پلۋتون جەر سەرىگىندە جۇرەك ءتارىزدى توبە قايدان ءجۇر؟

بۇل رەتتە ا ق ش- تىڭ ناسا كومپانياسى اسپان الەمىن زەرتتەۋدە الدىنا جان سالماۋدا. كوپشىلىكتىڭ نازارىندا جۇرگەن توعىزىنشى پلۋتون پلانەتاسى جايىندا كوپتەن ايتىلىپ تا ءجۇر. ءبىر عالىمدار ونى پلانەتا دەپ اتاماۋعا ءبىرقاتار سەبەپتەر بارىن ايتسا، كەيبىرى ونىڭ پلانەتا بولۋعا لايىقتى تۇستارىن تالداپ بەرىپ جاتتى. وسى جەردە كەرەعار پىكىر تۋىنداپ، ادام اياعى باسپاعان سوناۋ ءبىر الىس قاشىقتىقتا ورنالاسقان نىساننىڭ جاي- كۇيىن زەرتتەۋگە ناسا قىزمەتكەرلەرى وزدەرىنىڭ اپپاراتىن جىبەرۋگە تاۋەكەل جاساعان بولاتىن. كۇن جۇيەسىنىڭ سىرتقى جاعىندا اينالاتىن ەرگەجەيلى عالامشار بارشا عالىمداردىڭ نازارىندا. كۇن مەن پلۋتوننىڭ اراسىنداعى قاشىقتىق 7 ميلليارد 307 ميلليون شاقىرىمعا سايكەس. كۇننەن الىس بولعاندىقتان پلۋتوندا اۋا رايى -° C 240 پەن -° C 218 اراسىندا. ورتاشا تەمپەراتۋرا -° C 229 قۇرايدى. ال جەرمەن سالىستىرعاندا ءبىزدىڭ عالامشارىمىزدا ەڭ تومەنگى تەمپەراتۋرا انتاركتيدادا -° C 89.2 بولعان، ايىرماشىلىعىن بايقاپ قاراۋعا بولادى. ول كۇندى 248 جىلدا ءبىر رەت اينالاتىن بولعاندىقتان وندا جىل ۇزاق. 1992 -جىلى شۋعا اينالعان تاقىرىپ «پلۋتون نەگە پلانەتا ەمەس؟ » دەگەن ساۋال بولاتىن. بۇل ماسەلەنىڭ قوزعالۋىنا دا ەرگەجەيلى عالامشاردىڭ باسقا پلانەتالارعا قاراعاندا ءوزىنىڭ ايماعىندا عالامات نىسان بولىپ تابىلمايتىندىعى، ياعني ونىڭ ماڭىندا وسىعان ۇقساس ءبىرقاتار اسپان دەنەلەرى بار ەكەندىگى سەبەپ بولادى.
جۇرتشىلىقتىڭ بولجامى بويىنشا، 2005 -جىلى ەريدا دەپ اتالاتىن پلۋتونمەن اۋماعى شامالاس ترانسنەپتۋندىق نىسان تابىلعان كەزدە، وسى اسپان دەنەسىنىڭ دە پلانەتا دەگەن اتقا لايىقتى بولۋ ىقتيمالدىعى ايتىلادى. وندا، «پلۋتوندى پلانەتا دەپ اتايتىن بولساق، نەگە ەريدانى دا پلانەتا دەپ اتاماسقا؟ » دەگەن ساۋال تۋىندايدى. تاپ وسى تۇستا ەريدانىڭ اشىلۋىنا وراي استرونومدىق بىرلەستىك ءبىزدىڭ ۇعىمدا ءالى كۇنگە دەيىن «پلانەتا» دەگەن سوزگە دۇرىس انىقتاما بەرىلمەي كەلە جاتقاندىعىن ۇعىندى. 2006 -جىلى حالىقارالىق استرونوميالىق وداق پراگادا وتكەن جالپى اسسامبلەيادا پلانەتانى باسقا نىسانداردان اجىراتۋ بويىنشا بەلگىلەردى تالقىلادى. اتالعان اسسامبلەيا مۇشەلەرى ءبىراۋىزدان پلۋتوندى پلانەتا دەپ ساناماۋعا شەشىم قابىلدادى. قىسقاشا ايتقاندا، «ناعىز پلانەتا» ءوزىنىڭ وربيتا ماڭايىن وزگە دەنەلەردەن تازارتىپ وتىرۋى قاجەت بولاتىن، ال پلۋتون مۇنداي مىندەتتى اتقارا الماعان. سوندىقتان دا پلۋتوندى زەرتتەۋ بارىسىنداعى جاڭا كوسموستىق كەزەڭ 2006 -جىلدىڭ قاڭتار ايىندا باستالدى. بۇل رەتتە عارىش الەمىنە ناسا- نىڭ New Horizons اپپاراتى ۇشىرىلعان ەدى. ءبىر دەگەننەن پلۋتونعا جول تارتقان اپپارات 9 جارىم جىل بويى اسپاندى شارلاۋدا. ال بيىل ول شىلدەدە پلۋتونعا بارىنشا جاقىندادى. New Horizons بۇل پالەناتادان 12500 شاقىرىم قاشىقتىقتا ۇشىپ ءوتتى. سولاي جەر تىرشىلىگىنىڭ ەرگەجەيلى عالامشارمەن كەزدەسۋى باستالىپ تا كەتكەن بولاتىن. ول كويپەر بەلدەۋىندەگى ەڭ ءىرى دەنە بولىپ سانالاتىندىقتان عالىمداردىڭ قىزىعۋشىلىعى ۋاقىت ساناپ ارتا تۇسۋدە. ال استرونومداردىڭ ايتۋىنشا، New Horizons ميسسياسى اياسىندا ەرگەجەيلى عالامشاردىڭ سالماعى ناقتى انىقتالدى. مۇنىمەن قاتار، جاڭا مالىمەتتەر پلۋتون تىعىزدىعى ءبىز ويلاعاننان دا تومەن جانە وندا مۇزدى توبەلەر كوپ ەكەندىگىن كورسەتتى.
ناسا New Horizons ميسسياسىن جۇزەگە اسىرۋعا 600 ميلليون دوللاردان استام قاراجات جۇمسادى، دەپ جازادى El.kz سايتى. ونداعى اقپارات بويىنشا، اپپاراتتىڭ باستاپقى سالماعى 478 كيلو، ال ونىڭ 77 كيلوسى جانارماي بولىپ تابىلادى. پلۋتونعا جەتەر جولدا ستانسا بىرنەشە گراۆيتاتسيالىق مانيەۆر جاساپ، ءبىرقاتار زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن. ماسەلەن، 2006 -جىلدىڭ 13 - ماۋسىمىندا اپپارات 132524 APL شاعىن استەرويدىنان 110 مىڭ شاقىرىم قاشىقتىقتا ۇشىپ ءوتتى. سونىمەن قاتار، اتالعان اپپاراتتىڭ انىقتاۋى بويىنشا، بۇل عالامشاردا ءارتۇرلى رەلەفتەر بار بولىپ شىقتى. New Horizons پلۋتوندى جاعالاي جۇرگەنىندە ونىڭ توبەسىندە جۇرەككە ۇقساس بەينەنى تاپقان. وعان بولجانعان تومبو ايماعى دەگەن اتاۋ بەرىلدى. جۇرەكشەنىڭ سول جاعى جازىق مۇزدىقتى كورسەتەدى. بۇل رەتتە عارىش عالاماتتارىنىڭ ءبىرى دە وسى ەكەندىگىن ايتا وتىرىپ، NASA Twitter جەلىسىندە «پلۋتوننان ماحابباتپەن!» سالەمىن جولداعان بولاتىن. ءوزىنىڭ اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي، New Horizons اپپاراتى «جاڭا كوكجيەكتەردى» تابۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، ول ⅩⅩ عاسىرداعى عالىمداردىڭ قولى جەتپەگەن، ءبىراق بارىنشا زەرتتەۋگە تىرىسقان پلۋتون مەن ونىڭ سەرىگى حارون جايىندا تولىققاندى مالىمەت بەرۋى قاجەت. ول جاقتان كەلەتىن جاڭالىقتىڭ ءبىزدىڭ پلانەتاعا جەتۋى ءۇشىن بىرنەشە ساعاتتار مەن ايلار كەتەتىنىن ەسكەرسەك، تولىق دەرەكتەر 16 ايدىڭ ىشىندە كەلىپ جەتۋى ءتيىس.
ازىرگە شىلدەنىڭ ورتاسىندا جىبەرىلگەن «جاڭا كوكجيەكتىڭ» مالىمەتتەرى وسىنداي. جانە دە ايتا كەتەرلىك ماڭىزدى جاعداي، «تۆ تسەنتر» اقپارات كوزىنىڭ جازۋى بويىنشا، اپپارات بورتىندا پلۋتوندى اشقان عالىم كلايد تومبونىڭ كۇلىنىڭ ازداعان مولشەرى سالىنعان ىدىس پەن امەريكالىق مونەتالار جانە بايراق بار. سونىمەن قاتار، مۇمكىن بولعان جاعدايداعى كەلەسى الەم وركەنيەتىنە جولدانعان ىقشام ديسكى قوسا سالىنعان. مۇنى ناسا قىزمەتكەرلەرى بەلگىلى ماقساتتا جاساعانى ايدان انىق. مۇمكىن بەلگىلى عالىمنىڭ رۋحى وسى ىستە شاراپاتىن تيگىزەر دەگەن سەنىم بولار. دەسەك تە، قانداي جاعداي بولماسىن، «جاڭا كوكجيەككە» جۇمىسىندا ەشقانداي كەدەرگىلەر تۋىنداماي، ءوز مىندەتىن ورىنداۋدا ءمۇلت كەتۋلەر بولماسىن دەپ تىلەيمىز.
ەلميرا ماتىباەۆا، «ەگەمەن قازاقستان» .