەۋروپاداعى جاسىرىن لابوراتوريالاردا دايىندالاتىن كورىنەدى. تۇنگى كلۋبتاردا ساتىلاتىن ەكستازي، امفەتامين تابلەتكالارى وسى سينتەتيكالىق ەسىرتكى تۇرىنە جاتادى. ونى قولدانعان جاستار قۇشتارلىقپەن ءتۇرلى دەنە قيمىلدارىن قايتالاپ، شارشاعانىن بىلمەي، توقتاۋسىز تاڭعا دەيىن بيلەي بەرەدى ەكەن.
پوليسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەردىڭ ءبىر تابلەتكاسى ورتاشا ەسەپپەن 10 ا ق ش دوللارى تۇرادى. وزگە ەسىرتكى تۇرلەرىنە قاراعاندا سالىستىرمالى تۇردە قىمباتتاۋ تۇرعانىمەن، قازاقستاندا سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەردى تۇتىنۋشىلار سانى جىل سايىن ءوسىپ كەلە جاتقان كورىنەدى. قازاقستانعا، ءتىپتى قىتايدان سينتەتيكالىق ەسىرتكىنىڭ جاڭا تۇرلەرى كەلىپ جاتىر ەكەن. سينتەتيكالىق ەسىرتكى ۋنيۆەرسيتەت قابىرعالارىنا دا ەنىپ كەتىپتى. ءتىپتى بەلگىلى ءبىر كوشەلەردەن جارنامالارىن دا ءجيى كەزدەستىرۋگە بولادى دەسەدى. قابىرعاعا «سولي، ميكسى» دەپ جازادى دا قىزىل بوياۋمەن تەلە- فون ءنومىرىن كورسەتىپ كەتەدى ەكەن. ياعني بۇل - كەرەك بولسا، حابارلاس، قالاي دا تاۋىپ بەرەمىز دەگەندەي بەلگىسى.
بۇرىنعى كەزدەرى ناشاقور ادام 15-20 جىل ءومىر سۇرسە، قازىر وسى كورسەتكىش قىسقارىپ، نەبارى 5-6 جىلعا شەگەرىلگەن دەسەدى. سۇمدىق پا - سۇمدىق!
ناشاقورلىقتىڭ ءتۇپ- تامىرىنا تۇپكىلىكتى بالتا شابۋ مۇمكىن بە؟
شەتەلدىك ءىرى عالىمدار «ناشاقورلىق ادامزات تۇرعان جەردە جويىلماق ەمەس» دەگەن شەشىمگە كەلگەن. ياعني بۇل - ەسىرتكى پايدالانۋ نەمەسە تۇتىنۋ قاي كەزدە دە وركەنيەتتىڭ اجىراماس بولىگى ەكەندىگى مويىندالدى دەگەن ءسوز. ناركولوگ- ماماندار دا مۇنىمەن كۇرەسۋدىڭ كۇردەلى ەكەندىگىن مويىنداپ، امالسىز باس شۇلعىپ وتىر.
ال ەسىرتكىنىڭ تارالۋى - وتە ءتيىمدى بيزنەس كوزى. ءتىپتى مۇناي بيزنەسى ەسىرتكى بيزنەسىنەن الدەقايدا ءتيىمسىز دە- سەدى. الەمدىك نارىققا شىعاتىن ەسىرتكىنىڭ نەگىزگى وتانى - اۋعانستان دەسەك، ول ەلدە ازىرلەنەتىن «اۋىر» ەسىرتكىنىڭ ءبىرشاما بولىگى قازاقستان ارقىلى رەسەيگە، ودان ءارى ەۋروپاعا اساتىنى دا بەلگىلى. باسقانى ايتپاعاندا، تەك قازاق دالاسىنىڭ اۋماعى ارقىلى بىرنەشە ءىرى حالىقارالىق ەسىرتكى جولى وتەتىنى جاسىرىن ەمەس. وعان ءوزىمىزدىڭ شۋ القابىندا جايقالا ءوسىپ تۇرعان قاراسورانى قوسىڭىز. ۇلت بولاشاعى - ۇرپاق ءۇشىن بۇل اسا قورقىنىشتى. ازىرشە بۇل پالەكەتتىڭ جولىن كەسۋ ادامزات بالاسىنىڭ قولىنان كەلەر ەمەس. قىتاي قامالىنان ءريمنىڭ ىرگەسىنە دەيىن سوزىلىپ جاتقان ۇلى جىبەك جولى بۇگىندە ۇلى گەروين جولىنا اينالعان. ول جولدا ۇلكەن اقشامەن قوسا، ۇلكەن ساياسات تا توعىسىپ جاتىر. كورشىمىز قىرعىزستاندى ەكىنشى اۋعانستانعا اينالدىرۋدى كوزدەۋشىلەردىڭ ءبىر ۇشى حالىقارالىق ەسىرتكى بيزنەسىنە بارىپ تىرەلەتىنى دە جاسىرىن ەمەس. ساراپشىلاردىڭ مالىمەتىنشە، زاڭسىز ەسىرتكى اينالىمىنان تۇسەتىن جىلدىق تابىس جىلىنا 600 ميلليارد دوللارعا جەتەتىن كورىنەدى. ياعني بۇل - الەمدىك ساۋدا- ساتتىقتىڭ 10 پايىزى دەگەن ءسوز. كەي جىلدارى ەسىرتكىدەن تۇسەتىن تابىس الەم بويىنشا كولىك پەن قارا مەتالدى قوسىپ ساتۋدان تۇسەتىن پايدادان دا اسىپ جىعىلادى ەكەن. ەسىرتكى بيزنەسىنە سالىنعان ءبىر دوللاردىڭ 12 مىڭ دوللاردان استام پايدا اكەلەتىنى الدەقاشان ەسەپتەلىپ قويىلعان. وسىعان قاراعاندا، «اق ءولىم» سەبۋشى بۇل پالەكەتتىڭ جولىنىڭ كەسىلۋى ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس سياقتى ءتۇڭىلىپ كەتەسىڭ.
قۇداي اقىرىن بەرسىن دەيمىز دە...
تورەعالي تاشەنوۆ
«ايقىن»
