قازاقستان مەن قىتاي: ستراتەگيالىق ءوزارا سەنىم مەن بىرلەسكەن وركەندەۋ

 بەيجىڭ. قازاقپارات - ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭنىڭ شاقىرۋىمەن بەيجىڭگە مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلدى.
None
None

  ساپار اياسىندا مەملەكەت باسشىسى ق ح ر توراعاسىمەن، ساياسي جانە ىسكەر توپ وكىلدەرىمەن كەزدەسەدى جانە قىتاي حالقىنىڭ جاپون باسقىنشىلارىنا قارسى سوعىستاعى جەڭىسىنىڭ 70 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى شەرۋگە قاتىسادى.

ايتا كەتەرلىگى، ن. نازاربايەۆ پەن شي جينپيڭ اعىمداعى جىلدىڭ ىشىندە تەلەفون ارقىلى بايلانىستاردى قوسپاعاندا وسىمەن ءتورتىنشى مارتە (اعىمداعى جىلدىڭ مامىرىندا مەملەكەت باسشىلارى استانادا جانە ماسكەۋدە، شىلدە ايىندا ش ى ۇ سامميتىندە كەزدەسكەن بولاتىن) كەزدەسپەك.

جوعارى دەڭگەيدەگى بايلانىستار سىرتقى ساياسات ۆەدومستۆولارى، ارنايى قىزمەتتەر مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اراسىندا دا بايقالادى، پارلامەنتارالىق بايلانىستار مەن مادەني- گۋمانيتارلىق قارىم- قاتىناس دا جولعا قويىلىپ كەلەدى.

اعىمداعى جىلدىڭ 25 - تامىزىندا ىنتىماقتاستىق جونىندەگى قازاقستان- قىتاي كوميتەتىنىڭ 7- وتىرىسى ءوتتى. تاراپتار ق ر پرەزيدەنتىنىڭ ق ح ر- عا مەملەكەتتىك ساپارى اياسىندا قول قويىلۋى جوسپارلانىپ وتىرعان ءبىرقاتار كەلىسىمدى قارادى.

ەكى ەل باسشىلارىنىڭ ەكىجاقتى قارىم- قاتىناسى تۋرالى

 «ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز ءوڭىردىڭ دامۋى مەن تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ىسىندە ماڭىزدى، سىندارلى كۇشكە اينالدى. قىتاي تاراپى قازاقستانمەن قارىم- قاتىناستى دامىتۋعا زور ءمان بەرەدى. ءبىز قازاقستان تاراپىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ءوزارا مۇددەلىلىك بار نەگىزگى ماسەلەلەر بويىنشا ءوزارا قولداۋدى كۇشەيتۋ ءۇشىن بار كۇشىمىزدى جۇمىلدىرۋعا دايىنبىز. قىتاي قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى، ەكونوميكالىق، گۋمانيتارلىق سالالارداعى ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق اياسىن جان- جاقتى كەڭەيتۋگە، سونداي- اق حالىقتارىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن وڭىرلىك جانە حالىقارالىق ىستەردەگى ءوزارا ءىس- قيمىل مەن ۇيلەستىرۋ جۇمىسىن كۇشەيتۋگە نيەتتى» ، دەگەن ەدى شي جينپيڭ اعىمداعى جىلدىڭ مامىرىندا قازاقستانعا جاساعان رەسمي ساپارى بارىسىندا.

مەملەكەت باسشىسى ن. نازاربايەۆ ءوزىنىڭ بەيجىڭگە مەملەكەتتىك ساپارى الدىندا قىتايدىڭ جەتەكشى اقپارات اگەنتتىگى «شينحۋاعا» ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات بەرىپ، وندا تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ، قىتايمەن تاتۋ كورشىلىك قارىم- قاتىناستى قولداۋ قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى باستى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى بولعانىن باسا اتاپ وتكەن. «قازاقتار «الىستاعى اعايىننان جاقىنداعى كورشى ارتىق» ، - دەيدى. ءدال وسىنداي ماقال قىتايلىقتاردا دا بار. ول ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە مادەني ولشەمدەردە جاقىن ەكەندىگىن تاماشا پاش ەتەدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى اگەنتتىك ءتىلشىسىنىڭ قازاقستان- قىتاي قارىم- قاتىناسىنىڭ قازىرگى جاي- كۇيى مەن بولاشاعىنا قاتىستى ساۋالىنا وراي.

ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق قازاقستان- قىتاي قارىم- قاتىناسىنىڭ تەگىم قامتىمدى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىنىڭ نەگىزى

 جوعارىدا اتالعان سۇحبات بارىسىندا ن. نازاربايەۆ قىتاي - ءبىزدىڭ ەلىمىزگە ينۆەستيتسيا سالۋ كولەمى بويىنشا كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى جانە قازاقستاننىڭ ماڭىزدى ساۋدا- ەكونوميكالىق سەرىكتەسى بولىپ وتىرعانىن باسا ايتقان.

 شىندىعىندا، تەك سوڭعى ەكى جىلدىڭ ىشىندە عانا قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا جالپى سوماسى 73,5 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا ەكىجاقتى قۇجاتتارعا قول قويىلعان بولاتىن. ەكى ەل دە يندۋستريالدى- يننوۆاتسيالىق دامۋعا مۇددەلەستىك تانىتىپ وتىر. جالپى سوماسى 30 ميلليارد دوللاردان اسىپ جىعىلاتىن 48 جوبا ىرىكتەپ الىنعان. استانا مەن بەيجىڭدى «نۇرلى جول» باعدارلاماسى مەن نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى قابىرعاسىندا ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭ باستاماشى بولعان «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى» بىرلەسكەن باستاماسىن قالىپتاستىرۋدى جۇزەگە اسىرۋداعى ورتاق ماقسات بايلانىستىرادى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسى جولعى بەيجىڭگە ساپارى بارىسىندا تاراپتار اتالعان باعدارلامالارمەن تۇيىندەسەتىن ىنتىماقتاستىقتى ىلگەرىلەتۋ بويىنشا ارنايى جۇمىس توبىن قۇرۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدى.

 ەكى ەلدىڭ ترانزيتتىك كولىك الەۋەتىن ارتتىرۋداعى باستى جوبالار «باتىس ەۋروپا باتىس قىتاي» (قازاقستان بولىگى ارقىلى وتەتىن جۇك كولەمىنىڭ كولەمى جىلىنا 30 ميلليون تونناعا جەتەدى دەپ بولجانۋدا) اۆتوموبيل ماگيسترالى، «جەزقازعان- بەينەۋ» (قىتايدى قازاقستاننىڭ كاسپي پورتىمەن جالعايدى) تەمىر جول جەلىسى، ليانيۋنگان قىتاي پورتىنداعى قازاقستاندىق لوگيستيكالىق تەرمينال (ەۋروپا مەن ازيا- تىنىق مۇحيتى وڭىرلەرىن رەسەي مەن ورتالىق ازيا ارقىلى جالعايتىن تىكەلەي تەمىر جول قاتىناسى) بولىپ وتىر.

 ەنەرگەتيكا، لوگيستيكا جانە اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق دا قارقىندى دامۋ ۇستىندە. تۋريستىك يندۋستريا سالاسىنداعى دا ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ جاندانۋى كۇتىلۋدە. قر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ 2017 - جىلدى قازاقستانداعى قىتاي تۋريزمىنىڭ جىلى دەپ جاريا ەتكەن بولاتىن. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اسپان استى ەلىنىڭ ەكى جەتەكشى تۋريستىك وپەاتورىمەن «استانا ەكسپو-2017» ۇلتتىق كومپانياسى اراسىندا كەلىسىمگە قول قويۋ ارقىلى قازاقستانعا كەلەتىن قىتاي ازاماتتارىنىڭ تۋريستىك ساپارلارىن جەڭىلدەتۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا.

بۇعان قوسا، اعىمداعى جىلدىڭ 24 - تامىزىندا قىتاي ءوزىنىڭ ەكسپو-2017 كورمەسىنە قاتىساتىندىعىن رەسمي قۋاتتاعان بولاتىن. قىتايدىڭ حالىقارالىق ساۋداعا جاردەمدەسۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى جياڭ تسزينۆەيدىڭ اتاپ وتۋىنشە، قىتايدىڭ ىسكەرلىك ورتاسى استانادا وتەتىن حالىقارالىق كورمەگە زور قىزىعۋشىلىق تانىتسا، ق ح ر باسشىلىعى وعان قاتىسۋ ارقىلى الەمگە ءوزىنىڭ ەنەرگەتيكانى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن پاش ەتۋگە نيەتتى.

مادەني- گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق

 قازاقستان مەن قىتاي مادەنيەت جانە ءبىلىم بەرۋ سالالارىنداعى ەكىجاقتى بايلانىستارعا ادەتتە باسا نازار اۋدارادى. ەلدەر اراسىندا عىلىمي- تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىق جانە جوعارى ءبىلىم تۋرالى قۇجاتتاردى ءوزارا تانۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعان. قازاقستاندا كونفۋتسيي ينستيتۋتى جۇمىس ىستەيدى، قىتايداعى قازاقستان جانە قازاقستانداعى قىتاي مادەني كۇندەرى دە تۇراقتى وتكىزىلىپ تۇرادى. ۇكىمەتارالىق كەلىسىم نەگىزىندە جىل سايىن ەكى ەلدىڭ ستۋدەنتتەرى ءبىر- ءبىرىنىڭ ەلىندە ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا دا تىكەلەي بايلانىس ورناتىلعان. قىتايعا «بولاشاق» پرەزيدەنتتىك باعدارلاماسى ارقىلى ستۋدەنتتەر ءبىلىم الۋعا جىبەرىلەدى.

ەكى ەلدىڭ عالىمدارىنىڭ قاتىسۋىمەن قىتاي مۇراعاتتارىنىنداعى قۇجاتتار نەگىزىندە ەجەلگى ءۇيسىن تايپالارى تۋرالى «ەجەلگى ءۇيسىن ەلى» ، تۇركى مەملەكەتى تۋرالى «ۇلى تۇركى قاعاناتى» ، سونىمەن قاتار، چيڭ ءداۋىرى (1644-1911 - جىلدار) كەزەڭىندەگى قازاق- قىتاي بايلانىستارى تۋرالى كىتاپتار جارىق كورگەن.

قاۋىپسىزدىك جانە حالىقارالىق ۇيىمدار

«ءبىزدىڭ ىنتىماقتاستىعىمىز قاۋىپسىزدىك، ەكسترەميزمنىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە، ەسىرتكىنىڭ تارالۋىنا قارسى تۇرۋ سالالارىندا جولعا قويىلعان»، - دەپ اتاپ وتكەن مەملەكەت باسشىسى «شينحۋا» اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا.

سونىمەن قاتار، ق ر پرەزيدەنتى قازاقستان مەن قىتايدىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ءوزارا ءىس- قيمىلى ب ۇ ۇ، ش ى ۇ جانە ا ءو س ش ك سىندى حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمدار اياسىندا ورىن الاتىندىعىن باسا ايتقان. ەكى ەلدىڭ مۇددەسى مەن كوزقاراسى حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى بارلىق ماڭىزدى ماسەلەلەردە دە ۇقساس كەلەدى.

قازاقستاندىق ساراپشىلاردىڭ اتاپ وتۋىنشە، قىتاي ءوڭىردىڭ تۇراقتى بولۋىنا بارىنشا مۇددەلى. ويتكەنى، بۇل جايت بىزدەرمەن شەكارالاس شىنجاڭ- ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنداعى تىنىشتىقپەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇل رەتتە وڭىردەگى ءىرى ەكونوميكالىق سەرىكتەس رەتىندە قازاقستان باستى رولگە يە. اتالعان باعىتتا استانا مەن بەيجىڭ اسكەري- تەحنيكالىق سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى ەسەلەپ، بىرلەسكەن وقۋ- جاتتىعۋلار وتكىزۋدە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندىرىنىڭ ءوزارا ءىس- قيمىلىن كۇشەيتۋدە.

بەيجىڭدەگى جەڭىس شەرۋى بىرىكتىرۋشى فاكتور

 اعىمداعى جىلى العاش رەت قازاقستاننىڭ اسكەري قىزمەتشىلەرى الەمدەگى ەڭ ۇلكەن الاڭنىڭ ءبىرى تيانانمەندە شەتەلدىك اسكەري قىزمەتشىلەرمەن بىرگە ساپ تۇزەپ وتەتىن بولادى. ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭمەن، ر ف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن جانە باسقا دا ءبىرقاتار مەملەكەتتىك باسشىلارىمەن بىرگە اسپان استى ەلىنىڭ استاناسىنداعى گەوگرافيالىق ورتالىعىندا ورنالاسقان مىنبەدەن شەرۋدى باقىلايتىن بولادى. 3 - قىركۇيەك كۇنى تيانانمەن الاڭىندا قىتاي قارۋلى كۇشتەرىنىڭ شامامەن 50 ەشالونى: 12 مىڭ اسكەري قىزمەتشىسى مەن 40 ءتۇرلى 500 تەحنيكاسى ءجۇرىپ وتەدى. اۋەگە 20 ءتۇرلى 200 ۇشاق كوتەرىلەدى. شەرۋگە شىعارىلاتىن تەحنيكانىڭ 84 پايىزى العاش رەت كورسەتىلمەك.

ايتا كەتەرلىگى، قىتاي حالقىنىڭ جاپون باسقىنشىلارىنا قارسى سوعىسىنىڭ سوڭعى كەزەڭىندە قىتايدىڭ سولتۇستىك- شىعىسىنا 1,5 ميلليون كەڭەستىك قىزىل ارميا جاۋىنگەرى جىبەرىلگەن بولاتىن. ولار جاپون باسقىنشىلارىنا قارسى سوعىسىپ، قىتايدىڭ جەڭىسىن جاقىنداتتى جانە جاپونيانىڭ تىزە بۇگۋىنە ءوز ۇلەسىن قوستى. اتالعان كەڭەس قىزىل ارمياسىنىڭ ساپىندا قازاقستاننىڭ جانە ورتا ازيانىڭ باسقا ەلدەرىنىڭ باتىر ۇل- قىزدارى بولعان ەدى.

ەكى ەل ىنتىماقتاستىعىنىڭ بولاشاعى

قازاقستان مەن قىتاي وزدەرىنىڭ قارىم- قاتىناسىن ۇنەمى نىعايتىپ كەلەدى. سوندىقتان، جوعارى دەڭگەيدەگى بايلانىستار سەنىم رۋحىندا ەكەنىن، مەملەكەت باسشىلارى دەڭگەيىندەگى «ساعات سالىستىرۋلار» مۇمكىندىگىن پاش ەتەدى.

«پەرسپەكتيۆا جايىندا ايتار بولسام، مەن ءبىزدىڭ قارىم- قاتىناسىمىزدىڭ دامۋىنىڭ ورلەپ كەلە جاتقان تراەكتورياسىن كورىپ وتىرمىن. ءوزارا ءىس- قيمىل كولەمىن كەڭەيتۋ جانە ولاردى جاڭا ساپالى مازمۇنمەن تولىقتىرۋ بىزدەردى كولىك، ونەركاسىپ، جوعارى تەحنولوگيالار سالالارىنداعى بىرلەسكەن جوبالارمەن قامتاماسىز ەتەدى»، - دەگەن ەدى ن. نازاربايەۆ «شينحۋا» اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا.

 اۆتور: مارلان جيەمباي

سوڭعى جاڭالىقتار