سماعۇل ءجۇنىسحان ۇلى. وسپاننىڭ قىزىل اتى
راقيما شەشەمىزبەن ەرتە وتاسسا دا، ءوز كىندىگىنەن بالا بولماعان. ءيا، تاعدىر كەيدە قاتال. بىرەۋدى ودان، بىرەۋدى بۇدان تارىقتىرادى دا قويادى. راحيما انامىز دا كوپشىل، اقكوڭىل، قولى اشىق ادام ەدى. ەرتەرەك دۇنيەدەن وزدى.
وشىڭدى جۇرت جاسىندا سەرى، اتبەگى بولعان دەسەدى. سول اتقۇمارلىعىن ءومىر بويى تاستاماي ءبىر جاقسى اتتى باپتاۋمەن ءوتتى. وشىڭدى قوبدا بەتىنە تانىتقان، ءارى تاريحتا ەل اۋزىندا ەستە قالتىرعان ايگىلى قىزىل اتى...
- ويحوي شىركىن، دۇنيە- اي! قىزىل اتىمنان ايرىلعاندا جارتى جانىم كەتكەندەي بولدى عوي!-دەپ كۇرسىنگەندە كوكىرەگى قارس ايرىلاتىن...
قوبدانىڭ قۇلاگەرى اتالعان قىزىل ات التاي، قوبدادا الدىنا قىلقۇيرىق سالماپ ەدى كەزىندە... يەسى دە ونى ايانباي- اق باپتادى: وزىنە جەكە ءۇي تىگىپ، بيەنىڭ ساۋمالى، سيىردىڭ سۇتىمەن سۋارىپ ماپەلەدى... قىزىل ات تا سەنىمىن ادال اقتادى.
...مىنە، سونداي جاعاسى جايلاۋ كوڭىلى شات بەيعام جۇرگەندە «بايدىڭ تۇقىمى» دەپ ۇكىمەتتەن قۋعىن كورگەن ايگىلى كوبەش باتىر ۇرلاپ ءمىنىپ، التاي اسىپ كەتكەن ەدى. امال قانشا، باسىن تاسقا دا ۇردى، تاۋعا دا ۇردى... قانشا ىزدەسە دە قوبدا بەتىنەن قىزىل اتتاي جۇيرىك تاپپاي شارق ۇردى.
قىزىل اتتىڭ دا التايدا ابىرويى تاسىپ، باس جۇلدەنى بەرمەگەنى ەمىس- ەمىس ەستىلىپ جاتتى. وسىدان سوڭ وشىڭ دا كۇرت شوگىپ كەتتى. جۇبايى قايتقان سوڭ، كوپ ۇيدەن شىقپايتىن، توي- تومالاققا دا الباتى بارا بەرمەيتىن.
ءالى ەسىمدە، 1980-جىلدىڭ جازىندا شىبارقاراعايدا ءۇش اۋداننىڭ كۇندىگى اتالعان اجەپتاۋىر توي بولدى. اتتاردى جىبەرىپ، بايگەتوبەگە بارا جاتقانبىز. مەنىڭ استىمدا قىزىل بەستى اتىم بار، شاۋىپ بارا جاتقانمىن. ارتىمنان بىرەۋ ايقايلاپ، اتىمدى اتاپ شاقىرعانعا جالت قاراسام، باپال دەگەن اعاي ەكەن. ول:
- سەنى وشىڭ شاقىرىپ جاتىر. انە توپتا تەز الدىنان بار!-دەدى. مەن بۇرىن وشىڭدى سىرتتاي ەستۋىم بولماسا دا، بەتپە- بەت سالەم بەرىپ سويلەسكەن جوق ەدىم. جەلىپ كەلىپ سالەم بەردىم. ول كىسى سالەمىمدى الىپ ءجونىمدى سۇرادى. مەن اتى- ءجونىمدى ايتتىم.
- ە، ءوز بالام ەكەنسىڭ عوي، - دەدى دە قويدى. بايقايمىن، ەكى كوزى مەنىڭ استىمداعى اتتا. الدىنا دا، ارتىنا دا شىعادى. ءبىر كەزدە ول:
- اتتان تۇس!-دەدى ماعان. ءتۇستىم. وشىڭ دا اتتان ءتۇسىپ، ەندى اتتىڭ ءار جەرىن ۇستاپ سىناي باستادى.
- اتىڭنىڭ نە ونەرى بار؟ - دەدى.
- ەشقانداي، جاقسى جەلەدى، شابىسى ونشا ەمەس، - دەدىم مەن.
ول كىسى ۇزاق ويلانىپ، قاسىنداعى ەرىپ جۇرگەن قاريالارعا باعىتتاپ:
- قاراڭدارشى، مەنىڭ قىزىل اتىما قالاي ۇقسايدى؟ جاڭا كوزىمە سونادايدان جارق ەتتى. بۇل تەگىن جىلقى ەمەس. ءمىشتاريدىڭ قىزىل بيەسىنىڭ تۇقىمى بولۋى مۇمكىن...-دەپ ءوزارا اڭگىمەلەسىپ كەتتى.
ءارى- بەرىدەن سوڭ مەنى تاعى دا قاسىنا شاقىرىپ الىپ:
- بالام، مىنا اتىڭدى ماعان بەر. باپتاپ كورەيىن. بولماسا كوزىمە قىزىل اتىمدى ەلەستەتىپ ءجۇرسىن، - دەدى. مەن ۇندەمەدىم. وشىڭ از بوگەلدى دە:
- باپال، بەر انداعى جۇيرىك تورىنى، مىنا بالاعا، جاس جىگىتكە جاراسىمدى جىلقى عوي، اكەسىنە ءوزىم سويلەسەرمىن - دەدى. مەن تاعى دا ۇندەمەدىم. باپال اتىنان ءتۇسىپ، ايىلىن اعىتىپ، ەرىن الۋعا دايىندالدى. باپال دا اتبەگى، سەرى، تالعامپاز ادام ەدى. ونىڭ تورى اتى ۇنەمى شىلبىر ۇستاتىپ جۇرگەن، ويناپ باساتىن اسەم جانۋار ەدى. ىشتەي قىزىقسام دا، ءارى- ءسارى كۇيدە ۇندەمەي تۇرا بەردىم. مەنىڭ اۋ- جايىمدى اڭعارعان وشىڭ:
- جارايدى، قىسامايىن. اكە- شەشەڭە ايتىپ اكەلىپ تاستاپ، تورى اتتى الىپ كەتەرسىڭ، -دەدى. ۇيگە كەلگەن سوڭ، ءبىز ۇزاق داۋلاستىق. كۇندەلىكتى قويعا ءمىنىلىپ جۇرگەن قىزىل اتقا جۇيرىكتىك قايدا؟ ۇيات بولار. ۇندەمەيىك. وسىلاي دەپ اقىلداستىق تا، قويا سالدىق.
كۇزدە شوپكە ءمىنىپ كەلىپ، اۋدان ورتالىعىنان ايرىلىپ قالىپ، جوعالتىپ، تاپپاي جۇرگەندە، سارىعوبىدا وشىڭنىڭ جىلقىسىنا قوسىلعان جەرىنەن قاسقىر جەدى... سوندا اتىمنان ءتۇسىپ، وشىڭداي ادام قولقالاپ تۇرعاندا بەرە سالماعانىما ءالى وكىنەمىن. قاراڭىزشى، اللانىڭ ءىسىن! ايداسا دا بارمايتىن جەرگە بارىپ، ءدامى سوندا تاۋسىلعانىن...
ءيا، وشىڭنىڭ قىزىل اتى تۋرالى تالاي جازىلدى، كۇي دە بار... مەن تولعاۋىمدى وقىپ بەرگەندە، وشىڭنىڭ جىلاعانىن كورسەڭ... اسىلى وشىڭ قىرىس مىنەزدى، ءدىنى قاتتى سۇستىلاۋ ادام. الباتى نارسەگە ءمان بەرە قويمايدى. قىزىل ات ول كىسىنىڭ باقىتى دا، بايلىعى دا ەدى. قالعان ومىرىمە الدانىش ەتەم دەگەن جۇبانىشى ەدى. سوڭىندا بىرنەشە ات باپتاسا دا، سەنىمىن اقتاي قويمادى...
وشىڭنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى - شايقۇمارلىعى ەدى. بۇرىنعىنىڭ وپىرما، ءۇندى شايلارىن تالعاپ ىشەتىن، جانە ءبىر ىشكەندە تەرلەپ، تەپشىپ بىرنەشە شاۋگىمىن توڭكەرەتىن. ول كىسىنىڭ ءىنىسى مىساقان دا اسا شايشىل ادام ەدى.
- شىركىن، وپىرما شاي بولسا، - دەپ وتىرۋشى ەدى جارىقتىق...
ءيا، ءوزىم وسى ەكى اتانىڭ دا كوزىن كوردىم. اڭگىمەلەستىم. ءبىراق ول كىسىلەر بۇل دۇنيەدەن كەتەدى- اۋ دەپ ويلاماعاندىقتان قانشاما قىمبات سىرلارى ىشتە كەتتى...
وسپاننىڭ قىزىل اتىن جوقتاۋى (تولعاۋ)
ارمىسىڭ، ەر قاناتىم، قىزىل اتىم!
كوڭىلىم سەنى ويلاسام بۇزىلاتىن!
كوركىڭە، قىلىعىڭا كوزى تويماي،
كورگەن جان تاڭداي قاعا قىزىعاتىن.
اتاعىڭ قاۋىمىڭ تۇگىل جاتقا ءمالىم،
كۇتپەگەن ەم دەپ سەنەن باق تابامىن.
باسىڭنان كۇن وتكىزبەي شاڭ قاپتىرماي،
قۇلىنىڭنان ماپەلەپ باپتاعامىن.
وتكىزبەي ماپەلەدىم باسىڭا كۇن،
جاقسىنىڭ ءارقاشان دا قاسى قالىڭ.
تات قىزىپ ءشوپ قۇنارىن، سۋ تۇنىعىن،
قىمىز بەن ءسۇت، قانت بەرىپ اسىرادىم.
سەن كيە ەڭ، جاۋلاپ العان مەنى مۇلدە،
بولمايدى جاستىق داۋرەن جەلى كىمدە.
ومىردە ءۇمىتىمدى كوككە ورلەتەر،
سەن ەدىڭ جانعا بالار سەرىگىم دە.
بولىنسە ارازدىقپەن ىرگە كەيدە،
قانى ءبىردىڭ ۇرانى ءبىر دەمەي مە؟
قىزىل ات ءداۋىرىنىڭ تۇلپارى ەدى،
وتپەگەن ونان ءدۇلدۇل بۇل كەرەيدە
ارمىسىڭ، قىزىل اتىم، ارعىماعىم،
وزىڭمەن حالىق تانىپ جاندى باعىم.
اڭدۋشىنى الۋشى جەڭىپ شىعىپ،
ايرىلىپ قاپەلىمدە زار جىلادىم.
قىزىل ات، قىزىعىم ەڭ، الدانىشىم،
قايتارار سەنى كەرى بار ما كۇشىم؟
ءورت شالعان تۇلدىر تەرەك سەكىلدەنىپ،
سورلى شال زار ەڭىرەپ قالعانى شىن.
جالشى مەن بەرگەن كەزدە جەتىمگە ەرىك،
ءبىراق ءبىز جۇرت قاتارلى جەلپىنبەدىك.
قىزىل ات كەتكەننەن سوڭ جالعىز قالدىم،
اداسقان جالعىز ارقار سەكىلدەنىپ.
قايدان دا ءوزىم دەگەن دوس تاباتىن،
قوبدادا اتبەگى ەدىم وسپان اتىم.
جىلقىمەن مىنەزىم ءبىر، رۋحىم ءبىر،
كەزى جوق بايگە الماعان قوسقان اتىم.
قىزىل ات، قىزىعى ەردىڭ، ۇرانى ەلدىڭ،
كوڭىلىمدى تەك وزىڭە بۇرا بەردىڭ.
ءور التاي، قوبداداعى سىڭارى ەدى،
ارقادا اتى شىققان قۇلاگەردىڭ!
يتەردى سەنى داۋىل وتىنە كىم؟
وتكىنشى سۇم جالعانعا وكىنەمىن.
شىقپايسىڭ جاتسام تۇستەن، تۇرسام ويدان،
قايعىدان قارس ايرىلار كوكىرەگىم...
قىزىل ات، جانعا ولشەگەن ءدۇلدۇلىم ەڭ،
ايرىلام دەمەپ ەدىم، ءبىر كۇنى مەن.
ادەيى سان سوقتىرىپ، قان قاقساتار،
كوبەش- اۋ، مەن نەڭدى الىپ، ءبۇلدىرىپ ەم؟
ادامدىق اسىل سەزىم جوعالدى ما؟
بىلمەگەن ساۋاپ، تىلەك، وبالدى دا.
ەل اسىپ، بەتىڭە ۇستاپ بارعانىڭدا،
قىزىل ات ساعان قورعان بولا الدى ما؟
قالدىرعان وكىنىشكە جاستاي مەنى،
ەشبىر جان شەكارادان اسپاي بەرى،
قىزىل ات كەلەر جىلعى ۇلى تويدا،
الدى دەپ ەستىگەن ەك باس بايگەنى.
كوڭىلدى كومەسكى ءبىر ساعىم ارباي،
وكىنىش، ساعىنىشتان ارىلا الماي.
جۇرگەندە ماس پەندەدەي مەڭ- زەڭ كۇيدە،
بولىپ ەم قۋانىشتان جارىلارداي.
بولىپ ەدى قىزىل اتپەن باعىم باسىم،
ارناعان عۇمىرىمنىڭ جارىم جاسىن.
باسىمدى تاۋعا ۇرسام دا، تاسقا ۇرسام دا،
بىلەمىن، سەندەي ءدۇلدۇل تابىلماسىن.
شاعۋمەن جاتقا مۇڭدى، دوسقا ارماندى،
زار يلەپ، ارتىڭدا يەڭ وسپان قالدى.
جوقتاۋمەن كۇڭىرەنىپ مەن وتەرمىن،
پىراعىم، قىزىل اتىم، قوش بول ماڭگى!
سماعۇل ءجۇنىسحان ۇلى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن، زەينەتكەر ۇستاز
argymaq.kz
