عايىپ پەن بايىپ

استانا. قازاقپارات - عايىپ پەن بايىپ قازاقتا «عايىپ» دەگەن ءبىر ءسوز بار. «عايىپتان تايىپ» دەگەن تىركەس بار. قازىر ءبىز مۇنى «اياق استىنان بولعان وقيعاعا» بالاپ ءجۇرمىز. قازاقستاندا اياق استىنان بولىپ جاتقان وقيعا كوپ. بۇرىن اس ۇيدە ايتىلاتىن اڭگىمەنىڭ ءبارى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ايتىلاتىن بولدى.

ينتەرنەت كەڭىستىگىندەگى قازاق ويى قالاي ءورىس الىپ وتىر؟ عايىپتان تايىپ ورىن الىپ جاتقان ماسەلەلەرگە قانشالىقتى بايىپپەن قارايمىز؟ بايىپتاي الامىز با وسى؟ !.

ەلدىڭ اۋزىنداعى ەكى- ءۇش وقيعاعا بايلانىستى وي تۇيىندەپ كورسەك.

كاسىپكەر قايرات جاماليەۆتىڭ ءىسى قازاق ينتەرنەت كەڭىستىگىن كەرىپ كەتكەنىن ەلدىڭ ءبارى بىلەدى. ەل جۇرتتى دۇرلىكتىرگەن بۇل وقيعا 21 -ءساۋىر كۇنى بولعان ەدى. جابىرلەنۋشى ءالىبي جۇماعۇلوۆتىڭ اكەسى سول كۇنى كەشتە ۇلىنىڭ جەكە جۇمىستارىمەن ۇيدەن شىعىپ كەتىپ، قايتىپ ورالماعانىن مالىمدەگەن. تۇندە ءالىبيدىڭ دوسى اتا- اناسىنا حابارلاسىپ، جاس جىگىتتىڭ اۋىر حالدە اۋرۋحاناعا جەتكىزىلگەنى تۋرالى ايتقان. جاس جىگىتتى اسقان قاتىگەزدىكپەن ۇرىپ- سوققان بۇل وقيعا الەۋمەتتىك جەلىدە ۇلكەن تالقىلاۋ تۋدىردى. ىلە- شالا «وسى وقيعاعا قاتىسى بار» دەگەن كۇدىكپەن كاسىپكەر قايرات جاماليەۆ قاماۋعا الىنىپ، ونىڭ دۇنيە- مۇلكىن پايدالانۋعا شەكتەۋ قويىلدى. كەيىننەن اپەللياتسيالىق سوت شەشىمىمەن جاماليەۆكە قاتىستى بۇل شەكتەۋلەردىڭ كەيبىرى الىنىپ تاستالدى. سوت كۇدىكتىنى قاماۋ تۋرالى ۇكىم شىعارىپ، تەرگەۋ اياقتالعانشا كاسىپكەر 2 اي تۇتقىنعا الىندى. كاسىپكەر قايرات جاماليەۆتىڭ استانا تۇرعىنى ءالىبي جۇماعۇلوۆتى ۇرىپ- سوعۋ فاكتىسى جۇرتشىلىق اراسىندا ۇلكەن جاڭعىرىق تۋعىزۋىنا بايلانىستى ونى تەكسەرۋ بارىسى باس پروكۋرورى مەن ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ باقىلاۋىنا الىندى. قايرات جاماليەۆ 2015 -جىلعى 23 - ساۋىردە ۇستالدى، 24 - ساۋىردە ماتەريالدار تۇتقىنعا الۋ جونىندەگى بۇلتارتپاۋ شارالارىن تاڭداۋ ءۇشىن سوتقا جىبەرىلدى. كۇدىكتىلەر قايرات جاماليەۆ پەن ا. پريبىتكوۆ جانە ولاردىڭ قورعاۋشىلارىن ىسپەن تانىستىرۋ اياقتالدى. ايىپتالۋ اكتىسىمەن قىلمىستىق ءىس بەكىتىلىپ، ءارى قاراي سوتقا جولداۋ ءۇشىن استانا قالاسىنىڭ پروكۋراتۋراسىنا جىبەرىلدى.

بولعان وقيعا مەن سوتقا جىبەرىلگەنگە دەيىنگى ارالىقتاعى الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازبالارعا مۇقيات نازار سالساڭىز: اۋىلعا سىرتتان ءبىر ءيت كەلسە، اۋىلدىڭ بارلىق ءيتى قوسىلىپ ۇرەتىن كورىنىس كوز الدىڭىزعا كەلەدى. وقيعا قالاي بولدى؟ ناقتى كىنالى كىم؟ كيكىلجىڭ نەدەن شىقتى؟ ەشكىم بايىبىنا بارعان جوق. جاپپاي ايىپتاۋ، جالپىلاما قارالاۋ.. .

جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ ەكى بىردەي اكتەرىنىڭ قايعىلى قازاسىنا قاتىستى دا قاراما- قايشى پىكىرلەر لاپ ەتىپ باستالىپ، لىپ ەتىپ توقتادى. مۇندا دا الىستا جاتىپ ايىپتاۋ ارەكەتتەرى انىق بايقالىپ قالدى.. .

ءمان- جايعا تەرەڭ بويلاماي، ءىستىڭ بايىبىنا بارماي، سىرتتان تون ءپىشۋ، ايتاق سالۋ، ايتاققا ەرۋ دەگەن الەۋمەتتىك سيپاتتار اڭعارىلىپ قالدى. مۇنى قوعامنىڭ الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىنە بالاپ جاتقاندار دا تابىلادى. ول دا ءجون شىعار. الايدا ءبىز قوعامدا ورىن الىپ جاتقان بارلىق جايتتارعا كەلگەندە تاپ وسىنداي بەلسەندىمىز بە؟ ..

ايتالىق، ەڭ سوڭعى وقيعالاردىڭ ءبىرى - قازاقستاندا كيىكتەردىڭ جاپپاي قىرىلۋى. ماقسات ءىلياس ۇلىنىڭ جەلىدەگى جازباسىنا قارايىق. «بۇگىنگە دەيىن رەسمي اقپارات بويىنشا 000 127 كيىك قىرىلدى. رەسمي ەمەس مالىمەت بويىنشا ولگەن كيىكتىڭ سانى ودان كوپ، وعان قوسا قۇستار، بالىقتار، سۋىرلار، جىلاندار، تاعى باسقا جابايى تىرشىلىك يەلەرى، ءتىپتى مال ءولىپ جاتىر. قازىر ۇكىمەت جانىنان ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، شەتەلدەن ماماندار كەلىپ، قىرعىن سەبەبىن انىقتاماق. ازىرشە جاپپاي قىرىلۋعا گەپتيلدىڭ نەمەسە پوليگونداردا سىنالعان قارۋدىڭ اسەرى بولۋى مۇمكىن دەگەندى تەك ەكى ادام عانا العا تارتۋدا. قالاي ويلايسىزدار، رەسمي بيلىك شىندىققا جەتە الا ما، بۇل ەكولوگيالىق اپاتقا گەوساياساتتىڭ اسەرى بولۋى مۇمكىن بە؟ » دەيدى ول.

تاپ سول جاماليەۆ ىسىندەگىدەي الەۋمەتتىك بەلسەندىلىك كيىكتەردىڭ قىرىلۋىنا كەلگەندە بايقالماي وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. جەكە ادامدار اراسىنداعى كيكىلجىڭ كيىكتەردىڭ قىرىلۋىنان ماڭىزدى بولعانى ما؟

نەمەسە جاماليەۆتىڭ ىسىنە ۇقساس استاناداعى قىلمىستى وقيعاعا نازار سالايىق. ايەلىنىڭ ۇستىنە بەنزين قۇيىپ ورتەگەن ەركەكتىڭ ءىس- ارەكەتى «جاماليەۆ ىسىندەي» قوعامعا قوزعاۋ سالعان جوق. ساياسات تانۋشى ماقسات ءىلياس ۇلى بۇل ورايدا «وسى ءبىزدىڭ پوليتسەيلەر ادەيى ىستەي مە، الدە دەنى دۇرىس، جۇمىس ىستەي الاتىندارى قالماعان با؟ قاشان بولسىن قىلمىسكەردى قاشىپ، ءىزىن سۋىتقان سوڭ بارىپ ىزدەپ جاتادى جانە ونى ەشقاشان تاپپايدى.. . مىنا ادامدى ايەلىنىڭ ۇستىنە بەنزين قۇيىپ، ءورت قويعان كۇنى ۇستاۋىنا بولاتىن ەدى عوي؟ نەشە كۇننەن بەرى ونىڭ قاشىپ كەتكەنىن كۇتكەن بە؟ قازاقستان الەم بويىنشا پوليتسيا سانىنىڭ كوپتىگىنەن 6-ورىندا تۇر، الايدا قىلمىس ازايعان جوق» دەپ جازىپتى.

«عايىپتان تايىپ» ورىن العان وسى وقيعالاردى بايىپتاپ كورەيىك. ەل- جۇرتتىڭ «جاماليەۆ ءىسى» بويىنشا جاپپاي بەلسەندىلىك تانىتۋىنا وقيعانىڭ ارتىندا تۇرعاندار تۇرتكى بولعان جوق پا ەكەن؟ !. قىلمىستى وقيعانىڭ جەلىسى شەتەلدىك دەتەكتيۆتەردىڭ سيۋجەتىنە ۇقسايدى. ءبارىنىڭ تۇكپىرىندە - مۇددەلەر توعىسى مەن سوعىسى جاتقان ءتارىزدى. بىرەۋدىڭ قولىمەن وت كوسەۋ - تاڭسىق ەمەس. مۇددەلى توپتاردىڭ اراسىنداعى كيكىلجىڭ الەۋمەتتىك جەلىگە ءتيىستى تاپسىرىس نەگىزىندە تاستالسا كەرەك. ەشكىم بايىبىنا بارمادى. يتكە سۇيەك تاستالدى. ىرىلداسۋ باستالدى.. .مۇنى ءبىر دەپ قويىڭىز.

ءبىزدىڭ قازاق قوعامى ءتيىستى ارىلۋدان وتكەن جوق. تاۋەلسىزدىك الدىق دەگەنىمىزبەن، وتكەن تاريحىمىزداعى اقتاڭداق تۇستار: 4 ميلليون قازاقتىڭ باسىن جالماعان اشارشىلىققا، قانشاما قازاقتىڭ قايماعىن سىپىرىپ اكەتكەن جاپپاي قۋعىن- سۇرگىنگە، سول سەكىلدى سابەتتىك ساياساتتىڭ سوققان سويىلىنان بولعان ۇلتتىق زارداپتاردىڭ بارىنە سالاۋات ايتىلعان جوق. سونىڭ سالدارىنان قازىرگى قازاق قوعامى بالشەبەكتىك سيپاتىن ساقتاپ وتىر. 37-جىلعى رەپرەسسيا دا وسىنداي بايىبىنا بارماي، ايىپتاي سالۋدان باستالعان. بۇل - وتە قاۋىپتى تەندەنتسيا. مۇنى ەكى دەڭىز.

بىلايعى كوزگە ناعىز ەركىندىك پەن ءسوز بوستاندىعى دەگەننىڭ بەلگىسىندەي بولىپ كورىنەتىن الەۋمەتتىك جەلىڭىزدىڭ ءوزى ەسىك- تەسىگى جابىق كابينەتتەردەن باسقارىلىپ، رەتتەلىپ، جۇيەلەنىپ وتىرعان جوق دەپ ايتا الاسىز با؟ !. دەمەك، ءبىزدىڭ «الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىمىزدىڭ» ءجىبى قالتالى، قارجىلى، قاۋقارلى توپتاردىڭ قىل ارقانىمەن ەسىلىپ، شويىن شىنجىرىنا بايلانىپ تۇرعانداي.. . مۇنى ءۇش دەڭىز.

قايعىلى قازاعا ۇشىراعان ەكى اكتەردىڭ ارتىندا ەشكىم تۇرعان جوق.. .

استانادا ايەلىن ورتەگەن ادامنىڭ دا ارتىندا ەشكىم تۇرعان جوق.. .

قىناداي قىرىلعان كيىكتەردىڭ ارتىندا دا ەشكىم تۇرعان جوق.. .

سۇرايتىن.. . قوزعايتىن.. . ىزدەيتىن.. . دابىل قاعاتىن.. . باقىلايتىن.. . باعىتتايتىن.. .

قىرىلاتىن كيىك قالماعان كەزدە عانا قازاق وكىمەتىنىڭ كەربەز باسشىسى ۇيقىسىنان ويانىپ كەتكەندەي بولدى. «ويباي، بۇل نەدەن بوپ قالدى؟ » دەپ كوميسسيا قۇرۋعا پارمەن بەرگەنسىدى.. . بولدى.

«عايىپتان تايىپ» بۇكىل قازاق قىرىلىپ قالسا دا تاپ وسىنداي تەكسەرۋ، زەرتتەۋ كوميسسياسى قۇرىلا سالۋى بەك مۇمكىن.. .

ەكىگە جارىلعان قوعام مۇحتار ماعاۋيننىڭ «جارماعى» سەكىلدى.. . قازىر قازاقتىڭ قايعىسى دا ەكىگە جارىلعان. دالەل ىزدەپ، الىسقا بارۋدىڭ قاجەتى شامالى. ءسوز جوق، باتىرحان شۇكەنوۆ - حالىقتىڭ سۇيىكتىسى. ناعىز كەمەلىنە كەلگەن شاعىندا عۇمىر ءجىبى ءۇزىلدى. تالقانى تاۋسىلدى. ونىڭ قازاسىنا قازاق قانا ەمەس، بۇكىل قازاقستان تىك تۇرىپ ازا تۇتتى. ورىندى.. .

ال شامعون قاجىعاليەۆ تە قازاقتىڭ اردا ازاماتى بولاتىن. قازاق ونەرىندە وزىندىك ورنى بار تۇلعا ەدى. شامعون قايتقاندا، شام سونگەندەي عانا قايعىرىس بولدى. ورىنسىز.. .

جامانات حابار جەردە جاتپايدى. جەلىدە دە جاتپايدى. قۇداي باسقا سالماسىن، ومىردە تالاي نارسە اياقاستىنان بولۋى مۇمكىن. عايىپتان تايىپ بولا قالاتىن سونداي وقيعالاردىڭ ەلەۋلى، ەلەۋسىز بولۋىنىڭ ءوزى انوووۋ بيلىكتەگىنىڭ دە، بيىكتەگىنىڭ دە شۇباربالاق، شىنجىرءتوس قاسقالارىنىڭ وي- پىكىرىنە، كوزقاراسىنا، بايلامىنا بارىپ تىرەلەتىن كۇنگە جەتتىك. ءبىزدىڭ ءبارىمىز باسقارىلامىز.. .

ەركىن ويلى دەگەن ەرلەردىڭ دە ەركىندىگى شەكتەۋلى.

«اقپاراتقا كىم يە بولسا، دۇنيەگە - سول يە» دەگەن ءسوزدىڭ اقيقات ەكەنى اقيقات. ال اقپارات كەڭىستىگىنە تاستالعان اقپاردىڭ راسى قايسى، وتىرىگى قايسى؟ اق پەن قاراسىن ايىرۋعا ۇمتىلىپ كوردىك پە؟ بولىپ جاتقان وقيعالاردىڭ بايىبىنا باردىق پا؟ بايىبىنا بارساق، ءتيىستى تاعىلىم الدىق پا؟ .. تۇيسىندىك پە؟ تۇسىندىك پە؟ ..

وبىرلىق جۇيە توبىرلىق سانا جاساۋعا ۇمتىلادى. توبىردا اقىل بولمايدى. نە تاستاسا سونى قىلعىتىپ جۇتىپ، توعىتا سالادى. جارىقتىق ابايدىڭ «كوپ تە - توبىر، ەبىن تاپ تا جونگە سال» دەگەن دانالىق ءسوزىن وزدەرىنىڭ ورايىنا قاراي پايدالانىپ، اقپارات كەڭىستىگىندە جەلكەسىن كۇدىرەيتىپ، جالىن جەلبىرەتىپ، ەتەكتەگى ەلگە دەيىن جەتەككە اپ، جەلكىلدەپ وتىرعان جەكەلەگەن توپتاردىڭ «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس» بولىپ وتىرعان جايى بار. اشىق كۇندە قالعىپ جۇرەتىن قانداستارىمىزدىڭ قاپەرىنە وسىنى سالعىمىز- اق كەلگەن، ايتسە دە وسى تۇرتپەگىمىزگە ءبىر جەرىن سۇرتپەك ەتپەس سۇرعىلتاي توپتاردىڭ باسقاشا اتتان سالارى تاعى انىق؛ عايىپتان تايىپ بايىپتاپ جاتقانىمىزدىڭ ءوزىن ايىپ كورەتىندەر كوزدەرى قانتالاپ، وزدەرى انتالاپ شىعا كەلمەيدى دەپ تە ايتا المايمىز.. .

ىرباڭى كوپ، ىرعاعى جوق، سىرعاعى كوپ، سىربازى جوق قازىرگى قوعامنىڭ قاي جىرتىعىن جامايمىز، ءسىرا!.. جىرتىعى دا، تىرتىعى دا جۇرتتىڭ كوز الدىندا. تەك ساناداعى ساڭىلاۋدىڭ تەسىگى مەن تەتىگى بىتەلمەسىن دەيمىز. پاراساتتى ادام پايىمداپ الار. پايىمداماسا جايىنا قالار... ءتامام!

 نۇرمۇحاممەد عالىمجان ۇلى

«ايقىن»