قانمەن جازىلعان كىتاپ: ادامدى ساقتاۋ، سولداتتى ساقتاۋ - قاسيەتتى ۇران
قازاقپارات حالىقارالىق اگەنتتىگى بۇدان بۇرىن باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ «موسكۆا ءۇشىن شايقاس» رومانىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنعان بولاتىن. شىعارما وقىرماندار تاراپىنان جوعارى سۇرانىسقا يە بولدى. ءبىز الداعى ۋاقىتتا باتىردىڭ «قانمەن جازىلعان كىتابىن» سىزدەرمەن بىرگە وقۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.
وتتى جىلداردا قان كەشە ءجۇرىپ، قان- تەرىن سارقىپ، بولاشاققا امانات رەتىندە قالدىرعان جازۋشىنىڭ بۇل ەڭبەگى جاستاردى پاتريوتيزمگە، ەرلىك- جىگەرگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەيتىن ونەگەلى ءومىر مەكتەبى بولارى انىق.
***
اسكەري عىلىم مەن اسكەرلەردى ۇيرەتۋ ونەرى نەگىزگى ءۇش بولىمنەن تۇرادى. 1. تاكتيكا. 2. وپەراتيۆتىك ونەر. 3. ستراتەگيا. تاكتيكا - ۇرىس جۇرگىزۋ جونىندەگى عىلىم. تاكتيكا شاعىن بولىمشەلەردەن باستاپ، جوعارى جالپى اسكەرلىك قۇرامالارعا دەيىنگى اسكەري توپتاردا ۇرىستى ۇيىمداستىرۋ مەن جۇرگىزۋدى زەرتتەۋمەن شۇعىلدانادى. وپەراتيۆتىك ونەر - ءىرى اسكەري توپتاردىڭ، ياعني وپەراتيۆتىك- ستراتەگيالىق بىرلەستىكتەردىڭ ءىرى قيمىلدارىن - وپەراتسيالاردى ۇيىمداستىرۋ مەن جۇرگىزۋدى زەرتتەيدى.
ستراتەگيا - جالپى العاندا سوعىستى دايارلاۋ مەن جۇرگىزۋ جونىندەگى عىلىم. قارۋلى كۇشتەردىڭ ۇيىمدىق قۇرىلىمىندا مىنانداي ۇعىمدار بار: بولىمشە (روتا، باتارەيا، باتالون، ديۆيزيون)، ءبولىم (پولك) ، قۇراما (بريگادا، ديۆيزيا، كورپۋس) - ولار تاكتيكالىق مىندەتتەردى، ياعني ۇرىس جۇرگىزۋ مىندەتتەرىن شەشەدى، بىرلەستىك (ارميا، مايدان) - وپەراتيۆتىك مىندەتتەردى شەشۋگە ارنالعان. ۇرىس قيمىلدارىنىڭ اۋماعى مەن قانات جايۋىنا بايلانىستى مىنانداي ۇعىمدار بار: ۇرىس، شايقاس، وپەراتسيا، ناۋقان.
جاۋىنگەرلىك مىندەتتەردىڭ ماڭىزدىلىعىنا قاراي قولدانىلاتىن مىنانداي: تاكتيكالىق مىندەتتەر، وپەراتيۆتىك مىندەتتەر، ستراتەگيالىق مىندەتتەر جانە وسى مىندەتتەرگە سايكەس ءىس- قيمىلدىڭ باعىتى مەن ءىس- قيمىل وبەكتىسى دەيتىن ۇعىم بار. ۇرىس - سوعىسۋشى جاقتاردىڭ ۇيىمداسقان تۇردەگى قارۋلى شايقاسى، ۇرىستا اسكەرلەردىڭ قيمىلدارى ماقساتى مەن ۋاقىتى جاعىنان بىرلىكتە بولادى ءارى شايقاس ونشا ۇلكەن ەمەس اتىس جانە تاكتيكالىق كەڭىستىكتە ورىستەيدى. (اتىس كەڭىستىگى دەگەنىمىز - اتىلعان وقتىڭ جەتەتىن شەگى، جەرى، ياعني وق بوراسىنىنىڭ استىندا قالاتىن كەڭىستىك. تاكتيكالىق كەڭىستىك دەگەنىمىز - دۇشپاننىڭ قورعانىسىنىڭ تاكتيكالىق ۇرىس ءتارتىبىنىڭ تەرەڭدىگى، تۇكپىرى).
ۇرىستىڭ باستى دا نەگىزگى ماقساتى - دۇشپاننىڭ ادام كۇشى مەن قارۋ- جاراعىن جويۋ، قۇرتۋ. دۇشپاننىڭ قارسىلىق كورسەتە المايتىنداي ەتىپ ساعىن سىندىرىپ، مورالدىق كۇشى مەن قابىلەتىن باسىپ، جانشۋ، باسقاشا ايتقاندا، ۇرىستىڭ باستى ماقساتى - جاۋدىڭ كوزىن جويۋ. بارلىق اسكەر تۇرلەرىنىڭ بىرلەسكەن كۇشتەرىمەن ۇيىمداستىرىلىپ جۇرگىزىلگەن ۇرىس، ولاردىڭ جالپى جاۋىنگەرلىك مىندەتتەردى ورىنداۋ ماقساتىندا ءوزارا بىرلەسە قيمىلداۋىن (ياعني قيمىلدىڭ ۇيلەسىمدىلىگى) جالپى اسكەرلىك ۇرىس دەپ ايتادى، باسقاشا ايتقاندا، جالپى اسكەرلىك ۇرىس دەگەنىمىز - بىرلەسكەن اسكەر تۇرلەرىنىڭ ۇرىسى بولىپ تابىلادى. شايقاس - بەلگىلى ءبىر اۋداندا ورىستەگەن ءارى تاكتيكالىق جانە وپەراتيۆتىك ماسشتابتا (ولاردىڭ كومپلەكسى) ماقسات، ۋاقىت جاعىنان بىرلىكتە بولاتىن ءبىرسىپىرا ۇرىستاردىڭ جيىنتىعى.
وپەراتسيا دەپ ۋاقىت جاعىنان، كەيدە مايدان بويىنشا بولەك- بولەك بولىپ، ءبىراق جالپى باعىت بويىنشا، بەلگىلى ءبىر وپەراتيۆتىك باعىتتاردا دۇشپاننىڭ ءىرى اسكەري توپتارىن تاس- تالقان ەتۋ ماقساتىندا بىرىككەن ءىرى جالپى اسكەري توپتىڭ ۇرىس قيمىلدارىنىڭ جيىنتىعىن ايتادى. سونىمەن، ۇرىس: - تاكتيكالىق ۇعىم، شايقاس - وپەراتيۆتىك- تاكتيكالىق ۇعىم، وپەراتسيا - وپەراتيۆتىك- ستراتەگيالىق ۇعىم ەكەن. ولار وزدەرىنىڭ ۋاقىت، كەڭىستىك جاعىنان ورىستەۋى، سيپاتى، مىندەتتەرىنىڭ اۋماعى، ماقساتتارىنىڭ سيپاتى، ماسشتابى، تارتىلاتىن كۇش پەن قارۋ- جاراقتارىنىڭ قۇرامى جاعىنان ءارتۇرلى.
ەندى مىندەتتەر مەن مىندەتتەردىڭ وبەكتىلەرى جونىندە بىرەر ءسوز: ستراتەگيالىق مىندەت دەپ ءىرى اسكەري بىرلەستىكتەر (مايدان نەمەسە مايدان توپتارىنىڭ) قيمىلىنىڭ ماڭىزدى وبەكتىلەردى جويۋعا باعىتتالۋىن ايتادى، مۇنداي وبەكتىلەردى جويۋ نەمەسە باسىپ الۋ سوعىستىڭ بارىسىندا تۇتاستاي نەمەسە ونىڭ كەزەڭدەرىنىڭ بىرىنە ەلەۋلى تۇردە ىقپال ەتەدى، ياعني وندىرىستىك اۋدانداردى، ەكونوميكالىق جانە ساياسي جاعىنان ماڭىزدى ورتالىقتاردى قورعاپ تۇرعان (نەمەسە باسىپ الۋ ماقساتىن كوزدەپ تۇرعان) دۇشپاننىڭ ءىرى توپتارىن تاس- تالقان ەتۋ.
وپەراتيۆتىك مىندەتتەر دەپ اسكەردىڭ دۇشپاننىڭ قارۋلى توپتارىنا قارسى جۇرگىزەتىن سوعىس قيمىلدارىن ايتادى، جاۋدىڭ قارۋلى توپتارىن جويۋدىڭ وپەراتيۆتىك ماڭىزى بار ءارى ونىڭ ستراتەگيالىق مىندەتتەردى ويداعىداي شەشۋگە تىكەلەي ىقپالى دا بولادى. تاكتيكالىق مىندەتتەر دەپ تاكتيكالىق بولىمشەلەردىڭ، بولىمدەر مەن جالپى اسكەري بىرلەستىكتەردىڭ دۇشپاننىڭ دا وسىنداي اسكەري توپتارىنا نەمەسە وبەكتىلەرىنە قارسى قيمىلدارىن ايتادى، جاۋدىڭ مۇنداي توپتارىن جويۋدىڭ (باسىپ الۋدىڭ) تاكتيكالىق ماڭىزى بار.
جوعارىدا اتاپ وتىلگەن مىندەتتەردىڭ ءارقايسىسى ءوزىنىڭ ماسشتابى مەن قارقىنى جاعىنان ءتيىستى دايارلىقتى - اسكەرلەردى توپتاستىرۋدى، تاڭدالعان اۋداندا (باعىتتاردا) ۇرىس قيمىلدارىن جۇرگىزۋگە قاجەتتى ماتەريالدىق جابدىقتار مەن تەحنيكالاردى جەتكىزۋدى قاجەت ەتەدى. ستراتەگيالىق مىندەتتەردىڭ ورىندالۋىنا ءبىرسىپىرا وپەراتيۆتىك مىندەتتەردى جۇيەلى تۇردە شەشۋ ارقىلى قول جەتكىزىلەدى، دەمەك، وپەراتيۆتىك مىندەت دەگەنىمىز - ستراتەگيالىق مىندەتتەردىڭ جيىنتىعى بولىپ تابىلادى ەكەن، سونداي-اق ستراتەگيالىق مىندەتتىڭ ءوزى دە تاكتيكالىق مىندەتتەردەن قۇرالادى، ءوز كەزەگىندە، شەشىلگەن اتىس مىندەتتەرىنىڭ جيىنى بولىپ تابىلادى.
ۇلى وتان سوعىسى بارىسى كەزىندە سوڭعى ۋاقىتتاردا وپەراتسيا جۇرگىزىلگەن ءبىر باعىتتاعى وپەراتيۆتىك مىندەتتەردى شەشۋ كوبىنەسە مايداندىق بىرلەستىكتەرگە، ال ستراتەگيالىق مىندەتتەردى شەشۋ بىرنەشە مايدانعا (مىسالى، ستالينگراد، كۋرسك ءيىنى جانە ت. ب. ) جۇكتەلدى.
بۇل ءبىزدىڭ ارميالار مەن مايدانداردىڭ ءوز بەتىنشە ءىرى مىندەتتەردى شەشۋگە دارمەنسىزدىگىن بىلدىرمەسە كەرەك، بۇل ولاردىڭ السىزدىگىنىڭ دە كورسەتكىشى بولا المايدى، ءبۇل ءبىزدىڭ جوعارعى باس قولباسشىنىڭ شەشىمدى ءىس- قيمىلى مەن وپەراتيۆتىك جانە ستراتەگيالىق مانيەۆر ءتۇرىنىڭ باتىلدىعىنىڭ كورسەتكىشى بولىپ تابىلادى، وسىنداي وپەراتيۆتىك جانە ستراتەگيالىق ماقساتتار قويىلۋىنا وراي مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن ۇلكەن كەڭىستىكتە ۇرىس جۇرگىزۋ قاجەت، مۇنى جۇزەگە اسىرۋعا كوپ كۇش پەن قارۋ- جاراق، شەبەر ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتتىلىك پەن شىنايى قولباسشىلىق كىزمەت قاجەت. وسىمەن كەيبىر ۇلكەن اسكەري ۇعىمدارعا تۇسىنىك بەرۋدى اياقتاپ، شاعىن، ياعني تاكتيكالىق ۇعىمداردى تۇسىندىرۋگە كوشۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر.
تاكتيكالىق ۇعىم بولىپ تابىلاتىن ۇرىس ماسەلەلەرىنە جانە ونىڭ لەكسيكاسىنا (تەرميندەرىنە) ورالايىق. جۇرگىزۋ ادىسىنە قاراي ۇرىس شابۋىلعا شىعۋ جانە قورعانىس ۇرىسى بولىپ بولىنەدى. كەز كەلگەن ۇرىستىڭ ماقساتى - دۇشپانعا وقپەن سوققى بەرۋ، ونىڭ ادام كۇشىن، قارۋ- جاراعىن جويۋ. شابۋىلعا شىعۋ ۇرىسى (ۋستاۆتى وقيدى). قورعانىس ۇرىسى (ۋستاۆتى وقيدى). سوعىس ءتارتىبى (ۋستاۆتى وقيدى). ۇرىس جوسپارى (ۋستاۆتى وقيدى) . ءبىزدىڭ ۋستاۆتا قىسقا تۇجىرىمدالعان ماسەلەلەر وسىنداي. ۇرىستا جەڭىسكە ءسوزسىز جەتۋدىڭ شارتى - مانيەۆر. مانيەۆر دەپ مىندەتتى ورىنداۋ كەزىندە كۇش- قۋاتتى، ۋاقىتتى جانە شىعىندى مەيلىنشە ازجۇمساپ، تاڭدالعان باعىتتاعى دۇشپاندى باسىپ، جويۋ ماقساتىندا اسكەردىڭ ۇيىمداسقان قيمىلىن اتىسپەن شەبەر ۇشتاستىرا ءبىلۋدى ايتادى. مانيەۆردىڭ وپەراتيۆتىك (اۋقىمدى) ۇعىمداعى جانە تاكتيكالىق ۇعىمداعى فورماسى مەن ءتۇرى بولادى.
ءبىزدىڭ ۋستاۆتا تاكتيكالىق مانيەۆردىڭ قورشاپ الۋ، وراعىتىپ ءوتۋ، بۇزىپ- جارىپ ءوتۋ جانە شەگىنۋ سياقتى ءتورت تۇرىنە انىقتاما بەرىلگەن. مەن تىكەلەي كارتادان ۇرىس قيمىلدارىن كورسەتۋگە كوشكەن كەزدە بۇل ۇعىمدار مەن بۇل ءپرينتسيپتى سىزبالار (چەرتەجي) ءبىزدىڭ قاجەتىمىزگە جارايدى. الدا سىزدەرمەن قارىم- قاتىناسىمىزدى جەڭىلدەتۋ، اڭگىمەنىڭ تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن بۇل ماسەلەلەرگە سونشالىقتى ەگجەي- تەگجەيلى توقتالۋىمنىڭ سەبەبى سوندىقتان. مىنا اقيقاتتى ۇنەمى ەستە ۇستاعان ءجون: مانيەۆرمەن دۇشپانعا قاتەر تۋعىزۋعا بولادى، ءبىراق بۇل قاتەردى ءىس جۇزىندە ءتوندىرىپ، ونى قارسى تۇرعان جاۋدى شىن مانىندە قۇرتۋعا قولدانۋ تىكەلەي شابۋىلعا شىعۋ ارقىلى عانا مۇمكىن بولادى، شابۋىلعا كوشە وتىرىپ، ەڭ الدىمەن ناقتى تاڭداپ الىنعان وبەكتى بويىنشا وق جاۋدىرىلىپ، كۇشتى سوققى بەرىلەدى دە، وبەكتىلەردىڭ ءبۇلىنۋى دۇشپاننىڭ قالعان بارلىق ۇرىس تارتىپتەرىنىڭ كۇيرەۋىنە، قيراۋىنا الىپ كەلەدى، باسقاشا بولعان جاعدايدا ءبۇل ءىس- قيمىلدى مانيەۆر دەپ ايتۋعا كەلمەيدى، ول دەر كەزىندە جاسالىنباعان، زياننان باسقا دانەڭە دە الىپ كەلمەيتىن اسكەردىڭ ءجونسىز روكيروۆكاسى بولىپ شىعادى.
ال سوعىستا زيان الىپ كەلۋشىلىك - بۇل ءجونسىز توگىلگەن قان، اقتاۋسىز كىسى ءولىمى. ۇرىستا ۇتىپ، جاۋدى جەڭىپ شىقسام دەيتىن تىلەك - كەز كەلگەن ءجونى ءتۇزۋ جاۋىنگەر مەن كومانديرگە ءتان نارسە. الايدا ءتيىستى مورالدىق جانە ماتەريالدىق جاعدايسىز ماقساتقا ءبىر عانا تىلەك پەن ەرەكشە تاسقىنداعان قايرات قۇلشىنىسپەن جەتۋ قيىن. ول ءۇشىن وعان بەلگىلەنگەن جاعدايدا قولايلى مۇمكىندىك جاساعان ءجون. جەڭىسكە جەتۋگە قاجەتتى شارتتار مىنالار بولىپ تابىلادى:
- كۇش پەن قارۋ- جاراق تۇرعىسىنان باسىم بولۋ. - اسكەرلەردى جاۋىنگەرلىك تۇرعىدان ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتۋ، ياعني بارلاۋدى، كۇزەتۋدى، باسقارۋدى ۇيىمداستىرۋ.
- اسكەرلەردىڭ ۇرىس قيمىلدارىن دەر كەزىندە ماتەريالدىڭ جاعىنان قامتاماسىز ەتۋ.
- مىندەتتى ايقىن ءتۇسىنۋ.
- سوعىستىڭ اياعى ەڭ اۋىر، قيىن جاعدايعا دۋشار ەتۋى مۇمكىندىگىن دە ەسكەرە وتىرىپ، كۇش پەن قارۋ- جاراقتى جانە ولاردىڭ ارا سالماعىن تارازىلاپ، ءدال ەسەپتەپ جاعدايدى انىقتاۋ مەن جان- جاقتى دۇرىس باعالاۋ.
- العا قويىلعان مىندەتتەردى جاقسىراق ورىنداۋعا جانە جالپى تابىسقا قول جەتكىزۋگە سولدات پەن وفيتسەردىڭ دۇرىس ينيتسياتيۆاسى، باستاماسى ىقپال ەتەدى. (ۋستاۆتى وقيدى). بۇل دالالىق ۋستاۆتىڭ 12-ستاتياسى. تاعى دا ۋستاۆتان ءۇزىندى كەلتىرە كەتەيىن (ۋستاۆتى وقيدى) . ۋستاۆتىڭ بۇل ستاتياسى ءوزىنىڭ قىسقا تۇجىرىمدالۋى جانە ويىنىڭ كەڭدىگىمەن ەرەكشە كوڭىل اۋدارادى. ۋستاۆتىڭ ستاتياسى ناعىز جىر وقىعانداي اسەر قالدىرادى.
- تۇتقيىلدان جاسالىنىپ، كۇتپەگەن جەردەن دۇشپاندى ەسەڭگىرەتىپ تاستايتىن، ءسويتىپ جاۋدى ۇيىمداسقان تۇردە قارسىلىق جاساۋ مۇمكىندىگىنەن ايىراتىن قيمىل- ارەكەت. (ۋستاۆتى وقيدى) . قورعانا ءارى دۇشپاننىڭ كەز كەلگەن تابىسىنىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرا الاتىن، ءبىزدىڭ بولىمدەردىڭ بەلگىلەنگەن ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە قيمىل- ارەكەتتى شاپشاڭىراق ورىستەتە تۇسەتىن، ءسويتىپ العان سوققىدان دۇشپاننىڭ كۇش جيناۋىنا مۇرشا بەرمەي، جاۋدىڭ بولىمدەرى مەن قۇرامالارى رەزەرۆتەرىنىڭ پوزيتسيالارىن جىلدام تارتىپ الىپ، ونى كەيىنگى شەپتەرىن نىعايتۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىپ، جاۋدىڭ بىت- شىتى شىعىپ باس ساۋعالاعان توبىن توبىرعا اينالدىرىپ، جاۋ سولداتتارىنىڭ مورالدىق رۋحىن باسىپ، ۇرەيلى قاتەرگە دۋشار ەتۋگە قابىلەتتى رەزەرۆكە نە بولۋ.
- ۇرىستى ۇزدىكسىز جانە دۇرىس باسقارۋ. جاۋىنگەرلىك ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن قاجەتتى شارتتاردىڭ قىسقاشا ءتىزىمى وسىنداي. ۇرىستى ۇيىمداستىرۋشى جانە وعان باسشىلىق ەتۋشى كومانديرگە قويىلاتىن تالاپتار دا وسى. كومانديرگە ۇرىستى دايارلاۋ، ۇيىمداستىرۋ مەن جۇرگىزۋ (باسقارۋ) وڭاي ما، جوق پا، وزدەرىڭىز ويلانىپ كورىڭىزدەرشى؟ قازىرگى زامانعى سوعىس ەڭ الدىمەن بىرلەسكەن اسكەر تۇرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرگىزىلەتىن سوعىس بولىپ تابىلادى، بۇل سوعىستا ءارتۇرلى سوعىس تەحنيكالارى جاپپاي قولدانىلادى، ال بۇنىڭ ءوزى شايقاسقا قاتىساتىن بارلىق اسكەر تۇرلەرىنىڭ قاتاڭ تۇردە ءبىر- بىرىمەن ءوزارا ۇيلەسىمدى قيمىلداۋىن تالاپ ەتەدى. ساياسي تۇرعىدان الىپ قاراعاندا ءبىز ءۇشىن قازىرگى زامانعى سوعىستىڭ، ەڭ الدىمەن ۇلتتىق، ەتنوگرافيالىق، پسيحولوگيالىق جانە باسقا دا ەرەكشەلىكتەرى بار سوۆەت وداعىنداعى بىرىككەن ۇلتتار مەن حالىقتاردىڭ سوعىسى بولىپ تابىلادى. (مىنانى ەسكە ۇستاۋ كەرەك، ۇلتى ورىس ەمەس ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەر ايتەۋىر ءبىر يمپەريانىڭ سىرتتان الىپ كەلگەن اسكەرى ەمەس، «ەكىنشى سورتتى» ادامدار ەمەس، ورىستارعا سوۆەتتىك وتان قالاي قىمبات بولسا، ولارعا دا سوۆەتتىك وتان سونداي قىمبات.
ورىستارعا سوۆەت ۇكىمەتى قانشالىقتى قاجەت بولسا، ولارعا دا سوۆەت ۇكىمەتى سونداي قاجەت) . مۇنىڭ ءبارى ءوزىمىز ىنتىماقتاستىق پەن باۋىرمالدىق دەپ ايتاتىن ساق بولۋدى، ءوزارا پاراساتپەن بىرلەسە وتىرىپ ۇيلەستىرىلگەن قيمىل جاساۋدى، سەنىمدىلىكتى، سۇيىسپەنشىلىكتى، ادىلەتتىلىكتى تالاپ ەتەدى. مىنا سۇراپىل قاھارلى سوعىس جىلدارىندا سوۆەت حالىقتارىنىڭ ىنتىماقتاستىعى مەن باۋىرمالدىعى ۇرىس دالاسىندا، مايداندا جاۋىنگەرلىك سىننان ءوتتى جانە وتە بەرمەك. سىن ساعاتتا، اۋىر كۇندەردە باۋىرمالدىق پەن ىنتىماقتاستىق نىعايدى، بەكىدى، قاتايا ءتۇستى. ءبىزدىڭ سولداتتارىمىز بەن وفيتسەرلەرىمىزدىڭ ۇرىس دالاسىنداعى، قان مايدانداعى جاۋىنگەرلىك ىنتىماقتاستىعى ەڭ جوعارى قۇرمەتكە لايىق دەۋ كەرەك. جاۋىنگەرىمىزدىڭ شىنايى باۋىرمالدىعىنا ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز عانا ەمەس، بولاشاق ۇرپاق وكىلدەرى دە تاڭدانىپ، ماساتتاناتىن، ەرەكشە ىلتيپاتپەن اتاپ وتەتىن بولادى.
سولاي بولا تۇرسا دا، بىزدە ءبارى بىردەي بىركەلكى، كەم- كەتىكسىز، كەمشىلىكسىز دەپ ايتا المايمىز. وسىنداي كەمشىلىكتەردى م. ي. كالينين جاقىندا سويلەگەن سوزىندە دە كەلتىرىپ ەدى، وندا ول ءوزىنىڭ كەيبىر تۋمالاستارىن ورىستىڭ بەرەكەسىزدەرى دەپ اتاعان. ءبىزدىڭ ىسىمىزگە كەسىر كەلتىرەتىن باسقا دا بەرەكەسىزدىكتەر از ەمەس. يا، مەن اڭگىمە ارناسىنان ءسال اۋىتقىڭقىراپ كەتسەم كەرەك. سونىمەن، مۇنىڭ ءبارى كومانديردىڭ موينىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارتادى، ويتكەنى سوعىس تەحنيكاسىن، ادامداردى جۇمىلدىرىپ، كۇش- قۋاتتى بىرىكتىرگەن جاعدايدا عانا تابىسقا، جەڭىسكە جەتۋگە بولادى. بارلىق مىندەتتەردى ءوز بەتىنشە شەشە الاتىن امبەباپ اسكەر تۇرلەرى، ءسوزدىڭ ءابسوليۋتتى ماعىناسىندا العاندا، جوق، سونداي- اق امبەباپ، ءمىنسىز، باتىر حالىق پەن باتىر ادام دا، جالپى العاندا، جوق (جارىق دۇنيە قايىرىمدى ادامدارسىز دا، سونداي- اق ارامزالارسىز دا ەمەس قوي).
اسكەر تۇرلەرىن نەگىزگى اسكەر تۇرلەرى مەن قوسىمشا اسكەر تۇرلەرى دەپ ەكىگە بولەدى. قوسىمشا اسكەر تۇرلەرىنىڭ ىشىنەن كوپشىلىگى سوعىسىپ، ءوزىنىڭ كۇشىمەن دۇشپاندى قاتتى بۇلىنشىلىككە، شىعىنعا ۇشىراتىپ ءجۇر، ءبىراق تا ولار ساپا جاعىنان (ۇيىمداستىرۋشىلىق) اسا مىقتى ەمەس، جەڭىپ الۋعا جانە تارتىپ الىنعان جەردى ۇستاپ تۇرۋعا مۇمكىندىگى، كۇشى جەتە بەرمەيدى. ءاربىر اسكەر ءتۇرىنىڭ باسقا اسكەر تۇرىنە ۇقسامايتىن، تەك وزىنە عانا ءتان تاكتيكالىق- تەحنيكالىق ۇرىس جۇرگىزۋ ەرەكشەلىكتەرى بولادى. اسكەر ءتۇرىنىڭ بىردە- ءبىرى ەكىنشىسىنىڭ ورنىن الماستىرا المايدى، قايتا ءبىرى ەكىنشىسىن تولىقتىرا تۇسەدى، ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ۇرىس جۇرگىزۋ ەرەكشەلىكتەرى اسكەر تۇرلەرىن تىعىز ءارى ۇيىمداسقان تۇردە ءوزارا بىرلەسە قيمىل جاساۋعا قولدانعان، پايدالانعان كەزدە بارىنشا كورىنەدى. ۇرىس كەزىندەگى ءوزارا بىرلەسىپ قيمىلداۋدىڭ ءمانىسى ءبىر اسكەر ءتۇرىنىڭ ولقىلىعىن باسقا اسكەر ءتۇرىنىڭ ارتىقشىلىعىمەن تولىقتىرۋعا سايادى.
بارلىق اسكەر تۇرلەرىنىڭ ءوزارا بىرلەسىپ قيمىلداۋى نەگىزگى اسكەر ءتۇرىنىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان ۇيىمداستىرىلادى. تەحنيكا قانشاما دامىپ جەتىلگەنىمەن، ويلايتىن، پاراساتتى ادامنىڭ ورنىن اۋىستىرا المايدى. تەحنيكا نەبارى ادامنىڭ جاۋىنگەرلىك قاسيەتىن تولىقتىرىپ، كۇشەيتە تۇسەدى. سوندىقتان دا بارلىق اسكەر تۇرلەرىنىڭ نەگىزگى جانە باستى تىرەگى، دىڭگەگى ادام بولىپ قالادى. تەحنيكانىڭ ءوزى سوعىسپايدى، تەحنيكامەن قارۋلانعان جانە ونى يگەرگەن ادام سوعىسادى.
قيراعان تەحنيكانى (پۋلەمەتتى، زەڭبىرەكتى، تانكتى جانە باسقالاردى) قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە، اۋىستىرۋعا بولادى - بۇل ماتەريالدىق شىعىن عانا، ال اۋىر جارادار بولعان ادامدى قالپىنا كەلتىرە المايسىڭ، ولگەندەر قايتا تىرىلمەيدى. ادام - سوعىستا، ۇرىس دالاسىندا نەگىزگى وبەكت، بارلىق قارۋ- جاراق سوعان قارسى باعىتتالادى. ادامدى ساقتاۋ، سولداتتى ساقتاۋ - قاسيەتتى ۇران، ول، اسىرەسە، قازىرگى سوعىس كۇندەرىندە ەرەكشە قاسيەتتى مىندەت. سىزدەرمەن بولعان ەكى كۇنگى اڭگىمەمىزدە كوپتەگەن نارسەلەردى ايتىپ، وقىپ تا بەردىم.
اڭگىمەمىزدىڭ ءبارى كەمشىلىكسىز، قاتاڭ جۇيەدە، رەت- رەتىمەن ءارى قونىمدى بولىپ ءوتتى عوي دەپ ايتا المايمىن. كەي كەزدەردە شەگىنىس جاساۋعا، ءبىر تاقىرىپتان ەكىنشى تاقىرىپقا كوشىپ كەتۋگە تۋرا كەلدى. بۇگىن، وسى ەكى كۇنگى اڭگىمەمىزدى اياقتار الدىندا ءوزىم قوزعاعان ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ويىمدى قورىتىپ، كەيبىر نارسەلەرمەن تولىقتىرا تۇسپەكپىن. سوعىس - جەكە جانە ۋاقىتشا، ءبىراق ادام ومىرىندەگى ەڭ ءبىر قىسىلتاياڭ قۇبىلىس. سوعىس ۇزاق جىلدارعا وتاننىڭ تاعدىرىن، سوعىسىپ جاتقان حالىقتىڭ تاعدىرىن شەشەدى. حالىق ولمەيدى. سوعىس - حالىقتىڭ كۇش- قۋاتى مەن ەرىك- جىگەرىن سىنايتىن ۇلى ەمتيحان. قانشاما جىلعا سوزىلسا دا، سوعىس ادام ومىرىندە جان تۇرشىگەرلىك قاسىرەتتى ۋاقيعا بولىپ قالادى، ول حالىق جادىندا تەرەڭ ءىز قالدىرادى.
ونداعان جىلدار وتە سوعىس سالعان جاراقات جازىلىپ، دەرت ايىعىپ، حالىق ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتپاي، تىرشىلىك كەرۋەنىن جالعاستىرا بەرەدى، ول سوعىستىڭ قاسىرەتىنەن قايعىنىڭ تۇڭعيىعىنا باتىپ، شوگىپ كەتپەي، سوعىستىڭ بۇتكىل اۋىرتپالىعىن يىعىمەن كوتەرىپ، ساعىن سىندىرماي بولاشاق ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ، باسشىلىق جاساپ، ىلگەرى باسا بەرەدى. ونەر ەرتەدەن- اق حالىقتىڭ ءومىر- تىرشىلىگىن، كۇرەسى مەن جاقسىلىققا دەگەن ارمان- ءۇمىتىن بەينەلەي وتىرىپ، حالىقتىڭ سانا- سەزىمىن دامىتۋدا ەرەكشە ءمانى بولعان. ادەبيەت، مۋزىكا، جيۆوپيس - بارلىق ۇلى دا تاماشا نارسەلەردى ناقتى بەينەلەيدى، ول اتا- بابالارىمىزدىڭ دانالىق سوزدەرى مەن ولاردىڭ ەڭبەكتەرى - ءومىردى تانۋداعى ناقتى، كۇشتى، مىقتى قۇرال، كۇرەستىڭ كۇشتى قارۋى بولىپ تابىلادى. ۇلى وتان سوعىسىنىڭ تاجىريبەسى، تابىسى اسكەرلەردىڭ مورالدىق- ادامگەرشىلىك كۇشىنە تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىنە، تۇپتەپ كەلگەندە ءبارىن دە جاندى ادامدار - سولداتتار مەن وفيتسەرلەر - شەشەتىنىنە، ولار ءبىرىنشى كەزەكتە ۇرىستىڭ اۋىر سىنىنا ۇشىرايتىنىنا سونىمەن بىرگە ولار ءارى جەڭىسكە جەتكىزۋشى دە بولىپ تابىلاتىنىنا ءبىزدىڭ كوزىمىزدى ايقىن جەتكىزە ءتۇستى.
تەحنيكا قانشاما جەتىلگەنىمەن، دامىعانىمەن، ءبارىبىر كۇرەستىڭ قۇرالى رەتىندە قالادى. تەحنيكانى ادام جاسايدى، ونى باسقاراتىن دا ادام. جان دۇنيەسى، اقىل- ويى، پايىم- پاراساتى بار ادامدى قانداي تەحنيكا بولماسىن ەشقاشان جانە ەش جەردە دە اۋىستىرا المايدى. ادامنىڭ جان دۇنيەسى - ۇرىستا ەڭ قاتەرلى، كوزگە كورىنبەيتىن قارۋ. جان دۇنيەسىنە زاڭ بويىنشا ءبىرىنشى ورىن تيەسىلى، وعان كۇش قۋاتى جاعىنان تەڭەسەر كۇرەس قۇرالى جوق جانە بولمايدى دا.
شىعارما ادەبي KZ پورتالىنان الىندى.
جالعاسى بار
