پاكىستان پرەمەر- ءمينيسترى: ءبىز قازاقستاننىڭ جاھاندىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىك جۇيەسىندەگى رولىنە تاڭعالامىز
ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءوزارا مۇددەلەردى بىلدىرەتىن ءبىرقاتار ەكىجاقتى قۇجاتتارعا قول قويىلۋ كۇتىلۋدە. ساپار قارساڭىندا پاكىستاندىق پرەمەر- مينيستر ى كوپجاقتى ءپىشىمدى قوسا العاندا، قىزمەتتەستىكتىڭ ءتۇرلى سالالارىنداعى ەكىجاقتى ءوزارا ءىس- قيمىلداردىڭ پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى ءوز ەلىنىڭ ەكونوميكالىق باستامالارى تۋرالى اڭگىمەلەپ، وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرى بويىنشا وي ءبولىستى، سونداي- اق، وقىرمانداردى پاكىستاننىڭ مادەني ديپلوماتياسىنىڭ پوستۋلاتتارىمەن جانە ءوزىنىڭ ساياسي كۋميرلەرىمەن تانىستىردى.
- ءسىزدىڭ الداعى قازاقستانعا ساپارىڭىزدىڭ نەگىزگى ماقساتى قانداي؟
- مەنىڭ ساپارىمنىڭ ماقساتى پاكىستان- قازاقستان قارىم- قاتىناستارىن ودان ءارى نىعايتۋ، ءتۇرلى سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى ۇلعايتۋ، ەكىجاقتى ساۋدانى، ينۆەستيتسيالار مەن ەكونوميكالىق ىقپالداستىقتى ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى. ءبىز، سونداي- اق، بەيبىت جانە تۇراقتى وڭىرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قانداي قىزمەتتەستىكتەر قاجەت ەكەندىگى تۋرالى دا پىكىر الىساتىن بولامىز.
- ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى تاۋار اينالىمى وتكەن جىلى 33 ميلليون ا ق ش دوللارىن قۇرادى. بۇل كورسەتكىشتىڭ ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ الەۋەتىنە سايكەس كەلمەيتىنى انىق. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ د س ۇ- عا وتۋىنە بايلانىستى ءسىز ساۋدا- ەكونوميكالىق سالاداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ قانداي پەرسپەكتيۆالى باعىتتارىن كورە الار ەدىڭىز؟
- پاكىستان مەن قازاقستان اراسىنداعى ەكىجاقتى ساۋدا ءوز الەۋەتىنەن الدەقايدا تومەن. دەي تۇرعانمەن، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدانى كەڭەيتۋ ءۇشىن وراسان زور الەۋەت بار. ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا باعىتتارىن ءبىر مەزگىلدە زەرتتەي وتىرىپ، بارلىق قولجەتىمدى نۇسقالاردى پايدالانۋ ءۇشىن ەكىجاقتىڭ دا كۇش- جىگەر جۇمساۋى قاجەت. وسىعان بايلانىستى قازاقستاننىڭ د س ۇ- عا مۇشە بولۋى ەلدىڭ ۇيىمنىڭ قۇرىلتايشى ەلى پاكىستانمەن ساۋدانى بەلسەندى جۇرگىزۋگە جاعداي جاسايتىن بولادى.
- قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ پاكىستان قازاقستاندىق سىرتقى ساياسي باستامالارعا بەلسەندى قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. بۇكىل ازيالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى بويىنشا ءوزارا ءىس- قيمىلدارعا باعىتتالعان جانە پاكىستاندىق تاراپ وعان بارىنشا بەلسەندى اتسالىساتىن ا ءو س ش ك ۇدەرىسى وعان مىسال بولىپ تابىلادى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا بۇكىل ازيالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزگى پوستۋلاتتارى قانداي؟
- پاكىستان ا ءو س ش ك ۇدەرىسىن قولدايدى جانە ونىڭ قىزمەتىنە بەلسەندى اتسالىسادى. ءبىز تاياۋدا شاڭحاي ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ قىزمەتىنە قوسىلدىق، ونىڭ قىزمەتى دە قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. پاكىستان ب ۇ ۇ حارتياسىنا قوسىلۋ ازياداعى بەيبىتشىلىك، تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىك ءۇشىن ماڭىزدى سيپاتقا يە دەپ ەسەپتەيدى. وزگەنىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپاۋ، دوستىق قارىم- قاتىناستاردى دامىتۋ جانە داۋ- دامايلاردى ءۇنقاتىسۋ جولىمەن رەتتەۋ قاعيداتتارىن ىنتالاندىرۋ قاجەت. دامۋ مەن قاۋىپسىزدىك اراسىندا ىشكى بايلانىس بولادى. سوعان سايكەس ءبىز وڭىرلىك ءوزارا بايلانىستار مەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا باعدار ۇستانۋىمىز قاجەت.
- پاكىستان 2012-2013 - جىلدارى ب ۇ ۇ- نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى بولدى. قازاقستان 2017-2018 - جىلدار كەزەڭىنە كانديدات بولىپ تابىلادى. بۇعان قاتىستى ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ ۇستانىمى قانداي؟
- پاكىستان 2017-2018 - جىلدارى ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە تۇراقتى ەمەس مۇشەلىككە سايلاۋ بارىسىندا قازاقستاننىڭ كانديداتۋراسىنا قولداۋ كورسەتەتىن بولادى.
- ءسىز قازاقستان بىتىمگەرشىلىكتىڭ جاڭا ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بولا الار ەدى دەگەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ كوپتەگەن پىكىرلەرىنە قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟
- پاكىستان حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى قولداۋ ىسىنە ۇلكەن ماڭىز بەرەدى. ءبىز ب ۇ ۇ- نىڭ بۇكىل الەم بويىنشا بىتىمگەرشىلىك وپەراتسيالارىندا ەڭ ءىرى اسكەرلەر دونورى بولىپ تابىلامىز. ءبىز قازاقستاننىڭ جاھاندىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىك قۇرۋ جۇيەسىندە اتقاراتىن رولىنە تاڭعالامىز جانە ءوزىمىزدىڭ باۋىرلاس ەلگە جانە ونىڭ الىستى بولجايتىن باسشىلىعىنا تولىق سەنىمدىمىز. قازاقستان باسشىلىعى بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋعا جاعداي جاسايتىن ا ءو س ش ك- ءنى قۇردى. قازاقستان، سول سياقتى، ش ى ۇ- نىڭ ماڭىزدى مۇشەسى بولىپ تابىلادى. ءبىز قازاقستاننىڭ بىتىمگەرشىلىك ورتالىق رەتىندەگى وسكەلەڭ رولىنە قولداۋ كورسەتەمىز.
- اۋعانستان پروبلەماسى وڭىردە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، الەمدە دە شەشۋشى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ول ەلدەگى احۋالدى تۇراقتاندىرۋعا قول جەتكىزۋ جونىندە يسلامابادتىڭ رەتسەپتى قانداي؟ اۋعاندىق ەسىرتكى تاسىمالىنىڭ جولىن قالاي كەسۋگە بولادى؟
- ءبىز اۋعاندىق بيلىكتىڭ ءوزى جۇزەگە اسىرىپ جاتقان بەيبىتشىلىك پەن ءبىتىم ورناتۋ ۇدەرىسىن تولىق قولدايمىز. بۇل ەلدەگى تۇراقتىلىق پەن بەيبىتشىلىك پاكىستان ءۇشىن دە جانە بۇكىل ءوڭىر ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى. ءبىزدىڭ بەيبىت جانە تۇراقتى اۋعانستانعا قاتىستى مۇددەمىز ورتاق. مەن ول لاۋازىمىنا كىرىسكەن ساتتەن باستاپ پرەزيدەنت اشراف گانيمەن ۇنەمى بايلانىس ورناتىپ وتىرامىن.
تاياۋدا 2015 - جىلدىڭ 12 - مامىرىندا اۋعانستانعا بارعان ساپارىمدا مەن اۋعان باسشىلىعىمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ، ونىڭ بارىسىندا ءبىزدىڭ ەكىجاقتى قارىم- قاتىناستارىمىزدىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن، اسىرەسە، اۋعانستانداعى بىتىمگە كەلۋ، بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن تالقىلادىق. ەكونوميكالىق دامۋ ءۇشىن قولايلى ورتا تۋىنداتاتىن بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىك ورناتقاننان كەيىن ەسىرتكى سياقتى بۇكىل اپاتتار ەلدەن الاستالادى دەپ ويلايمىن.
- «يسلام مەملەكەتى» دەپ اتالاتىن ۇيىمدى جويۋ ءۇشىن قالايشا كۇرەس جۇرگىزۋ قاجەت؟
- پاكىستان ي گ ي ل دەپ اتالاتىندار جۇزەگە اسىرىپ جۇرگەن تەررورلىق اكتىلەردى ءۇزىلدى- كەسىلدى ايىپتايدى. ول يسلام قاعيداتتارىنا قايشى كەلەدى. ءبىز ەكسترەميزم مەن تەرروريزم قاتەرىن جويۋ جونىندەگى «زارب- ە- ازب» وپەراتسياسىنا اتسالىسامىز. وپەراتسيا تابىستى جۇرۋدە، ءبىز كوپ ۇزاماي تەررورشىلار مەن ەكسترەميستەردەن ارىلاتىن بولامىز. حالىقارالىق قاۋىمداستىق ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ي گ ي ل- گە قاتىستى 2170 جانە 2178 قارارلارىن تولىق دارەجەدە ورىنداۋى ءتيىس. قاۋىپسىزدىك كەڭەسى قارارلارىنىڭ شەڭبەرىندە، ب ۇ ۇ جارعىسىنىڭ VII تاراۋىنا سايكەس حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى جۇزەگە اسىرۋ ول قاۋىپ- قاتەرلەردى جويۋدا ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.
- پاكىستاندىق ىسكەر توپتار وكىلدەرى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق (ە ا ە و) كەڭىستىگىنىڭ الەۋەتىن پايدالانۋعا اتسالىسۋدى جوسپارلاپ وتىر ما؟
- پاكىستان مۇشە ەلدەرمەن ساۋدا قاتىناستارىن تەرەڭدەتۋ ءۇشىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقپەن ەركىن ساۋدا تۋرالى (ە س ك) كەلىسىمگە كەلمەك نيەتتە. ول ەاەو مەن پاكىستاننىڭ بيزنەس- قاۋىمداستىعى اراسىنداعى جەمىستى ىقپالداستىققا جاعداي جاسايتىن بولادى. قازاقستان وسى بىرلەستىكتىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولا وتىرىپ، پاكىستاننىڭ ەسك بەكىتۋ جونىندەگى ۇسىنىسىنا قولداۋ جاساۋدا وتە پايدالى بولا الار ەدى.
- يسلاماباد قازاقستاندى اسا زور «پاكىستان- قىتاي ەكونوميكالىق ءدالىزى» جوباسىنىڭ قىزمەتىنە قاتىسۋ ءۇشىن تارتۋعا مۇددەلى مە؟
- پاكىستان قىتاي- پاكىستان ەكونوميكالىق ءدالىزىن وڭىرلىك ءوزارا بايلانىستار ماقساتىنا قول جەتكىزۋ قۇرالى جانە ءوز ءوڭىرى ءۇشىن ءوسۋ مۇمكىندىكتەرى رەتىندە قاراستىرادى. ءبىز وسى ماقساتقا قول جەتكىزۋگە الىپ باراتىن كەز كەلگەن باستامانى قولدايمىز. ءبىز ءارقاشاندا ۇلكەن ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەردى قامتاماسىز ەتەتىن جانە بارشا ءۇشىن دە ۇتىلمايتىنداي احۋال قۇراتىن ورتالىق ازيا وڭىرىمەن ءوز بايلانىستارىمىزدى دامىتۋعا ۇمتىلىپ كەلدىك.
- پاكىستاننىڭ ۇزاق تا باي تاريحى بار، سونىمەن بىرگە، سالىستىرمالى تۇردە جاس مەملەكەت بولىپ تابىلادى. پاكىستاننىڭ مادەني ديپلوماتياسىنىڭ نەگىزگى پوستۋلاتتارى قانداي؟
- پاكىستاننىڭ مادەني ديپلوماتياسى ونىڭ وڭتۇستىك ازياداعى گەوگرافيالىق جاعدايىمەن جانە ورتالىق ازيامەن تاريحي بايلانىستارىمەن ءبىر قاتاردا ونىڭ يسلامدىق بىرتەكتىلىگىنىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى. پاكىستان جاس مەملەكەت بولىپ تابىلعانىمەن، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ نەگىزى يند جازىعى وركەنيەتىندە جاتقان باي تاريحى بار. سوعان سايكەس پاكىستان بۇكىل وسى فاكتورلار ارقىلى وراسان زور مادەني تيىمدىلىككە يە بولدى. پاكىستان ءوزىنىڭ مادەني ديپلوماتياسىن ءوزىنىڭ اس ءۇيى، كيىمى، ءتىلى مەن ونەرى ارقىلى جۇرگىزەدى. پاكىستاندىق قوعامداستىق پەن پاكىستاننىڭ شەتەلدەردەگى ميسسيالارى دا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مادەنيەتىن جاھاندىق اۋقىمدا دامىتۋعا ىقپال جاسايدى.
- وكىنىشكە قاراي، كەيدە يسلامدى زورلىق- زومبىلىقپەن جانە تەررورمەن استاستىرىپ جاتادى. وسىناۋ ستەرەوتيپتى وزگەرتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
- يسلامدى زورلىق- زومبىلىقپەن جانە ەكسترەميزممەن بايلانىستىرۋ مۇلدە دۇرىس ەمەس. يسلام بەيبىتشىلىك پەن ۇستامدىلىق ءدىنى بولىپ تابىلادى. شاعىن عانا ازشىلىقتىڭ ءىس- ارەكەتتەرى، وكىنىشكە قاراي، يسلام زورلىق- زومبىلىقپەن جانە تەررورمەن بايلانىستى دەگەن نەگىزسىز اسەر تۋدىرادى. دەگەنمەن، تەندەنتسيا وزگەرىپ كەلەدى. ول حالىقارالىق الماسۋ باعدارلامالارى مەن ءتۇرلى ەلدەردىڭ جەكەلەگەن ادامدارىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستار ارقاسىندا جۇزەگە اسۋدا. بۇگىندە الەم يسلام تۋرالى اناعۇرلىم قۇلاعدار بولىپ، اقپاراتتانا تۇسۋدە. ءبىزدىڭ ءدىنىمىزدىڭ بەينەسىن اشىپ كورسەتۋ ءۇشىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن ءتيىمدى دە كۇشتى قۇرال رەتىندە پايدالانۋعا بولادى. ءدال سول سياقتى الەمدى جاقسى جاعىنا قاراي وزگەرتكەن مۇسىلمانداردىڭ جەتىستىكتەرى تۋرالى دا الەمنىڭ ەسىنە سالۋعا ءتيىسپىز.
- ءسىزدىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيدە وتە باي جانە ۇزاق ساياسي تاجىريبەڭىز بار. قازىرگى زامانعى ساياساتكەردىڭ بويىندا قانداي قاسيەتتەر بولۋى ءتيىس؟ ءسىزدىڭ ساياسي يدەالىڭىز كىم؟
- قازىرگى زامانعى ساياسي كوشباسشى ءۇشىن ادالدىق، سەزىمتالدىق جانە ار تازالىعى نەعۇرلىم ماڭىزدى قاسيەتتەر بولۋى ءتيىس. ساياساتكەر جۇرتشىلىق ءۇشىن قولجەتىمدى بولىپ، قوعامنىڭ بۇكىل توپتارىنىڭ ءال- اۋقاتىن جاقسارتۋ ءۇشىن تىنباستان جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ءدال سول سياقتى ول ءوز ەلىندە ۇيلەسىم، بىرلىك پەن وركەندەۋ ورناتۋ جولدارىن كورە ءبىلۋى قاجەت. ونىڭ سىرتىندا ساياساتكەر ءوز ادامدارىنىڭ سەنىمى مەن قولداۋىنا يە بولۋى ءتيىس. ءوزىمنىڭ ساياسي يدەالىم دەپ سانايتىن پاكىستاننىڭ نەگىزىن قالاۋشى كايد- ي- ازام مۋحامماد الي دجيننا بىزگە قىمبات وتانىمىزدى سىيلادى جانە بىزگە ار- وجدانمەن جانە ابىروي- داڭقپەن بىرگە قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتتى.
اڭگىمەلەسكەن ءىلياس وماروۆ.
بۇل سۇحبات «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالاندى.
