بارلىق وتباسىن قورعايتىن دۇعا

الگى كىسى ىشىنەن: «ءيا... ەگەر حاليفانىڭ ۇيىندە مۇنداي بولسا، وندا مەنىڭ شاعىم ايتار ەش سەبەبىم جوق» - دەپ ويلاپ تۇرعاندا ەسىك اشىلىپ ومار شىعىپ كەلە جاتادى.
كىسىنى كورىپ:
- ءبىرنارسە سۇرايىن دەپ پە ەدىڭىز؟ - دەيدى.
سوندا كىسى بارلىق جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ، حاليفانىڭ ايەلىمەن ۇرىسىن دا ەستىپ قالعانىن ايتادى.
- بىلەسىڭ بە، مەن ايەلىمنىڭ ماعان تاماق دايىنداپ، كىرىمدى جۋىپ، ءۇيدى تازالاپ، بالالارىمدى تاربيەلەپ، قيىن كەزدەردە ماعان كومەكتەسەتىنىن ەسكەرىپ، وسىنداي اشۋلانعان ساتتەرىندە ۇندەمەۋگە تىرىسام. ءومىر دەگەن قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عوي، - دەيدى ومار.
ال اللا ەلشىسى (س. ع. س. ) جۇبايلاردىڭ ءبىر- بىرىنە كوڭىلى تولماي، رەنجىسكەن ساتتەرىندە اللادان ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى سۇيىسپەنشىلىكتى ودان ءارى ارتتىرۋدى سۇراپ، دۇعا ەتۋگە كەڭەس بەرگەن.
ريۋايات بويىنشا، پايعامبارىمىز (س. ع. س. ) تۇندە ويانعان ساتتەرىندە ايشا انامىزدىڭ (ر. ا. ) قولىنان ۇستاپ وسىلايشا دۇعا ەتكەن.
سونداي- اق، اللا ەلشىسى (س. ع. س. ) مەن ساحابالارى جۇبايلارى مەن وزدەرى ءۇشىن دۇعا ەتەتىن بولعان.
سوندىقتان: «ۋا، جاراتۋشى اللام! ءبىزدىڭ وتباسىمىزعا سۇيىسپەنشىلىك پەن سىيلاستىق بەرە گور! جاقىندارىمىزبەن بەيبىتشىلىكتە عۇمىر كەشۋدى ءناسىپ ەت!» - دەپ دۇعا ەتۋدى عالىمدار دۇرىس دەيدى.
ال ەڭ باستىسى، جاراتۋشىمىزدىڭ شىن جۇرەكتەن سۇراعان دۇعالارىمىز بەن تىلەكتەرىمىزدى قابىل ەتەتىنىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون.
***
ومار حاليفا- ومار يبن ءال- حاتاب يبن نۋفەيل يبن ابدۋلۋزا ءال- قۋرايشي (585، مەككە - 644، مەدينە) - ەكىنشى تاقۋا حاليفا، اسا كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى، ءتورت شارياردىڭ ءبىرى.
ءومىربايانى
تاريحي دەرەكتەرگە قاراعاندا، ول ۇزىن بويلى، كەڭ كەۋدەلى، شاپشاڭ قوزعالاتىن وتە قايراتتى ادام بولعان. يسلام ءدىنىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قابىلداعان ومار وعان دەيىن قۇرايىش اۋلەتىندە بەدەلدى، ابىرويلى، كۇش- قۋاتى مول، يسلامعا قارسىلىعىمەن بەلگىلى ادام ەدى. اڭىزداردا ومار مۇحاممەد پايعامباردى ءولتىرۋ تۋرالى تاپسىرمامەن ونىڭ الدىنا بارعان جولى پايعامباردىڭ دۇعاسىمەن، اللانىڭ شاراپاتىمەن 33 جاسىندا يسلام ءدىنىن قابىلداعان.
يسلام ءدىنىنىڭ كۇش- قۋاتى ارتا ءتۇسىپ، مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ قاعبادا العاشقى جاريا ناماز وقۋىن وماردىڭ يمانعا كەلۋىمەن بايلانىستىرادى. ول ءابۋ باكردىڭ حاليفا بولىپ سايلانۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ كەڭەسشىسى بولدى. ءابۋ باكر قايتىس بولاردا وماردى مۇراگەرلىككە ۇسىنادى، مۇسىلمان قاۋىم ونى قابىل الىپ، ومار І. (ر. ت. ع. ) حاليفاتقا ون جىل بيلىك جۇرگىزدى. ومار بيلىك جۇرگىزگەن كەزەڭدە مۇسىلماندار 637 - جىلى قۇددىس قالاسىن الدى. 637 - 38 - جىلدارى قادميادا ساسانيلەر جەڭىلىسكە ۇشىرادى. 644 - جىلى يراننىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى يسلام يەلىگىنە كوشىپ، مەملەكەت شەكاراسى باتىسقا قاراي كەڭەيە ءتۇستى. ومار بيلىگى تۇسىندا يسلام مەملەكەتىنىڭ يەلىكتەرى ورتالىق، شىعىس، سولتۇستىك افريكا، باتىس ازياعا دەيىن كەڭەيدى.
ومار مەملەكەتتىڭ ىشكى- سىرتقى ساياساتىنا بايلانىستى ماڭىزدى ماسەلەلەردى بىلىكتىلىكپەن شەشىپ، مۇسىلمانداردىڭ قۇرمەتىنە بولەندى. جىل سايىن قاجىلىققا بارۋ، اسحابتار مەن جاۋىنگەرلەردى جالاقىمەن، ازىق- تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ، زيناقورلىق جاساعان ادامدى جازالاۋ، ت. ب. سياقتى تارتىپتەر وماردىڭ تۇسىندا مۇسىلمان داستۇرىنە ەندى. حيجرا جىل ساناۋىنىڭ نەگىزى وسى كەزدە قالاندى. مەملەكەت باسقارۋ قۇرىلىمى، سالىق، جاردەماقى، ت. ب. كوپتەگەن باسقارۋ جۇيەسىن قالىپتاستىردى. ومار 644 -جىلى تاڭ نامازىنا يمام بولىپ تۇرعان ساتىندە، يراندىق قۇلدىڭ قولىنان قازا تابادى.