قاپ تاۋى ۇلكەن تەكەتىرەستىڭ الدىندا تۇر

 استانا. قازاقپارات - قاپ تاۋى ۇلكەن تەكەتىرەستىڭ الدىندا تۇر. بۇلاي دەيتىنىمىزدىڭ ءجونى بار. سەبەبى، ءازىربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى ءدۇردارازدىق ۇلعايىپ بارادى. سوڭعى كەزدە ەكى جاق تا شەكارا تۇبىنە وراسان زور اسكەري تەحنيكا مەن ساربازداردى توگۋ ۇستىندە. مۇنىڭ ارتى بەلگىلى.
None
None

تاۋلى قاراباققا بايلانىستى شەشۋشى قاقتىعىستىڭ باستالارى حاق. 90-جىلدارى ەسەسىن جىبەرىپ العان ءازىربايجان جاعى بۇل كۇندە ۇلكەن سوعىسقا مۇلتىكسىز دايارلانعانى انىق. اسكەرىن ەسەلەدى، زاماناۋي قارۋ- جاراق ساتىپ الىندى. ءازىربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، جيىرما جىلعا سوزىلعان بەيبىت كەلىسىم جەمىسىن بەرمەگەن. بۇدان ارى توزۋگە بولمايدى. ارمەنيا باسىپ العان جەتى اۋدان مەن تاۋلى قاراباق اۆتونومياسىن كەرى قايتاراتىن ۋاقىت جەتكەنگە ۇقسايدى. قاپ تاۋىنداعى بۇگىنگى قاربالاس سونىڭ كورىنىسى. ەگەردە قاندى قىرعىن باستالاتىن بولسا، ءازىربايجان جاعى ءوز جەرىن قايتارا الا ما، جوق پا؟ ماسەلەنىڭ ۇلكەنى سول. ەندى ءسال وتكەن تاريحقا كوز جۇگىرتەتىن بولساق، ەكى ەل اراسىنداعى داۋ نەدەن شىعىپ ەدى؟

1992-94-جىلعى تاۋلى قاراباق ءۇشىن بولعان قاندى قاقتىعىستا ارمياندار ءازىربايجان جەرىنىڭ 20 پايىزىن باسىپ الدى. سول سوعىستا ەكى جاقتان 35 مىڭعا جۋىق ادام قازا تاپتى. 1 ميلليوننان استام حالىق تۇرعان جەرىن تاستاپ، بوسىپ كەتتى. 1994 -جىلى مامىردا ەريەۆان مەن باكۋ بەيبىت بىتىمگە كەلىپ، سوعىس توقتادى. ءبىراق ارمياندار باسىپ العان جەرىن ءازىربايجانعا قايتارعان جوق. سودان بەرى ءتۇرلى اراعايىن بولعانداردىڭ ارقاسىندا ەكى ەل اراسىندا كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ كەلەدى. ءتىپتى ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىك جانە ىقتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ اياسىندا تاۋلى قاراباق ماسەلەسىمەن اينالىساتىن مينسك توبى قۇرىلىپ، داۋدى بەيبىت تۇردە شەشۋگە كۇش سالدى. ءبىراق ناتيجە كورىنبەيدى. سودان بولار، ءازىربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ ءوز حالقىنىڭ الدىندا:

«ارينە، داۋلى ماسەلەنىڭ بەيبىت تۇردە رەتتەلگەنىن قالايمىز. الايدا 90- جىلداردان بەرى ءىستىڭ وڭتايلى شەشىمىن تاپقانىن كورگەن جوقپىن. ۇنەمى ارميان جاعى ءتۇرلى سىلتاۋدى العا تارتىپ، جانجالعا نۇكتە قويۋدىڭ ورنىنا ۋشىقتىرىپ كەلەدى. بۇعان كونۋگە بولمايدى. ارميانداردىڭ قول استىندا قالعان جەتى اۋدان مەن قاراباق - ءازىربايجانداردىڭ ەجەلگى اتامەكەنى. اتا- بابا قانى تامعان جەردە وزگە ۇلتتى ۇنەمى تايراڭداتىپ قويا المايمىز. ەگەردە ماسەلە بەيبىت شەشىلمەيتىن بولسا، قولعا قارۋ الىپ، ءوز جەرىمىزدى ازات ەتۋگە دايارمىز. ويتكەنى جەر داۋىنا بايلانىستى الەمدە كەيبىر مەملەكەتتەر اراسىندا 40-50 جىل شەشىمىن تاپپاعان، قورىتىندىسى جوق كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ءبىراق بىزدە ونداي ۇزاقمەرزىمدى كەلىسسوزدەر بولمايدى، ارميان جاعى نە « ءيا» نە «جوق» دەپ كەسىمدى ءسوزىن ايتۋى ءتيىس. ولاي بولماعان شاقتا ماسەلەنى قارۋمەن رەتتەۋگە تۋرا كەلەدى» دەگەنى بار. راس، 20 جىلعا سوزىلعان بەيبىت كەلىسىم كەزىندە دە ەكى ەل اراسىنداعى تەكەتىرەسكە شەكتەۋ قويىلعان جوق. شەكارا ماڭىندا ۇنەمى اتىس بولىپ تۇردى. ەكى جاقتان دا ادام شىعىنى جەتكىلىكتى. ال وسى اپتاداعى دۇربەلەڭ ۇلكەن سوعىستىڭ الدى بولۋى دا مۇمكىن.

 ارمەنيا - ەكونوميكاسى شەكتەۋلى ەل. الايدا اسكەري قۋاتى وتە باسىم. مۇنىسى تاۋلى قاراباق قاقتىعىسى كەزىندە كورىندى. ودان بەرگى كەزدە ارمەنيا رەسەيمەن اسكەري قارىم- قاتىناستى دۇرىس ۇستاي وتىرىپ، قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جاعدايىن جوندەپ الدى. سونداي- اق ت م د كەڭىستىگىندە قۇرىلعان ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنا مۇشە. جاقىندا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا كىردى. ەگەردە ارمەنياعا سىرتتان اگرەسسيا جاسالاتىن بولسا، ۇ ق ش ۇ- عا مۇشە ەلدەر جاردەم بەرەرى انىق. وسىدان بولار، ەريەۆان باكۋدىڭ ايتقاندارىنا، قويعان تالاپتارىنا ونشا پىسقىرىپ وتىرعان جوق. بۇدان تىس ارمەنيا جەرىندە رەسەيدىڭ 5000 ساربازى ورنالاسقان گيۋمري اسكەري بازاسى تۇر.

ال ءازىربايجانعا كەلەتىن بولساق، باكۋ - وسى كاۆكازداعى وتە باي ەل. ارينە، ونىڭ بايلىعىنىڭ كوزى - مۇناي. وسى سالاعا كەلىپ جاتقان ينۆەستيتسيا ءازىربايجان ەكونوميكاسىن بيىك دەڭگەيگە كوتەرە ءبىلدى. كەزىندە ءبىر سوزىندە يلحام اليەۆ «ءبىز اسكەري بيۋدجەتتى كوتەرۋىمىز كەرەك. ول ءتىپتى بۇكىل ارمەنيانىڭ ءبىر جىلدىق بيۋدجەتىنەن دە اسىپ كەتسە، ارتىق ەتپەيدى» دەگەنى بار. قازىر ءازىربايجاننىڭ قورعانىس بيۋدجەتى 4 ميلليارد دوللاردى قۇراپ وتىر. سوڭعى جىلدارى ءازىربايجان جاۋىنگەرلەرىنە باقايشىعىنا دەيىن زاماناۋي قارۋمەن جاراقتاندى. 130 مىڭعا تارتا ءازىربايجان ساربازى جوعارىدان بۇيرىق بولسا، تاۋلى قاراباقپەن ارميانداردىڭ قول استىندا قالعان جەتى اۋداندى قايتارۋعا ساقاداي- ساي تۇر. تەك نامىس پەن رۋح وسى دەڭگەيدەن تابىلىپ جاتسا بولعانى.. .

 جالپى، ەكى ەل اراسىندا داۋ بولعان قاراباقتى ءازىربايجان ءوزىنىڭ اجىراماس ءبىر بولىگى ساناسا، ارمەنيا «ەجەلدەن ءبىزدىڭ جەر» دەگەندى ايتادى دا، ول جەردەگى ارميانداردىڭ سانىن تىلگە تيەك ەتەدى. جالپى، تاريحقا جۇگىنسەك، 1921 - جىلدىڭ 4 - شىلدەسىندە كەڭەستىك جوعارعى بيۋرو قاراباقتى ارمەنيا قۇرامىندا قالدىرۋ جونىندە شەشىم شىعاردى. الايدا ارادا ءبىر كۇن وتپەي جاتىپ، ياعني 5 - شىلدەدە قاراباقتى ءازىربايجاننىڭ قۇرامىنا بەرۋ جايلى قايتا شەشىم شىعارىپ، بەكىتتى. سودان بەرى تاۋلى قاراباق ماسەلەسى ەكى ەل اراسىندا داۋ تۋعىزىپ كەلدى. ال 1988 - جىلدان باستالعان تەكە تىرەس ارمەنيا مەن ءازىربايجان اراسىنداعى ەكى جىلعا (1992-94 ج. ج) سوزىلعان ۇرىسقا الىپ كەلدى.

سوعىس بارىسىندا ارميان ارمياسى ءازىربايجاننىڭ جەتى اۋدانىمەن قاتار، تاۋلى قاراباقتى باسىپ الدى. ودان بەرگى ۋاقىتتا باسىپ الىنعان جەرلەردى كەرى قايتارۋ ءۇشىن جۇرگەن ءتۇرلى كەلىسسوزدەر ءالى جەمىسىن بەرمەۋدە. وسىدان كەلىپ سوڭعى ۋاقىتتا باكۋ ەريەۆانعا قارسى كۇش قولدانۋ جولدارىن دا جوبالاپ جاتقانى بەلگىلى. ول جۇزەگە اسا ما، جوق پا، ازىرگە بەلگىسىز. ويتكەنى ارمەنيا مەن تاۋلى قاراباق قارۋلى كۇشتەرى وڭاي شاعىلار جاڭعاق ەمەس. ەگەردە الدا - جالدا قاپ تاۋىندا تاعى ءبىر جانجال باستالا قالسا، ارميان جاعىنىڭ مۇمكىندىگى قانداي؟

ەريەۆاننىڭ قول استىندا 60 مىڭ سارباز بار. رەزەرۆتە 32 مىڭ ادام تاعى تۇر. ەگەردە جاعداي ۋشىعىپ بارا جاتسا، تاعى دا 350 مىڭداي ادام قولىنا قارۋ الۋ مۇمكىندىگىنە يە. 700 بروندى ماشينا، 200 گە تارتا تانك، 50 قارالى ۇشاق، تىكۇشاقتارى بار. ارميان قارۋلى كۇشتەرىنە تاۋلى قاراباق اۆتونومياسىنىڭ ساربازدارىن قوسۋعا بولادى. ولاردا 20 مىڭ جاۋىنگەر، 316 تانك، 324 بروندى كولىك جانە وزگە دە جۇزدەگەن ارتيللەريالىق قوندىرعىلار بار. ەكى ەلدىڭ اسكەرى بىرلەسە قيمىلدايتىن بولسا، ءازىربايجانعا وڭايعا تيمەسى انىق. دەگەنمەن بۇل ەلدىڭ دە قارۋ- جاراعى مىقتى. 600 تانك ونىڭ 200- ءى 2014-2015 - جىلى رەسەيدەن ساتىپ العان ت- 90س اتتى جاڭا تانكتەر. 1000 عا تارتا بروندى كولىكتەر، 1000 عا تارتا زەڭبىرەكتەرى بار. 100 دەن استام اسكەرى ۇشاقتار مەن تىك ۇشاقتارى بار. سونداي- اق رەسەي مەن يزرايلدەن العان زەنيتتىك زىمىراندىق كەشەندەرى بارشىلىق. قىسقاسى، قاپ تاۋىن قارا بۇلت تورلاپ تۇر.

«ايقىن» 










ءازىربايجان ارمياسى

سوڭعى جاڭالىقتار