التى مىڭنان استام قازاق جاستارى «سەرپىن» جوباسى ارقىلى ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندە ءبىلىم الادى

استانا. قازاقپارات -  «سەرپىن» جوباسى سەرپىلتىپ وتىر ما؟ «سەرپىن - 2050» الەۋمەتتىك جوباسىنىڭ جۇزەگە اسقانىنا ەكى جىلعا جۋىقتادى. بۇل جوبانىڭ ماڭىزدى ەكى تۇسى بار.
None
None

ءبىرىنشىسى - ەكونوميكالىق. نەگە ەكونوميكالىق دەسەڭىز، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندە بالا تۋۋ دەڭگەيى تومەندەپ بارادى. بالا سانى تومەندەگەن ايماقتاردا، كادر تاپشىلىعى دا سەزىلەتىنى بەلگىلى. سوندىقتان وسى جوبا ارقىلى وڭتۇستىك ايماقتاردان بالالاردى اكەلىپ، وقۋ ورىندارىندا وقىتىپ، قاجەتتى ماماندار تاربيەلەۋ. وسى ارقىلى كادر ماسەلەسىن شەشۋ بولاتىن.

ال ەكىنشى ماڭىزدى تۇسى - الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ جولىن تابۋ. وڭتۇستىك وبلىستاردىڭ كوبىندە بالا تۋۋ دەڭگەيى جوعارى، وقۋعا ءتۇسۋ دە قيىن، ءارى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسى شاش- ەتەكتەن. «سەرپىن» ارقىلى بالالارعا تەگىن گرانت بەرۋ، الەۋمەتتىك كومەك جاساۋ مەن تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ. وتكەن جىلى بۇل جوبامەن ەلىمىزدە 2050 ازامات وقۋعا ءتۇسىپتى. بيىل گرانت سانى ءۇش ەسەلەنىپ، 6200 بولدى. ونىڭ 5 مىڭى - تەك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ گرانتتارى، ال 1200 گرانت كوللەدجدەرگە بولىنگەن. سەرپىن جوباسىنا قاتىسۋعا ماڭعىستاۋ، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل مەن الماتى وبلىستارى جاستارىنىڭ قاتىسۋعا مۇمكىندىگى تۋدى.

«سەرپىن-2050» الەۋمەتتىك جوباسىنىڭ ماقساتى - ەڭبەك نارىعىنداعى تەپە- تەڭدىكتى ساقتاۋ، حالىق تىعىز قونىستانعان وڭىرلەردەگى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ، ەلىمىزدەگى حالىق سانى ازايا باستاعان ءبىرقاتار وڭىرلەردە دەموگرافيالىق ءوسىم كورسەتكىشىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتۋ، جاڭادان اشىلىپ جاتقان كاسىپورىنداردى ماماندارمەن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى. جوبا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. جوبانى ءسوزسىز ۇكىمەت قارجىلاندىرادى» دەيدى جوبا جەتەكشىسى مۇرات ابەنوۆ.

تامىزدىڭ 11- كۇنى مەملەكەتتىك گرانتتار ءتىزىمى بەلگىلى بولدى. سونىمەن بىرگە «سەرپىن» يەگەرلەرىنىڭ دە ءتىزىمى شىقتى. سونىمەن «سەرپىنگە» يە بولعان بەس مىڭ گرانتتىڭ يەسى بار. ءتىزىم جاريالانعان كۇندەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە گرانتتار تىزىمىنە بايلانىستى شۋ شىقتى. جوعارى بالل جيناعان التىن بەلگى يەگەرلەرىنەن بولەك، «سەرپىنگە» بايلانىستى دا ماسەلەلەر ءسوز بولدى. الايدا، اقپارات «جالت ەتتى دە، جوق بولدى».

ول اقپاراتقا سۇيەنسەك، «سەرپىن» گرانتىنا يە بولعانداردىڭ كەيبىرى العاشقى تىزىمدە بولماعان جاستار- مىس».

بۇل اقپارات قايدان شىقتى؟ تىزىمدە جوق جاستاردىڭ «سەرپىن» گرانتىنا يە بولعانى راس پا؟ الەۋمەتتىك جەلىدە تالقىعا تۇسكەن ماسەلەلەر وسىنداي. مۇرات ابەنوۆ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جاۋابىندا ەشقانداي زاڭنىڭ بۇزىلماعاندىعىن، مەملەكەتتىك گرانتتىڭ ۇلتقا قاراپ بەرىلمەيتىنىن، ءتىل تالابىنىڭ ساقتالعانىن ايتادى. مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن كەز كەلگەن جاستىڭ مەملەكەتتىك گرانتتى جەڭىپ الۋىنا مۇمكىندىگى بار. ولاردىڭ تەگىن وقۋىنا شەكتەۋ دە جوق. الايدا، «سەرپىن» جوباسىنىڭ و باستاعى نەگىزگى ماقساتى قانداي ەدى؟ ءبىزدىڭ كوكەيىمىزدى مازالاعان ساۋال دا - وسى.

مۇرات باقتيار ۇلى، سەناتور:

- «سەرپىن» باعدارلاماسى - بۇل ەلباسىمىزدىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن جاسالىپ جاتقان ۇلكەن باعدارلاما. باعدارلامانىڭ نەگىزگى ماقساتى - حالىق سانى كوپ، دەموگرافيالىق ءوسىمى جوعارى، جۇمىس كۇشى جەتكىلىكتى ءوڭىر جاستارىنىڭ تۇرعىندار سانى از ايماقتاردا تەگىن ءبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتىپ، جۇمىسسىزدىقتىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان. اسىرەسە، بۇل جوبا الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلاردان شىققان تۇلەكتەر ءۇشىن تاپتىرماس قولداۋ بولىپ تابىلادى. ولاي بولسا، ماڭعىستاۋ، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل جانە الماتى وبلىستارىنىڭ تۇرعىندارى وسى باعدارلاما اياسىندا گرانتقا يە بولۋعا مۇمكىندىكتەرى زور. وسى وبلىستارداعى جاستاردى سولتۇستىك وڭىرلەرگە جۇمىسقا ورنالاستىرۋ. مىسالى، پاۆلودار، شىعىس قازاقستان، اقمولا وبلىستارى، سولتۇستىك پەن باتىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ بارلىعى رەسەيمەن شەكتەسىپ جاتىر. نەگىزگى ەكونوميكالىق نورماتيۆتەر وسى وبلىستاردا ورنالاسقان. ءىرى زاۋىتتار، يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق جوبالاردىڭ نەگىزى - وسىندا. ولاردىڭ كوبىسىنە جۇمىس كۇشى جەتپەيدى. جالىندى جاستار كەرەك.

وسى باعدارلامانىڭ تۇپكى ماقساتى - وڭتۇستىك جاستارىن سول جاقتا وقىتىپ، سول جەردە قالدىرۋ. جاتاقحانامەن قامتاماسىز ەتۋ. جىلىنا كەم دەگەندە، ەكى رەت ءوزىنىڭ تۋعان اكە- شەشەسىنە، تۋعان جەرىنە بارىپ- قايتۋعا مۇمكىندىك جاساي الادى. مۇنىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە اسادى. بۇل باعدارلاما جالعاسىن تابا بەرمەك. باعدارلامانىڭ كەمشىن تۇستارى دا بار. بۇل جوبانىڭ ارنايى ءار وبلىستارعا بەرەتىن كۆوتاسى بولسا دەپ ويلايمىن. ءارى وڭتۇستىك وبلىستارعا بەرىلەتىن كۆوتا اشىق ناقتىلانسا، دۇرىس بولار ەدى.

ەكىنشىدەن، ءالى دە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جەتكىلىكسىز بولىپ جاتىر. مەكتەپتەردە كوللەدجدەرگە تاپسىراتىن بالالاردىڭ اراسىندا جان- جاقتى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى شارت. كەيبىر اتا- انالار بۇل جوبانىڭ ناقتى ماڭىزىن تۇسىنە بەرمەيدى. ويتكەنى ناسيحات جەتكىلىكسىز. بالالاردىڭ تەگىن ءبىلىم الاتىنىنان، تەگىن جاتاقحانامەن قامتاماسىز ەتىلەتىنىنەن، قىسقى جانە جازعى دەمالىستاردا اۋىلىنا بارىپ قايتۋ ءۇشىن قارجىلاي كومەكپەن قامتاماسىز ەتىلەتىنىنەن حابارسىز.

«سەرپىن» ەكونوميكالىق تۇرعىدان دا، الەۋمەتتىك تۇرعىدان دا پايداسى زور. جوبا شەڭبەرىندە ءبىلىم العان بىردە- ءبىر ستۋدەنت جۇمىسسىز قالمايدى. وسى ورايدا ايتا كەتۋ كەرەك، وسى باعدارلامامەن بارىپ وقىعان جاستار جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن وقىعان وڭىرلەردە قالۋ مىندەتتى ەمەس. ەگەر سول جەردە جۇمىسقا قالمايمىن دەسە، اركىمنىڭ ءوز ەركى. ءبىراق وندا جۇمىس تابۋ مۇمكىندىگى جوعارى ەكەنىن ەسكەرگەنى ءجون دەپ بىلەمىن. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، باعدارلامانىڭ جاستارعا بەرەر پايداسى وراسان زور.

- قازاق جاستارىنان بولەك، ەلىمىزدەگى وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ «سەرپىن» باعدارلاماسىمەن ءبىلىم الۋىنا قالاي قارايسىز؟

 -  مەنىڭشە، ۇلتتىق نىساندارعا ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق. وڭتۇستىك وبلىستاردا دا باسقا ۇلت وكىلدەرى جەتكىلىكتى. مىسالى، كارىس، تۇرىك، موڭعول، وزبەك ت. ب ۇلتتارى بار. ولاردىڭ بارلىعى -  قازاقستاننىڭ ازاماتتارى. سوندىقتان ولاردىڭ كوپشىلىگى قازاق ءتىلدى مەكتەپتەردە وقىپ، مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم الاتىن بولسا، نەگە ولارعا ءبىلىم الۋعا بارماسقا؟ بۇل باعدارلامانىڭ ساياسي ماقساتى بار. سول وبلىستاردا ءوزىمىزدىڭ ۇلتىمىزدى كوبەيتىپ، سولاردىڭ اراسىنان جاقسى كادرلاردى دايارلاپ شىعارۋ. سونىمەن بىرگە ەكونوميكالىق ماقساتتى دا ءبىز ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ەكونوميكالىق ماقساتتىڭ ىشىندە ۇلتتىق ماسەلە دە بار.

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:

- مەنىڭشە، بۇل جوبانىڭ باستى ماقساتى - قازاقستانداعى ەڭبەك رەسۋرستارىن ۇتىمدى پايدالانۋ. ەلىمىزدىڭ اۋماعى ۇلكەن بولعانىمەن، بۇل جەردەگى ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ، جالپى تۇرعىندارىنىڭ قونىستانۋى نەمەسە جۇمىسپەن قامتىلۋى ءارقالاي. مىسالى، كەيبىر وبلىستاردا، اسىرەسە، وڭتۇستىك وڭىرلەردەگى تۇرعىنداردىڭ سانى ەداۋىر كوپ. جۇمىسسىزدىق ماسەلەسى كوپ. ال سولتۇستىك وڭىرلەردە كەرىسىنشە، ونەركاسىپ ورىندارى كوپ بولعانىمەن، ماماندار تاپشى. سونداي- اق سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا، حالىقتىڭ سانى از. حالىقتىڭ كوبەيۋ دەڭگەيى وتە تومەن. اسىرەسە، ورىسءتىلدى ءبىرتالاي ازاماتتار باسقا ەلدەرگە قونىس اۋدارۋدا.

 «سەرپىن» سياقتى باعدارلامالاردىڭ نەگىزى - ورتالىق قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان جاققا جاستاردىڭ بەتىن بۇرۋ. كاسىبي مامان تاربيەلەۋ، جوعارى ءبىلىمدى، ديپلومدى كادرلاردى سول وڭىرلەرگە تارتۋ. سولتۇستىك وڭىرلەردە جاستارعا جاقسى جاعداي جاساۋ. مەنىڭشە، بۇل ءاۋ باستان جاقسى جاسالىنعان جوبا دەپ ويلايمىن. قازىرگى ۋاقىتتا «سەرپىن» سەكىلدى باعدارلامالار از ەمەس. ولاردىڭ كوبىسىنىڭ اقساپ جاتاتىنى، ولاردى قابىلداپ نەمەسە قارجى ءبولىپ قويۋ جەتكىلىكسىز. كوپ جاعدايدا ولاردىڭ ىسكە اسۋ ماسەلەسى شەشىمىن تاپپاي جاتادى. سوندىقتان ولاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ول باعدارلامار قوعامنىڭ الدىندا اشىق جۇرگەنى، ايقىن بولعاندىعى كورىنىپ تۇرۋى كەرەك.

«سەرپىن» باعدارلاماسىنىڭ پايداسى زور. بۇل جوبامەن ءبىلىم العان ستۋدەنتتەر جۇمىسسىز قالمايدى. وسى ورايدا ايتا كەتۋ كەرەك، الداعى ۋاقىتتا «سەرپىندى» بىتىرگەن جۇمىس ورىندارىندا ولارعا لايىقتى جالاقى تولەنە مە؟ الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ بولا ما؟ وسى جاعىن دا قاراستىرعانىمىز دۇرىس. جالپى، «سەرپىن - 2050» باعدارلاماسىنىڭ ماقساتى - ەڭ الدىمەن باسەكەگە قابىلەتتى مىقتى ماماندار دايارلاپ، اۋىلداعى جاستارعا قولجەتىمدى ساپالى ءبىلىم بەرۋ.

- ورالماندارعا «سەرپىنمەن» ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ قاجەت دەپ ويلامايسىز با؟

- ورالمانداردى ورنالاستىرۋ ماسەلەسىن وسى جوبامەن بايلانىستىرۋ ءتيىمدى بولار ەدى. ونسىز دا، كوبىنە ورالماندار وڭتۇستىك، باتىس ايماقتارعا ات باسىن بۇرادى. ولاردى ۇيمەن قامتۋ، قارجىلىق دەمەۋلىك جاساۋ ارقىلى سولتۇستىككە قايتارۋ قاجەت. سولتۇستىك وڭىرلەرگە تەگىن جاتاقحانامەن، جولاقىمەن، قارجىلاي كومەكپەن قامتاماسىز ەتىپ، جاعداي جاسالسا، ولار دا باس تارتپاس ەدى. سولتۇستىك وبلىستاردا ورىسءتىلدى تۇرعىنداردىڭ سانى باسىم. باسىم بولعاننان كەيىن ول جەردە ءىس- قاعازدار ماسەلەسىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ قيىنداۋ تيەدى. مەملەكەتتىك شارالاردى مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋ، باسقا وبلىستارمەن سالىستىرعاندا، ارتتا قالعان. ارينە، بۇل ماسەلەلەردىڭ كوبىسى سول جەردە جۇمىس ىستەيتىن كادرلارعا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە بايلانىستى. ياعني قازاقي بولمىسىنا، قازاقي ءبىلىم العانىنا بايلانىستى.

سوندىقتان ءبىلىم العان جاستاردىڭ ول وبلىستاردا قالىپ قويۋى ءۇشىن دە جاعداي جاسالۋى ءتيىس. ەگەر دە ءبىر مامان سول جەرگە بارسا، ول اعايىن- تۋىستارىن نەمەسە وتباسىن شاقىرادى. ءبىر اداممەن بىرگە بىرنەشە ادام ەرىپ كەلەدى. وسى ارقىلى ەكونوميكالىق، يدەولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك تۋادى. تەك وكىنىشتىسى، كوپ جوبالار ورتا جولدا قالىپ قويادى. ول ءۇشىن ايقىندىلىق، اشىقتىق، كەشەندى جۇمىس جۇرگىزىلۋى قاجەت. وسى العىشارتتار ورىندالعان جاعدايدا، بۇل جوبا ارقىلى جالعاسىن تابار ەدى.

ءتۇيىن:

ساياسات تانۋشى اشىقتىق، ايقىندىلىق ماسەلەسىن تەككە ايتقان جوق. «سەرپىن» - بۇگىنگى جاستاردى سەرپىلتەتىن باعدارلاما. جاستاردىڭ سەنىمىن ارتتىرۋ ءۇشىن، ولاردىڭ سولتۇستىك ايماقتارعا بەت بۇرۋى ءۇشىن اقپارات اشىق ناسيحاتتالۋى ءتيىس. ءارى بۇل باعدارلامانىڭ اينالاسىندا «بارماق باستى، كوز قىستىنىڭ» بولماعانى ءجون. «ءۇمىت ەتكەن» جاستارىمىزدىڭ قازاقستاننىڭ وركەندەۋىنە، ەڭبەك ەتۋىنە جول اشقان «سەرپىننىڭ» ۇتاتىنى - وسى. ەكىنشىدەن، ستۋدەنتتەر عانا ەمەس، كەلەشەك مىقتى كادرلاردى دا سولتۇستىككە قونىس اۋدارتۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسى جۇزەگە اسسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. اقىل توقتاتقان، وتباسىن قۇرعان جاستىڭ تاۋەكەلشىل كەلەتىنى تاعى بار. كوش باستالدى. كوشتى توقتاتپاۋ - ەلدىگىمىزگە سىن!

گۇلزينا بەكتاس، جادىرا پەردەباي قىزى

«ايقىن»

سوڭعى جاڭالىقتار