ولجاس سىدىقبەك: ساحناعا شىعامىن دەگەن وي بولعان جوق

- ادامنىڭ بويىنان قانداي دا ءبىر ۇشقىن مەن جالىندى كورسەك، ونى تۋىپ- وسكەن جەرىمەن نەمەسە شىققان تەگىمەن بايلانىستىرىپ جاتامىز عوي. ءسىز قاي جەردىڭ تۋماسىسىز؟ قانداي اۋلەتتىڭ بالاسىسىز؟
- الماتى وبلىسى، ەڭبەكشى قازاق اۋدانى، قىربالتاباي دەگەن اۋىلدا تۋىپپىن. ءبىر جاسقا كەلگەنىمدە كەگەن، قازىرگى رايىمبەك اۋدانىنىڭ ۇزىنبۇلاق دەگەن اۋىلىنا كوشىپ بارىپپىز. 1-6 -سىنىپتاردى سوندا وقىدىم. 13 جىل تۇرعان ول اۋىلدان اكەمنىڭ تۋعان اۋىلى رايىمبەك اۋدانى، ساتى اۋىلىنا كوشىپ باردىق. اكەم داۋرەن تۋعان اۋىلىنا اكىم بولىپ باردى. سول اۋىلدان تۇلەپ ۇشتىق. اۋىلىمنىڭ تابيعاتى كەرەمەت ەندى. وزەن- كولدەرىنەن بالىق تا اۋلادىق. مىلتىق الىپ، اڭعا دا شىقتىق. اڭنىڭ بارلىق ءتۇرى ءبىزدىڭ اۋىلدا كەزدەسەدى دەسەم وتىرىك ەمەس. اتام مەن اپامنىڭ بالاسى بولدىم. مەنەن كەيىن ەكى قارىنداسىم، ءبىر ءىنىم بار. كىتاپتى كوپ وقىعان ادام ەمەسپىن، ماعان اقپارات قۇلاقتان كىرگەن (كۇلدى). اتام مەن اپامنىڭ اڭگىمەلەرىن تىڭداپ، اۋىز ادەبيەتىمەن سۋسىنداپ وسكەنمىن عوي. سويلەسە دە، ۇرىسسا دا اپامنىڭ ماقالى دايىن تۇراتىن.
- اتا مەن اجەنىڭ نەمەرەنى يەلەنۋى، مەنشىكتەپ الۋى دۇرىس پا؟ پايداسى نەدە؟ زيانى بار ما؟
- اكەم جالعىز ۇل. قاراشاڭىراقتا ءبارىمىز بىرگە تۇردىق. سوندىقتان زيان كوردىم دەپ ايتا المايمىن. اكە- شەشەمىزدىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ وستىك. اتا- اجەسى ومىردەن وزىپ كەتكەننەن كەيىن ءوز اكە- شەشەسىنە تولىق سىڭىسە الماي، ەكى ارادا قالىپ قوياتىندار بار... اكە- شەشەم «مەنىڭ بالام» دەگەندەرىن اتا- اجەمىزدىڭ كوزىنشە ايتقان ەمەس. مەن ساباق وقىماعاندا انام ۇرىسسا، اجەم «وقىماسا، وقىماسىن، وسى امان بولسىن» دەپ اراشا ءتۇسىپ جۇرەتىن.
- بالا ولجاس جايلى ايتىڭىزشى...
- بالا كەزىمدە كورسەقىزار بولعان سياقتىمىن. ءبىزدىڭ ۇيدە جەم دە، ءشوپ تە، وتىن دا ءبارى بولدى، تارشىلىق كورمەدىك. كورشىنىڭ بالالارى تاۋدان وتىن تاسيتىن. وتىن جيناپ جارىساتىنبىز سوندا. ولاردىكى مىناداي، مەنىكى مىناداي بولدى دەپ ولشەپ (كۇلىپ). مەن دە وتىن تاسيمىن دەپ اكەمە جىلاپ ءجۇرىپ ەسەك الدىرتقانمىن. «ەسەكتەن قۇلاپ قالاسىڭ» دەسە، تىڭدامايمىن. ءبىر كۇنى وتىنعا بارىپ اتامنىڭ بالتاسىن جوعالتىپ كەلدىم. «وتكىر بالتامدى جوعالتتىڭ» دەپ اتامنىڭ ۇرىسقانى بار. ات، بايگە دەگەندەردى قاتتى جاقسى كوردىم. اكەم قاسىنان تاستامايتىن. شوپاندار تويى، ات شابىس، تاي جارىس، الامان جارىس دەگەن سياقتى توي- جيىنداردا تىعىلىپ بايگەگە شاۋىپ كەتەتىنمىن.
بايگە باستالىپ كەتكەن سوڭ، ءسىرا توقتاتا المايدى. اكەم ارالاپ ءجۇرىپ تاۋىپ السا، ءتۇسىرىپ الىپ قالادى. «جىعىلساڭ نە بولادى؟ ات تاپتاپ كەتەدى عوي. سەن ءالى كىشكەنتايسىڭ» دەپ ۇرساتىن. اتقا قۇمارلىعىم سونشا، اتقورادان شىقپايتىنمىن. جۇگەن، ەر- توقىم، قايىستىڭ ءيىسىن جاقسى كورىپ، يىسكەپ وتىراتىنمىن.
اكەم مەن نە سۇراسام دا، ساتىپ اپەرەتىن. بالا كۇنىمدە اكەم حان تاڭىرىنە دە اپاردى، تىكۇشاققا دا مىنگىزدى. اۋىلعا كونسەرتپەن كەلگەن كەزدەرىندە قانات پەن ايتكۇل قۇدايبەرگەنوۆتەر، ءابدىراحمان اسىلبەكوۆ، مارقۇم ءمادينا ەراليەۆا سەكىلدى تالاي قۇتتى قوناقتار ءبىزدىڭ ۇيگە كەلگەن. سول كىسىلەر كەلگەن كەزدە اڭگىمەلەرىن ەستىسىن دەپ، مەنى داستارحان باسىنا وتىرعىزىپ قوياتىن. بالانىڭ وي- ءورىسى كەڭ بولسىن دەگەندەي، مۇنىڭ ءبارى تاربيە ەكەن عوي...
قاڭعىباستاۋ بولىپپىن. اكەم قالاي جۇمىسقا كەتكەنىن اڭدىپ وتىرىپ، ارتىنان مەن دە «جۇمىسقا كەتتىم» دەپ كەتەدى ەكەنمىن. تۇسكى اسقا، كەشكى ءشايعا كەلەدى ەكەنمىن كادىمگىدەي (كۇلىپ). كورشى بالالارمەن ويناپ، نەمەسە جالعىز ءوزىم تراكتوردىڭ، ەسكى ماشينەلەردىڭ كابينالارىندا جۇرە بەرەدى ەكەنمىن. قايتار كەزدە قايداعى جوق توت باسقان، تۇككە كەرەگى جوق ەسكى- قۇسقى تەمىر- تەرسەكتى «كەرەك بولادى» دەپ ۇيگە الىپ كەلىپ، جيناي بەرەتىنىم ەسىمدە. ال اتام «ءۇيدى قوقىسقا تولتىردىڭ» دەپ ۇرسىپ، قايتا لاقتىرادى. كىشكەنتاي كەزىمدە ناعىز شارۋانىڭ ادامى بولعان ەكەنمىن عوي دەپ قازىر قالجىڭداپ قويامىن. 1-4 -سىنىپتاردى تەك قانا بەسكە وقىدىم. سوسىن تورتتەر ارالاسا باستادى. قابىلەتتى بولدىم. گۋمانيتارلىق ساباقتاردى وتە جاقسى كورەتىنمىن. ءان ايتتىم، مەرەكەلىك كەشتەردىڭ بارىندە ءجۇردىم. ۆولەيبولدىڭ قۇراما كومانداسىندا بولدىم. كۇرەسپەن دە اينالىستىم.
- كىشكەنتاي كەزىڭىزدە جوعالىپ كەتىپسىز عوي؟ قالاي جوعالدىڭىز، ايتىپ بەرىڭىزشى...
- ءيا، مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاي قويماعان كەزىم. «بالدىرعان» دەگەن ۆەلوسيپەدىمدى ءمىنىپ الىپ، تومەن قاراي ءتۇستىم. اكەم فەرمادا جوق ەكەن. قايتا جوعارى شىقسام ۇيگە بارامىن عوي، ءبىراق تومەن ءتۇسىپ، ۇلكەن تراسساعا شىعىپ كەتىپپىن. تراسسادا كامازدار ءوتىپ جاتىر، شوفەرلەرى - ورىس. «ورىس كەلە جاتىر، الىپ كەتەدى» دەسە، جۇرەگىمىز زۋ ەتەتىن كەز. سونداي ۇرەيمەن وسكەنبىز عوي (كۇلىپ). سول ورىستاردى كورىپ، ۆەلوسيپەدتى تاستاپ ايدالاعا قاشقانمىن. ءسويتىپ قوي باعىپ جۇرگەن كىسىگە جولىقتىم. جىلاپ كەلە جاتقان مەنى ول كىسى «اينالايىن» دەپ جۇباتىپ، بەتىمنەن ءسۇيىپ، «ۇيىڭە الىپ بارامىن» دەپ ەسەگىنىڭ الدىنا وتىرعىزىپ الدى. ۇيىنە كەلدىك. قاراڭعى ءتۇستى. كەمپىرى ەكەۋى «سەن اپارىپ بەرگە» سالىپ ءبىراز وتىردى. تۇنگە قاراي ۇيگە اكەلدى. تۇستەن كەيىن ۇيدەگىلەر مەنى ىزدەگەن. ۆەلوسيپەد قالعان، بالا جوق دەپ اتام كەلگەن. بالانى كىم الىپ كەتتى دەپ بۇكىل اۋىل دۇربەلەڭگە تۇسكەن عوي. ءتۇن ىشىندە اكەمدەر تومەن جاقتاعى بەيىتتەردىڭ باسىنا بارىپ، بىرنەشە ماشينەنىڭ جارىعىن جاعىپ، بەيىتتەردىڭ ارالارىن ىزدەگەن.
تاعى ءبىر «جوعالعانىم» - 1991 -جىلى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ 60 جىلدىق تويىنىڭ كەزى. مىڭعا جۋىق قازاق ءۇي تىگىلگەن. ات شابىس، ايتىس، كونسەرت بولىپ جاتىر. اناما ەكى رەت بالمۇزداق الدىرتتىم، ۇشىنشىسىندە تاماعىڭ اۋىرادى دەپ الىپ بەرمەي قويدى. سوعان قىرسىعىپ، ولاردى قورقىتامىن دەپ، شىن اداسىپ كەتتىم. اتا- انامدى دا، ءبىز تۇسكەن ءۇيدى دە تاپپاي قالدىم. ولار تويعا بارعان قۇرلى بولماي، بەرەكەلەرى كەتىپ، مەنى ىزدەۋمەن كۇندى وتكىزگەن. «سەن قايدا قارادىڭ؟» دەپ ەكەۋى ءبىر- بىرىمەن ۇرىسقان. «قايسى ءۇي ەدى؟» دەپ ءوزىم دە قارا تەرگە ءتۇسىپ ىزدەگەنىمدى بىلەمىن. ءۇيدىڭ ءبارى بىردەي. بايگە دە، ءبارى بىتكەن كەزدە تابىلعانمىن عوي...
- بوزبالا ولجاسقا اۋىسساق...
- ءبىز دە قىزدارعا حات جازدىق. ستاندارت شابلوندار بولاتىن ەدى عوي:
«قيىلعان قاسىڭ،
نەشەدە جاسىڭ؟
جۇرۋگە بولا ما،
بوس بولسا باسىڭ؟» دەگەن سياقتى. قىزدىڭ اتى مەن جازىپ وتىرعان جىگىت اتى وزگەرەدى، باسقاسى بىردەي. سوسىن قىزدىڭ اتىن جازاسىڭ دا، «وقۋ بارىسى، جۇرەك قاعىسى، اياق الىسى، ماحاببات قايعىسى قالاي بولۋدا؟» دەپ اتىڭدى جازىپ، قول قويىپ، ءۇشبۇرىشتاپ بۇكتەيسىڭ. ءوزىڭ اپارىپ بەرمەيسىڭ، بىرەۋدەن بەرىپ جىبەرەسىڭ (كۇلىپ). اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەگىم كەلمەيدى. بالالىق. ماحاببات دەۋگە كەلمەيتىن بولار... قىزدى شىعارىپ سالعانعا ءماز بولدىق. ايتەۋىر، حاتتارىم جاۋاپسىز قالعان ەمەس. سوسىن ءبىر قىزعا ءبىر بالانىڭ اتىنان حات جازىپ جىبەرەتىنبىز. مىسالعا، مومىن، جۋاس بالانىڭ اتىنان، وعان مۇلدەم قارامايتىن قىزعا. ۇلكەن ۇزىلىستە انا قىز كەلەدى دە، قيدالانىپ جىرتىلعان حاتتى بالانىڭ بەتىنە شاشىپ كەتەدى. بالا قىزارادى، ءبىز وعان كۇلەمىز...
- پاروديامەن تانىستىعىڭىز قالاي باستالدى؟
- كورشىنىڭ ايەلى مۇعالىم بولاتىن، سونى اينىتپاي سالاتىنمىن. سودان باستالدى- اۋ. ءبارى كۇلكىگە قارىق بولاتىن. سوسىن ءالىمجان دەگەن اتا بولدى، سونى سالاتىنمىن. مەكتەپ ديرەكتورىن سالدىم سوسىن. قاز ۇ ۋ- گە كەلىپ دەكاندى سالدىم. سولاي جالعاسىپ كەتتى. مەندە ساحناعا شىعامىن دەگەن وي بولعان جوق. مۇمكىن ەمەس سياقتى دۇنيە ەدى. وسى جولعا مەنى تاعدىر اكەلدى. سۇرانىپ ءجۇرىپ، ارنايى قالاپ، نە بولماسا ساحناعا شىعۋدىڭ جولىن قاراستىرعان ادام ەمەسپىن. «تەرىسقاقپايداعى» ۇلان، اسقار دەگەن اعالارىم كەزدەستى. ءجۇرسىن، بەكبولات اعالارىمدى سالىپ، ساحناعا شىقتىم. باسقا سالاتىن ەشكىمىم جوق، اۋىلعا قايتامىن دەگەنىمدە، گاسترولگە الىپ كەتتى. قايتىپ كەلگەننەن كەيىن مەيرامبەك، ساكەن، توقتار اعالارىمىزعا پاروديا جازدىق. سونىمەن ءبىتتى دەگەندە كەيىن تاعى كەيىپكەرلەر قوسىلدى. ساحنادان كەتە الماي قالدىم. قۇداي وسى جولدى ءناسىپ ەتكەن شىعار، ءتاۋبا!
- «مەيرامبەك بەسبايەۆ» بولىپ تالاي قىزدى الداپسىز...
- ونداي كەزدەر دە بولعان. ءبىر جولى ءبىر ارۋدى الدادىق. اتىن ايتپاي- اق قويايىن، قازىر ساحناعا شىعىپ ءجۇر. مەيرامبەكتى سالىپ جۇرگەنىمدى بىلەتىن ادامدار كەزدەسىپ قالدى. «جاقىندا كليپى شىققان ءانشى قىز بار. سول قىزعا زۆونداشى، تەلەفونىڭدى مىنا كىسى بەردى دەپ ايت»، - دەدى ولار. مەن ونى تانىمايمىن. زۆوندادىم.
- اللو. بۇل - مەيرامبەك قوي، - دەدىم مەيرامبەكتىڭ داۋسىن سالىپ (بىزگە دە سالىپ بەردى - ە. ءا. )
ۇندەمەي تۇر. سەنبەدى. «نومەرىڭدى مىنا اعاڭ بەرىپ ەدى» دەپ ەدىم، سەندى.
- ءيا، مەيرامبەك اعا، تىڭداپ تۇرمىن.
- نە عوي... مىنا كليپتى قاشان تۇسىرگەنسىڭدەر؟ - كليپ كورىپ وتىرعانداي ايتتىم (كۇلدى).
- قىستا تۇسىرگەنبىز، اعا.
- جاقسى ەكەن. مەنىڭ حابارلاسىپ وتىرعان جاعدايىم - جاقىندا جاڭا جوبا شىعارماقپىز. ەستراداعا جاڭادان كەلىپ جاتقان قىزدارمەن دۋەت ايتىپ شىعامىز. سايات ءبىر قىزبەن، ۇلىقپان ءبىر قىزبەن، ساكەن ءبىر قىزبەن شىعادى. سەن مەنىمەن دۋەت ايتۋعا قالاي قارايسىڭ؟
- ارينە، اعا.
- سەن وندا كەلە الاسىڭ با؟ - (ساعات تۇنگى ون ءبىر جارىم)
- ءدال قازىر مە؟
- ءيا. سەبەبى، شىعارماشىلىق قۇرام وتىر ەدى. سەنى كورسىن. سەن كەلە قال. مىنا جەردە ستيليست، ۆيزاجيستەر وتىر. ءبىر جاعىنان كامەرادان كورىپ الايىق...
اڭگىمەمىز وسىلاي ءوربىدى. ول قىزدارمەن ءبىر جەردە وتىرعان. «قىزدار، جۇرىڭدەرشى، مەيرامبەك اعا شاقىرىپ جاتىر» دەپ ولاردى ەرتىپ، ءبىز وتىرعان جەرگە كەلگەن. تانىستارىن كورىپ، مەنى كورىپ: «ءسىز با ماعان زۆونداعان؟» دەيدى. «مەن ەمەس، ماكەڭ مەنىڭ تەلەفونىمنان زۆونداعان» دەدىم. «قايسى ال مەيرامبەك اعا؟» دەيدى. «قازىر عانا اياق استىنان كەتىپ قالدى...» دەپ تانىستارى «الداپ»، شىعارىپ سالدى. ءبارىبىر سەنبەي كەتتى. ءبىر اپتادان كەيىن ماكەڭمەن تويدا كەزدەسىپ قالىپ، وقيعانى ايتىپ بەردىم. سويلەسەسىز بە دەپ ءنومىرىن تەردىم دە، تۇتقانى بەرە سالدىم. ماكەڭ «اللو» دەپ باستاي بەرىپ ەدى: «ءتۇۋ، ولجاس، قويشى، ويناماشى» دەيدى. «بۇل مەن - مەيرامبەك قوي» دەسە دە، سەنبەدى. ماكەڭ دە سەندىرە المادى. ءسويتىپ قىزىق بولعان.
- ەركىن نۇرجانوۆتى دا الداپسىز عوي؟
- ارنايى جوسپار بولماعان، اياق استىنان داۋىسىمدى وزگەرتە سالدىم ءجۇرسىن ەرمان بولىپ:
- اللو، ەركىن با؟
- ءيا. كىم ەكەن؟
- بۇل - ءجۇرسىن ەرمان دەگەن قازاق قوي. وسى سەندەر ادام تانىماي كەتەسىڭدەر.
- اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا. مەن تەلەفونىمدى جوعالتىپ الىپ ەدىم...، (اناۋ- مىناۋ دەپ ول وتىرىكتى سوقتى (كۇلىپ) ).
- ەركىن، مەنىڭ سوزىمە جازىلعان «جالعىز ۇلعا» دەگەن جارىلقاسىن داۋلەت اعاڭنىڭ ءانىن ايتىپ ءجۇرسىڭ بە؟
- ءيا.
- جاقسى ءان ءا! سول ءاندى باقىتجامال جاقسى كورەدى. «جالعىز ۇلىڭا ارناعان ءبىر ءانىڭ بار. سوعان ءبىر بەينەكليپ ءتۇسىرىپ بەرسەڭشى. قايدا كەتپەي جاتقان اقشا؟» دەپ سول قۇلاعىمدى جەپ قويدى. سونىڭ ءساتى كەلىپ تۇر. كليپ ءتۇسىرىپ بەرەيىن. تەلەارنادامىن، ۇشتە كەل.
- جاقسى اعا، بارامىن. ءوزىم دە سىزگە كىرىپ شىققالى ءجۇر ەدىم...
ءجۇرسىن اعانىڭ قىزمەتى راديودان تەلەارناعا اۋىسىپ جاتقان كەزى ەدى. ەركىن ۇشىپ وتىرىپ «سۋمنان» بارىپ 200 دوللارعا قالام ساتىپ الىپتى. ۇشتەرگە تامان زۆوندادىم دا: «قازىر جينالىس بولايىن دەپ جاتىر. ەرتەڭ توعىزدا كەلشى»، - دەدىم. كەلىستى. كەشكە جاقىن: «ەركىن، تاڭەرتەڭ ەمەس، تۇسكە جاقىن كەلشى. تەلەارنادا جۇمىس قاۋىرت بولىپ جاتىر»، - دەدىم. تۇسكە جاقىن تاعى دا زۆونداپ: «مەنى ەرمەگيايەۆتار تۇسكى اسقا شاقىرىپ كەتىپ بارامىن، تۇستەن كەيىن كەلشى»، - دەپ تاعى سوزدىم. سوسىن ۇمىتىپ كەتىپپىن. ول تۇستەن كەيىن تەلەارناعا بارىپ كىرەدى، قابىلداۋ بولمەسىنە بارادى. جۇكەڭ جوق. «باعانا عانا سويلەستىم عوي» دەپ، مەنىڭ نومەرىمدى كورسەتەدى. حاتشى قىز جۇكەڭنىڭ استاناعا كەتكەنىنە ءۇش كۇن بولعانىن، ونداي نومەرى جوق ەكەندىگىن ايتادى. سوسىن ماعان زۆونداپ: «ادام ەمەس ەكەنسىڭ» دەگەنى بار (كۇلىپ). قالامساپتى ماعان بەرە سال ەندى دەسەم، بەرمەي ءجۇر...
- ءوزىڭىز تۇسكەن باعدارلامالاردى ۇيىڭىزدە كوپ كورسەتپەيدى ەكەنسىز. نەگە؟
- ءوزىمدى تەلەديداردان كورگەندى اسا ۇناتپايمىن. ۇيدە بولسام ارنانى اۋىستىرىپ جىبەرەمىن. ۇيدەگىلەر ءوزىڭ كورمەسەڭ، انا جاققا بار دەپ قۋىپ جىبەرەدى. ءوزىم ءتۇسىپ كەلگەن باعدارلامالاردىڭ قاشان بولاتىنىن دا ۇيگە ايتپايمىن...
- ادەمى اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان ەلەنورا ءامىر
www.akjunis.kz