تۇعىرى بيىك تۋعان ءتىل
ءتىل تۇعىرىنىڭ بيىككە كوتەرىلگەنى - حالىق مارتەبەسىنىڭ جوعارىلاۋى. ءوز ءتىلىڭنىڭ ءقادىرىن ءبىلىپ، بايلىعىم دەپ ساناساڭ جەكە مەملەكەت ىشىندە ءتىل ماسەلەسى كوتەرىلمەس ەدى. ءبىزدىڭ تۋىمىز، ەلتاڭبامىز، ءانۇرانىمىز، مەملەكەتتىك ءتىلىمىز ۇلتىمىزدىڭ كوككە ۇستار تىرەگى.
سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى، انا ءتىلدى،
بەسىكتە جاتقاندا- اق بەرگەن ءبىلىم
شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن مينۋتىمنان
قۇلاعىما سىڭىرگەن تانىس ءۇنىن.
ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز ەڭ باي ءتىل. قاي ەلدىڭ بولماسىن نەگىزگى ماسەلەسى وسى انا ءتىلى بولماق. ماسەلە تۋىنداسا ءبىر ەل ماقتايدى، بىرەۋى داتتايدى. قانشا ءسوز ايتىلسا دا ول ءوزىنىڭ تۋعان ءتىلى ەمەس پە؟! ءتىل تۇتاستىعىن جوعالتىپ الساق ونى قايتا قۇراستىرۋشى - حالىق. قازاق ءتىلى - جەكە ءبىر قازاق ادامنىڭ ءتىلى ەمەس، بارشا مەملەكەتتىڭ ورتاق ءتىلى. ءتىلدى ءبىز انانىڭ اق سۇتىمەن بەسىكتە جاتقان دا اق بويىمىزعا سىڭىرەمىز. ءبىز ءوز ءتىلىمىزدىڭ قانشالىقتى باي ەكەندىگىن وزگەلەردىڭ كوزىنشە قينالماي-اق جەتكىزە الامىز. تازا، مانەرلەپ، ءسوزدىڭ مايىن تامىزا سويلەۋ ارقىلى سەن ءوز ءتىلىڭدى قانداي دارەجەدە قۇرمەتتەيتىنىڭدى دالەلدەي الاسىڭ. تاريحىمىز، وتكەنىمىز قانشالىقتى قۇندى بولسا، ءتىلىمىز دە سونشالىقتى قۇندى بولماق.
قازىردە ءتىل تۋرالى قوزعالىپ جاتقان ماسەلەنى ايتىپ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. ول تۋرالى ءبىراز ءسوز دە قوزعالىپ ءجۇر. ونىڭ ءتۇيىنىن تابۋ ءار ادامنىڭ ساناسىندا جاتىر. تىلىڭە دەگەن قۇرمەتىمىز شەكسىز بولسا ءبىر كۇش بولىپ ونى دا تارقاتۋعا ءالىمىز جەتەدى. جاستار ءتىلدى قۇرمەتتەمەيدى، قالاي بولسا سولاي سويلەيدى، تۋعان ءتىلىمىزدىڭ ابىرويىن جەرگە تاپتاپ ءجۇر دەگەن بوس ءسوز دەپ ويلايمىن. اركىمنىڭ جەكە ءوز پىكىرى بار. ءتىلدىڭ فورماسىن ساقتاۋ ونى ودان ءارى ءوربىتۋ تەك قانا جاستار ەمەس مەملەكەت ىشىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءاربىر ادامنىڭ مىندەتى. ۇيدە وتىرىپ- اق ءتىل بايلىعىن كىشكەنتاي بۇلدىرشىنگە دە ۇيرەتۋگە بولادى. تۋعان تىلىمىزدە ەمىن- ەركىن سويلەي الۋىمىزعا ءبىر سەبەپكەر ءبىزدىڭ وتباسىمىزدا بەرىلەتىن تاربيە جانە جەكە ءبىر ادام. وتباسىندا قانداي تاربيە بەرسە وزگە ادامعا قانداي دارەجەدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزدى كورسەتەمىز. ياعني، حالىقتىڭ دامىعانىن قارىم- قاتىناستا جۇرگەن مەملەكەتكە دالەلدەيتىن ەڭ باستى قۇرال - ءتىل.
قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتىن قانشا سوزبەن ايتساق تا، ونى جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. كەزىندە تالاي عالىم، جازۋشى، زەرتتەۋشىلەر وسى قازاق ءتىلىنىڭ قانداي كوركەم ءتىل ەكەنىن ايتقان ەدى. سونىڭ ءبىرى مەليورانسكي: «قازاق ءتىلى تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ تازا، ءارى باي تىلگە جاتادى. قازاقتار - شەشەن ءارى ادەمى سويلەۋدىڭ حاس جەبەرى... قازاقتار حالىق ادەبيەتىنە اسا باي ءارى جان- جاقتى»، - دەگەن. راسىمەن دە، قازاق ءتىلى سۇبەلى سوزگە، ماقالعا، شەشەندىك سوزدەرگە باي. انا تىلىڭمەن قاتار باسقا حالىقتىڭ ءتىلىن ءبىلۋ سول ەلدىڭ تىلىنە كوشتى دەگەن ءسوز ەمەس، ول ادامنىڭ ءوز- ءوزىن شىڭداۋى.
مەن ءوز ءسوزىمدى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ كەرەمەت ءبىر سوزىمەن تۇيىندەگىم كەلەدى. «قازاق ءتىلى وتكىرلىگىمەن، بوي بالقىتىپ، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ، جان جۇيەڭدى جاندىرىپ، ۇعىمىن قونىمدى، جۇرەگىڭە ءتيىمدى... قىسىل تاياڭ قاتال جاعدايدا قايراپ، ەگەپ ءسوز تاپقانعا قولقا جوق» دەگەندەي ەرگە، ەلگە مەدەت بولىپ ادام تۇگىل جاعدايدىڭ كومەيىنە قۇم قۇيىپ ، اۋزىن اشتىرماي، ءۇنىن شىعارماي قوياتىن ءتىل...».
جولداعان: كامشات كەنجەعالي
massaget.kz
