م. مۇحامەديەۆ: اكەم جازىقسىزدان- جازىقسىز «حالىق جاۋى» دەگەن جالامەن ەكى رەت سوتتالدى
جەر اۋدارىلىپ ادام توزگىسىز ازاپتارعا دا شىدادى بۇل قازاق. ءبىر ەمەس- اۋ، سولاردىڭ اراسىندا ەكى رەت سوتتالعاندار دا بولدى.
بۇگىن سول ساياسي- قۋعىن سۇرگىننىڭ قۇربانى جازىقسىزدان جازىقسىز جالا جابىلىپ اباقتىعا قامالعان ازاماتتارىمىزدىڭ ۇرپاقتارى اقمولا وبلىسىندا تۇرىپ جاتىر. سونىڭ ءبىرى شورتاندى اۋدانىنداعى بوزايعىر اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ۇستاز مۇرات مۇحامەديەۆ ءوزىنىڭ اكەسى زاەكە مۇحامەديەۆتى باستان كەشكەن اۋىر كۇندەرىن ايتىپ، ەسكە الادى.
«كەڭەس زامانى كەلمەسكە كەتسە دە، سونىڭ سالعان سالدارىن بۇگىنگى ۇرپاق ءبىلۋى ءتيىس. قازاق دەگەن ءور دە ەر حالىقتىڭ موينىنا «قۇلدىق قامىتىن» اسا سالۋ «قىزىل يدەولوگياشىلار» ءۇشىن قيىنعا سوقتى. سوندىقتان دا، ولار حالىق اراسىنداعى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ازاماتتاردى ۇستاۋدى، حالىق ىشىنە ىرىتكى سالىپ، ءبىر- بىرىنە ايداپ سالۋدى، سول ارقىلى قورقىتىپ- ۇركىتىپ، باعىندىرۋدى ماقسات تۇتتى. سول ويلارىن ىسكە دە اسىردى. الاشتىڭ ارىستاي ازاماتتارىن زيالىسى بار، قارا حالىق وكىلى بار، «حالىق جاۋى» اتاپ تۇرمەگە توعىتىپ، ازاپتاپ، ۇرىپ- سوعىپ، جەر اۋدارىپ، ايداۋعا جىبەردى.
سونداي قورلىق پەن زورلىق كورگەن جاننىڭ ءبىرى مەنىڭ اكەم زاەكە مۇحامەديەۆ قوستاناي وبلىسى سەميوزەر اۋدانىندا 1913 -جىلى 22 - ساۋىردە دۇنيە ەسىگىن اشادى. العاش ەڭبەك جولىن وسى اۋداندا ەسەپشى بولىپ باستاپ، سوڭىنان باس ەسەپشى بولىپ قىزمەت ەتەدى. 1937- زوبالاڭ جىل ەدى. حالىق باسىنا قارا بۇلت «قىزىل جاعالىلار» تاراپىنان ۇيىرىلگەن كەز. زاەكە مۇحامەديەۆتى 1937 - جىلدىڭ 25 - قىركۇيەگىندە ن ك ۆ د قىزمەتكەرلەرى «حالىق جاۋى» دەگەن جالامەن ۇستاپ اكەتەدى.
العاش ونى التى كۇن اعايىن- تۋىسقاندارىنا كەزدەستىرمەي، اش ۇستاپ، ۇرىپ- سوعىپ كىناسىن مويىنداتۋدى كوزدەيدى. ءبىراق، زاەكە مويىندامايدى. ونى قوستاناي قالاسىنداعى تۇرمەگە جىبەرەدى. وسىندا جاتقان ءۇش ايدان سوڭ بارىپ، نە ءۇشىن ۇستالعانىن بىلەدى. كەڭەس ۇكىمەتىنە قارسى ءىس- قيمىلى، كونتريەۆوليۋتسيالىق ءىس- ارەكەتى ءۇشىن. وعان جاپقان جالاسى وسى. مويىنداماسا دا وسى جالا بويىنشا 10 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى»، دەيدى بالاسى مۇرات.
تۇرمەدە تالاي- تالاي قيىندىق كورسە دە مويىماعان زاەكەنى اللا قولداپ، 1947 - جىلى 25 - قىركۇيەكتە بوساتىلادى. تۋرا 10 جىل كىناسىز تۇرمەدە وتىرىپ كەلدى. تاعدىردىڭ تار سوقپاعى زاەكەنى تاعى ءبىر اۋىر سوققىعا دۋشار ەتەدى. ول تۇرمەگە كەتكەندە ەكى بالاسى شەتىنەپ، ايەلى ەلدەن حابار- وشارسىز كەتىپ قالادى. مۇنداي جاعداي تەك زاەكەڭنىڭ باسىندا عانا ەمەس، كوپتەگەن وتباسىندا بولعان ەدى. ءبىراق زاەكەڭ تاعدىردىڭ سول اۋىر سوققىسىن ءبىر ەمەس، ەكى رەت باسىنان وتكەرگەن ەكەن.
«اكەم تاعدىردىڭ سىنىنا قارسى تۇرىپ، ەكىنشى رەت ۇيلەنەدى. 1948 - جىلى «سۇلۋكول» كەڭشارىنىڭ كوكتال بولىمشەسىنە ەسەپشى بولىپ ورنالاسادى. ءومىر ءوز ارناسىمەن اعا باستادى. باسىنان وتكەن قيىنشىلىقتار ۇمىت بولا باستاعان شاقتا تاعى دا كەيبىرەۋلەردىڭ سىرتىنان جاپقان جالاسىنان ەكىنشى رەت سوتتالىپ، سىبىرگە جەر اۋدارىلادى.
ادام بالاسىنىڭ پەشەنەسىنە نە جازىلمايدى؟ تاعدىرعا قارسى تۇرۋ - ناعىز ەردىڭ ارەكەتى. ءوزىنىڭ كىناسىزدەن كىناسىز ەكىنشى رەت سوتتالعانىنا ول شىداپ تۇرا المادى. تۇرمەدە ءجۇرىپ، وزىمەن بىرگە بولعان، بوستاندىققا شىعايىن دەپ جاتقان ورىس جىگىتىنەن قازاق س س ر جوعارعى سوتىنا حات جازادى. اقىرى، نە كەرەك، 1955 -جىلى 29 - ساۋىردە سوتتىڭ شەشىمىمەن تۇرمەدەن بوساتىلادى.
ءاربىر ادامعا تۋعان جەردىڭ توپىراعىن تابانىمەن باسۋدان اسقان باقىت بار ما ەكەن. اكەم تۋعان ەلىنە ورالعان سوڭ «تاستى» كەڭشارىنىڭ باس ەسەپشىسى بولىپ جۇمىسقا ورنالاسادى. 1966 - جىلى پارتيا قاتارىنا قابىلدانادى. «تاستى» كەڭشارىنان كەيىن رودينا سەلوسىنداعى تورعاي كەڭشار- تەحنيكۋمىنا باس ەسەپشى بولادى. ادال ەڭبەگى مەن قوعامدىق ومىرگە بەلسەندىلىگى ارقاسىندا مەدالدارمەن، قۇرمەت گراموتالارىمەن، العىس حاتتارمەن ماراپاتتالىپ، تىپتەن پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن دە اتقارادى. زەينەتكەرلىككە دەيىن تەحنيكۋمدا قىزمەت اتقارىپ، 1977 - جىلى قۇرمەتتى دەمالىسقا شىعادى. اكەمىز ءتىرى بولعاندا بيىل تۋرا 102 جاسقا تولادى ەكەن.
زاەكە مۇحامەديەۆ پەن ايەلى زاكيرا ەكەۋى جەتى بالا تاربيەلەپ ءوسىردى، بارلىعى دا جوعارى ءبىلىمدى. قىزى رايا سەلينوگراد مەديتسينا ينستيتۋتىن بىتىرگەن، قازىر استانادا دارىگەر. بولات ماسكەۋدەگى سكريابين اتىنداعى ۆەتەريناريالىق اكادەمياسىنان كەيىن كوكشەتاۋ قالاسىندا مال دارىگەرى بولىپ قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. قارلىعاش قاراعاندى مەديتسينا ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، قازىر قوستاناي قالاسىندا تۇرادى. قايرات الماتىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋىنىڭ تۇلەگى، استانا قالاسىندا جەكە فيرماعا باسشىلىق ەتەدى. ساۋلەسى الماتى قالاسىندا دارىگەر.
ءيا، زوبالاڭ جىلداردى باسىنان وتكەرگەن قايمانا قازاق بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلدىڭ تۋىنىڭ استىندا جاڭا دا جاسامپاز داۋىرگە اياق باسۋدا. سول جىلداردىڭ قاسىرەتى قايتا باسقا كەلمەسىن»، - دەپ كوزىنە جاس الىپ اكەسىن ەسكە الادى كەيىپكەرىمىز.
اۆتور: اسلان وسپانوۆ
